Η Λιλή ζωγράφου ήταν σπουδαία Ελληνίδα λογοτέχνης, δημοσιογράφος και διανοούμενη. Στα κείμενά της συναντά κανείς το πάθος και την ευαισθησία, την δύναμη και την τρυφεράδα, την επανάσταση και την ευθύτητα που οφείλει να φέρει η ανθρώπινη ύπαρξη. Ξεκάθαρα υπέρ της κάθε μορφής ελευθερίας, υπέρμαχος και συνοδοιπόρος της γυναίκας, έγραψε για να φωνάξει και να αφήσει σε τούτη τη ζωή τον ήχο τον δικό της, τον ιδιαίτερο, τον αληθινό, τον ερωτικό. Για ό,τι κι αν κατηγορήθηκε, υπήρξε αναμφισβήτητα ένα μεγάλο κεφάλαιο στη λογοτεχνία.
Η ζωή της
Ή Λιλή Ζωγράφου γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης στις 17 Ιουνίου του 1922. Εκεί έζησε τα παιδικά της χρόνια. Η καταγωγή της ήταν από τη Μίλατο του Λασιθίου και είχε ιδιαίτερη αδυναμία στο χωριό της. Συχνά περιελάβανε στοιχεία του τόπου αυτού στο λογοτεχνικό της έργο. Ο πατέρας της, Ανδρέας Ζωγράφος, ήταν δημοσιογράφος κι εκδότης της καθημερινής εφημερίδας «Ανόρθωση», με έντονα φιλελεύθερες ιδέες. Η αγάπη του για τη δημοσιογραφία και την ελευθερία φαίνεται πως κληρονομήθηκε και στην κόρη του.
Η Λιλή Ζωγράφου τελείωσε το Καθολικό Γυμνάσιο Ουρσουλίνων στη Νάξο και το Λύκειο Κοραή στο Ηράκλειο. Στη συνέχεια σπούδασε Φιλολογία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η ζωή της Λιλής Ζωγράφου ήταν «άφθονη», όπως η ίδια έχει πει σε συνέντευξη της. Έκανε τρεις γάμους και είχε πλούσια ερωτική ζωή. Από πολύ μικρή ονειρευόταν να γίνει μάνα. Απέκτησε μία κόρη από τον πρώτο της σύζυγο, την ποιήτρια Ρένα Χατζηδάκη σε ηλικία μόλις 21 ετών. Την γέννησε κρατούμενη της Γκεστάπο στις φυλακές στα Χανιά ως αντιστασιακή.
«Γυναίκες, μιλώ ακούστε. Να σας σερβίρω ένα βασιλόπουλο είναι αδύνατο φυσικά. Εκείνο που μπορώ να κάνω για σας είναι να σκοτώσω το βασιλόπουλο. Και τη Σταχτοπούτα…»
Η αντιστασιακή της στάση
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής η Λιλή Ζωγράφου συμμετείχε στο κίνημα της εθνικής αντίστασης. Συνελήφθη και φυλακίστηκε. Με την απελευθέρωση, το 1944, απολύθηκε και εργάστηκε ως δημοσιογράφος σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής. Στη συνέχεια, ταξίδεψε στο εξωτερικό και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι κατά το 1953-54. Επιστρέφει στην Ελλάδα και συνεχίζει να αρθρογραφεί αλλά και να γράφει λογοτεχνικά. Όταν επιβλήθηκε η Στρατιωτική Χούντα εργαζόταν στο Υπουργείο Άμυνας, στο πρωτόκολλο Στρατολογίας. Παράλληλα δημοσιεύει πολιτικά και κοινωνικά άρθρα με περιεχόμενο κατά της Χούντας μιλώντας για ελευθερία, παιδεία και γυναικεία δικαιώματα.
Το καθεστώς της απαγορεύει να βγει από τη χώρα με την επαγγελματική ιδιότητα της δημοσιογράφου και της ζητούν να δηλώσει κάποιο άλλο επάγγελμα. Έτσι, δηλώνει επάγγελμα πόρνη και αυτό θα γίνει στη συνέχεια και τίτλος βιβλίου της στο οποίο υπάρχουν προσωπικές ιστορίες από της κράτησή της και τα βασανιστήρια της από την Χούντα. Δεχόταν επίσης συχνά έρευνα στο σπίτι της από την ΕΑΤ-ΕΣΑ και έκρυβε τα χειρόγραφά της ανάμεσα σε σελίδες άλλων βιβλίων για να σώσει ό,τι μπορούσε.
«Δεν σου κρύβω ότι εγώ ντρέπομαι που βγάζω λεφτά από τα βιβλία μου. Είναι ξέρεις λιγάκι σαν να πληρώνεσαι μια σεξουαλική πράξη. Διότι αυτό είναι».
Το έργο της
Η Λιλή ζωγράφου εμφανίστηκε στο χώρο της λογοτεχνίας το 1949 με τη συλλογή διηγημάτων «Αγάπη». Αργότερα απαγόρευσε η ίδια την επανέκδοση αυτών των διηγημάτων. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1959, θα εκδώσει το δοκίμιο «Νίκος Καζαντζάκης: ένας τραγικός» με το οποίο έγινε ευρέως γνωστή. Στο δοκίμιο πραγματεύεται κυρίως την προσωπικότητα και την ψυχολογία του Νίκου Καζαντζάκη και κάνει μια άλλη κρητική θεώρηση του συγγραφικού του έργου. Το δοκίμιο δεν πέρασε απαρατήρητο και προκάλεσε αιτία συζητήσεων και διαφωνιών.
Το 1961 η Λιλή Ζωγράφου θα εκδώσει τα άπαντα της Μαρίας Πολυδούρη στο βιβλίο της «Βιογραφία – Άπαντα Μ. Πολυδούρη». Το βιβλίο της «Οι Εβραίοι κάποτε (Μίκαελ)», το 1966, είναι ένα «απελπιστικό παράπονο» όπως η ίδια έχει πει σε συνέντευξή της για την κακία του κόσμου. «Ο ηλιοπότης Ελύτης», του 1971, είναι άλλο ένα δοκίμιο που θα εκδώσει η Λιλή Ζωγράφου πάνω στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη. Ο ποιητής δεν θα εγκρίνει το βιβλίο αυτό και δεν συμφωνεί με την έκδοσή του. Παρ όλα αυτά η Λιλή Ζωγράφου θα προχωρήσει στην έκδοσή του.
Ακολουθεί το δοκίμιό της «Αντιγνώση, τα Δεκανίκια του Καπιταλισμού», το 1974. Στο βιβλίο αυτό αναλύει τον προβληματισμό της για τον αφανισμό του αρχαίου πολιτισμού και τους λόγους επικράτησης του χριστιανισμού ως θεμέλιο του καπιταλισμού. Στο βιβλίο της «17 Νοέμβρη 1973 – Η νύχτα της μεγάλης σφαγής» παρουσιάζει τα γεγονότα εκείνα όπως τα έζησε. Πολύ μεγάλη απήχηση είχαν «Η Συβαρίτισσα», που είναι ένα αυτοβιογραφικό σχεδόν βιβλίο, το «Επάγγελμα πόρνη», το «Νύχτωσε αγάπη μου. Είναι χτες» αλλά και το «Η αγάπη άργησε μια μέρα». Το τελευταίο προβλήθηκε με μεγάλη επιτυχία στην τηλεόραση.
«Είναι αυτή η δύναμη που έχω πάντα μου, όταν τα πράγματα μου ασχημαίνουν τη ζωή, να τα τινάζω από πάνω μου όσα κι αν έχω καταθέσει γι’ αυτά. Έτσι φέρθηκα και σε έρωτες και σε φιλίες και σε εργασίες».
Η αγάπη της για την ελευθερία
Η Λιλή Ζωγράφου μίλησε με λόγο καθαρό κι ασυμβίβαστο για την εσωτερική ελευθερία των ανθρώπων και τη χειραφέτηση των γυναικών. Στα βιβλία της ορθώνει την πίστη της για το μεγαλείο της γυναικείας φύσης, την ανάγκη για ανεξαρτησία και αυτοπραγμάτωση των γυναικών. Η ίδια δήλωνε αντιφεμινίστρια και υπερασπίστρια της γυναικείας ανεξαρτησίας και ελευθερίας ως κάτι φυσικό και προϋπάρχον.
Θεωρούσε τον εαυτό της τυχερό κι ευτυχισμένο που γεννήθηκε γυναίκα και προσδοκούσε από τις γυναίκες τις σύγχρονης εποχής να αποδεχτούν τον εαυτό τους και να ζήσουν τη ζωή που επιθυμούν. Ήταν άθρησκη και ανένταχτη πολιτικά αν και η στάση της ήταν πάντα επαναστατική και συνδεδεμένη με την αριστερή ιδεολογία. Η Λιλή Ζωγράφου έφυγε από τη ζωή το καλοκαίρι του 1998 ενώ βρισκόταν σε διακοπές στην αγαπημένη της Κρήτη.
Ακολουθεί βίντεο με συνέντευξη της Λιλής Ζωγράφου:
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:
- Λιλή Ζωγράφου: Μία πασιονάρια των γραμμάτων. Ανάκτηση από: impactalk.gr (Τελευταία Σύνδεση 16/06/2022)
- Συνέντευξη της Λιλής Ζωγράφου στη Δήμητρα Γκουντούνα. Ανάκτηση από: ert.gr. (Τελευταία Σύνδεση 16/06/2022)
- Νίκη Τρουλινού, Λιλή Ζωγράφου, σκέτο. Ανάκτηση από: oanagnostis.gr. (Τελευταία Σύνδεση 16/06/2022)