Ο Μάρκος Μπότσαρης ήταν ο αετός της Σαμονίβας, όπως ήταν το ψευδώνυμό του. Συμπληρώνονται φέτος 200 χρόνια από τον θάνατο του σπουδαίου εθνικού αγωνιστή που ξεχώρισε τόσο για τη στρατιωτική όσο και για την στρατηγική του ικανότητα.
Ανήκε στη σπουδαία οικογένεια αγωνιστών, τους Μποτσαραίους και ήταν ο πέμπτος γιος του Κίτσου Μπότσαρη. Για τον Μάρκο Μπότσαρη είχε πει ο ίδιος ο Αλή Πασάς “εκείνος εκεί ο αμίλητος θα φάει πολλήν Τουρκιάν“.
Οι Μποτσαραίοι
Το 1790 ήρθε στον κόσμο ο Μάρκος Μπότσαρης στο Σούλι. Σαν παιδί ο Μάρκος Μπότσαρης ήταν μικρόσωμος, εύστροφος, κοινωνικός, ευχάριστος και γεμάτος καλοσύνη. Από αρκετά μικρή ηλικία αγάπησε τα όπλα και έμαθε να τα χειρίζεται άριστα όπως άλλωστε συνήθιζαν να κάνουν όλοι οι Σουλιώτες τότε.
Αν και παιδί ο Μάρκος Μπότσαρης είχε καταφέρει από νωρίς να ξεχωρίσει για τον ακέραιο χαρακτήρα του, την εξυπνάδα που τον χαρακτήριζε και την αγάπη του για την Ελλάδα. Επίσης από μικρός έμαθε να είναι ετοιμοπόλεμος για να υπερασπιστεί την πατρίδα και επίσης έμαθε να μη φοβάται τον κίνδυνο.
Η οικογένεια του Μάρκου Μπότσαρη ήταν οικογένεια πολεμιστών. Ο Κίτσος Μπότσαρης είχε γεννηθεί το 1754 στο Σούλι και μετά τον θάνατο του αδερφού του Τούσια έγινε ο ίδιος αρχηγός των Μποτσαραίων.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης εκστρατείας του στο Σούλι ο Αλή Πασάς είχε πάρει τον Κίτσο Μπότσαρη όμηρο κι έτσι μεγάλωσε στην αυλή του.
Ο Κίτσος Μπότσαρης είχε υπάρξει παντρεμένος τρεις φορές. Η πρώτη του γυναίκα ήταν η Χρυσούλα Παπαζώτου – Γιώτη η οποία ήταν και η μητέρα του Μάρκου Μπότσαρη. Αργότερα παντρεύτηκε την Αναστασία Μακραντώνη και τέλος παντρεύτηκε με τη Βασιλική Μπαμπίλη, η οποία ήταν και η τελευταία του σύζυγος.
Το 1804 ο Αλή Πασάς είχε κυνηγήσει τους Μποτσαραίους που βρήκαν καταφύγιο στη Μονή Σέλτσου. Τέσσερις μήνες πάλεψαν με σθένος και τελικά νικήθηκαν από τις δυνάμεις του Αλή Πασά.
Η φυγή στα Επτάνησα
Ύστερα από την πτώση του Σουλίου και καθώς ήταν κυνηγημένοι από τον Αλή Πασά, ο Μάρκος Μπότσαρης κι ο πατέρας του Κίτσος πήγαν στα Επτάνησα προκειμένου να βρουν εκεί καταφύγιο. Στα Επτάνησα και συγκεκριμένα στην Κέρκυρα οι δυο τους κατατάχθηκαν στο σώμα στρατού που έφτιαξαν οι Γάλλοι και αποτελούνταν από Σουλιώτες, Ηπειρώτες, Μοραΐτες και Ρουμελιώτες.
Όταν οι Γάλλοι ηττήθηκαν στη Λευκάδα από τους Εγγλέζους, ο Μάρκος Μπότσαρης επέστρεψε στην Ήπειρο. Μαζί του επέστρεψε και ο πατέρας του, ο οποίος δολοφονήθηκε στην Άρτα το 1813 κατόπιν εντολής του ίδιου του Αλή Πασά.
Οι γάμοι του Μάρκου Μπότσαρη
Σε ηλικία μόλις 16 ετών το 1806 ο Μάρκος Μπότσαρης παντρεύτηκε την Ελένη Καρακίτσου. Ο γάμος τους κράτησε μόλις 4 χρόνια και ύστερα οι δυο τους πήραν διαζύγιο λόγω απιστίας. Με την Ελένη Καρακίτσου ο Μάρκος Μπότσαρης δεν έκανε παιδιά.
Την ίδια χρονιά που χώρισε ο Μάρκος Μπότσαρης την πρώτη του σύζυγο παντρεύτηκε με τη δεύτερή του σύζυγο την Χρυσούλα Καλογήρου. Η Χρυσούλα Καλογήρου ήταν κόρη του Χρηστάκη Καλογήρου, ο οποίος ήταν αρματολός στην Πρέβεζα.
Οι απόγονοι του Μάρκου Μπότσαρη
Με τη Χρυσούλα Καλογήρου ο Μάρκος Μπότσαρης απέκτησε πέντε παιδιά. Τον Δημήτριο, την Αναστασία, τη Βασιλική, την Ελένη που αργότερα παντρεύτηκε τον Ιωάννη Οικονομίδη και την Αικατερίνη “Ρόζα” που παντρεύτηκε με τον Γεώργιο Καρατζά.
Ο Δημήτριος Μπότσαρης υπήρξε στρατιωτικός. Το 1859 έγινε Υπουργός Στρατιωτικών. Ο Δημήτριος οργάνωσε το Μετοχικό Ταμείο Στρατού.
Η Βασιλική Μπότσαρη παντρεύτηκε τον Χρύσανθο Σισίνη με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά. Την κόρη τους Βικτώρια κι ένα άλλο παιδί που πέθανε. Ο Χρύσανθος Σισίνης ήταν οπλαρχηγός του 1821.
Στην πορεία της ζωής του ασχολήθηκε και με την πολιτική. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου ο Χρύσανθος Σισίνης κι ο πατέρας του είχαν φυλακιστεί επειδή ήταν οπαδοί του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.
Η Ελένη Μπότσαρη παντρεύτηκε τον Ιωάννη Οικονομίδη ο οποίος διετέλεσε Γερουσιαστής της Πελοποννησιακής Γερουσίας. Γιος τους ήταν ο Γεώργιος Οικονομίδης ο οποίος επίσης υπήρξε πολιτικός αλλά και συγγραφέας του βιβλίου “Η εξαγορά του Βουργαρελίου και το πρόβλημά της”.
Η Αναστασία Μπότσαρη γεννήθηκε το 1820 και έφυγε πρόωρα από τη ζωή μόλις στα 18 της χρόνια.
Η Αικατερίνη “Ρόζα” Μπότσαρη ήταν παντρεμένη με τον Γεώργιο Καρατζά. Ο Γεώργιος Καρατζάς ήταν διερμηνέας της Υψηλής Πύλης και καταγόταν από τη σπουδαία οικογένεια των Καρατζά από το Φανάρι. Με τον Γεώργιο Καρατζά απέκτησαν τέσσερα παιδιά, από τα οποία έζησαν μόνο τα δύο.
Η Ρόζα Μπότσαρη υπήρξε κυρία επί των τιμών στο πλευρό της βασίλισσας της Ελλάδας Αμαλίας. Είχε τιμηθεί με τον χρυσό σταυρό από τα χέρια του Λουδοβίκου Α΄ της Βαυαρίας, ενώ το πορτρέτο της βρίσκεται ακόμα και σήμερα στην Πινακοθήκη των Καλλονών στο Μόναχο.
Η ενδυμασία που φορούσε ως κυρία επί των τιμών της Αμαλίας είναι φυλαγμένη στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Ελλάδος.
Όταν ο Μάρκος Μπότσαρης έγραψε το ελληνοαρβανίτικο λεξικό
Την εποχή που ο Μάρκος Μπότσαρης μαζί με τον πατέρα του Κίτσο βρισκόταν στην Κέρκυρα, έπειτα από παραγγελία του Φρανσουά Πουκεβίλ συνέγραψε το πρώτο ελληνοαρβανίτικο λεξικό. Η επίσημη ονομασία που το έδωσε ο ίδιος ο Μάρκος Μπότσαρης είναι “Λεξικόν της Ρωμαϊκής και Αρβανιτικής Απλής”.
Στη συγγραφή του λεξικού τον βοήθησαν ο πατέρας του Κίτσος, ο πεθερός του Χρηστάκης Καλογήρου και ο θείος του Νότης. Σύμφωνα με την προσωπική μελέτη που έχει κάνει στο λεξικό ο Τίτος Γιοχάλας, ο οποίος είναι καθηγητής αλλά και ακαδημαϊκός, το πιθανότερο είναι να έγραφε ο Μάρκος Μπότσαρης τα ελληνικά και οι υπόλοιποι να τον βοηθούσαν ως προς τη μετάφραση στα αρβανίτικα.
Ο λόγος για τον οποίο πιστεύεται ότι ζήτησε ο Φρανσουά Πουκεβίλ από το Μάρκο Μπότσαρη να συγγράψει αυτό το λεξικό ήταν έτσι ώστε να μπορέσει ο ίδιος αργότερα να στηρίξει επάνω σε αυτό το λεξικό ένα δικό του αλβανογαλλικό γλωσσάριο.
Το αλβανογαλλικό αυτό γλωσσάριο θα χρησιμοποιούσε τα ελληνικά λήμματα του λεξικού του Μάρκου Μπότσαρη ως βάση και θα έγραφε την αλβανική μετάφραση των λημμάτων με λατινικούς χαρακτήρες.
Το συγκεκριμένο λεξικό του Μάρκου Μπότσαρη περιέχει κάποια μικρά λάθη, όπως για παράδειγμα δύο ελληνικές λέξεις για τις οποίες δεν έχει δοθεί η αντίστοιχη μετάφραση στην Αλβανική. Επιπλέον υπάρχουν και κάποια λάθη ως προς την απόδοση των γενών ουσιαστικών αλλά και επιθέτων από την ελληνική στην αλβανική διάλεκτο.
Οι μάχες του σπουδαίου Έλληνα οπλαρχηγού
Ο ήρωας πολεμιστής της Επανάστασης του 1821 Μάρκος Μπότσαρης έλαβε μέρος στη μάχη της Βογόρτσας που έγινε στην Πρέβεζα. Στο πλευρό του πολέμησαν ο Νότης Μπότσαρης κι ο Γεώργιος Δράκος. Οι Σουλιώτες μαζί με τους Λακκιώτες πολέμησαν κατά τη διάρκεια της νύχτας τους 400 Τουρκομακεδόνες και στο τέλος κατόρθωσαν να τους νικήσουν.
Σε αυτήν τη μάχη σκοτώθηκε ο Γιάννης Μακρυγιάννης, ο οποίος ήταν πρωτοπαλίκαρο του Μάρκου Μπότσαρη. Μετά από αυτή τη μάχη οι Οθωμανοί στις γύρω περιοχές είχαν πανικοβληθεί.
Στα Δερβίζιανα Ιωαννίνων ο Μάρκος Μπότσαρης κι ο Λάμπρος Ζάρμπας με τις δυνάμεις των Σουλιωτών πολέμησαν εναντίον του Καπλάν Μπέη και των Τουρκαλβανών.
Ο Χουρσίτ Πασάς που ήθελε να μη χάσει τα Δερβίζιανα, αλλά και να στηρίξει τους Τουρκαλβανούς που πολιορκούνταν από τους Σουλιώτες έστειλε 400 Αλβανούς για να βοηθήσουν τους πολιορκημένους.
Ωστόσο οι Σουλιώτες αφού δημιούργησαν μια ψεύτικη συμπλοκή μεταξύ τους κατόρθωσαν να μπουν στο στρατόπεδο του καπλάν Μπέη κάνοντάς τον να νομίζει ότι ήταν Αλβανοί.
Τελικά έγινε μάχη από την οποία επιβίωσαν μόνο 70 Αλβανοί. Οι Τουρκαλβανοί που γλίτωσαν ζήτησαν να συνθηκολογήσουν με τους Σουλιώτες κι αργότερα έφυγαν όπως όπως για την Παραμυθιά κρατώντας ωστόσο και τα όπλα και τις περιουσίες τους, αφού οι Σουλιώτες τους το επέτρεψαν.
Η μάχη του Πέτα
Η παρουσία του Μάρκου Μπότσαρη στη μάχη που έγινε στο Κομπότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Εκτός από την άνεση με την οποία ο Μάρκος Μπότσαρης χειριζόταν τα όπλα ήταν και πολυμήχανος και συχνά με τις ιδέες του έβγαζε τους Σουλιώτες από καταστάσεις που οδηγούσαν πολλές φορές σε αδιέξοδο. Στη μάχη στο Κομπότι είχε στο πλευρό του τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, το Νόρμαν και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και νίκησαν οι Έλληνες.
Στη μάχη του Πέτα εκτός από τον Νόρμαν και το Μαυροκορδάτο, ήταν ο Γεώργιος Βαρνακιώτης, ο Αλεξάκης Βλαχόπουλος, ο Θοδωράκης Γρίβας, ο θρυλικός πολεμιστής Γώγος Μπακόλας, ο Κυρακούλης Μαυρομιχάλης και ο Ολιβιέ Βουτιε.
Οι Έλληνες πολέμησαν και έχασαν αυτή τη μάχη εναντίον του Ισμαήλ Πασά Πλιάσα, του Ρεσίτ Πασά Κιουταχή και των δυνάμεών τους. Δυστυχώς σε αυτή τη μάχη ήρθε το τέλος του Σώματος Επτανησίων και Φιλελλήνων.
Ο ηρωικός πολεμιστής συμμετείχε και στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου μαζί με το Μαυροκορδάτο, το Μαυρομιχάλη και τον Λόντο κι ανάγκασαν τους Τούρκους να αποχωρήσουν.
Στην πολιορκία της Άρτας οι ελληνικές δυνάμεις έχασαν 650 Σουλιώτες, αρκετούς Αλβανούς συμμάχους αλλά και Αιτωλοακαρνάνες πολεμιστές. Στη μάχη αυτή ο Μάρκος Μπότσαρης είχε στο πλευρό του το θείο του Νότη, το Γώγο Μπακόλα, τον Γεώργιο Βαρνακιώτη, τον Ιωάννη Ράγκο, τον Ανδρέα Ίσκο, τον Δημήτριο Μακρή και τον Γιώργο Τσόγκα. Οι Τούρκοι έχασαν περισσότερους από 4.000 πολεμιστές τους.
Το τέλος της ζωής του ηρωικού πολεμιστή
Η μάχη στο Κεφαλόβρυσο έμελλε να είναι η τελευταία του μάχη. Μαζί του ήταν ο Κίτσος Τζαβέλας. Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν καθώς ο Μάρκος Μπότσαρης έπεσε νεκρός από μια σφαίρα στο μάτι. Η κηδεία του έγινε στο Μεσολόγγι και του απέδωσαν μεγάλες τιμές.
Ο Μάρκος Μπότσαρης όταν βρισκόταν στη ζωή είχε στείλει ένα γράμμα γεμάτο σεβασμό αλλά και εκτίμηση προς τον φιλέλληνα Λόρδο Βύρωνα την περίοδο που ο δεύτερος ήταν στην Κεφαλλονιά. Μάλιστα αυτό ήταν ένα από τα τελευταία του γράμματα. Δυστυχώς οι δύο τους δεν συναντήθηκαν όσο ήταν ζωντανοί.
Ο Λόρδος Βύρων πηγαίνοντας στο Μεσολόγγι το 1824 πήγε και προσκύνησε τον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη και έδωσε όρκο πάνω του. Αυτή η σκηνή πέρασε στην αθανασία μέσω λιθογραφίας του Ιταλού Ludovico Lipparini. Αντίγραφο αυτής της λιθογραφίας αποτελεί ένα έργο του ζωγράφου Σωτήρη Χρηστίδη.
Ο Διονύσιος Σολωμός με αφορμή την επίσκεψη του Λόρδου Βύρωνα στον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη έγραψε δύο ωδές. Για το Μάρκο Μπότσαρη έγραψε την ωδή “Εις Μάρκο Μπότσαρη” ενώ για τον Λόρδο Βύρωνα έγραψε την ωδή “Εις τον θάνατον του Λόρδου Βύρωνα”.
Ακολουθεί τραγούδι της Κρανιάς Πρέβεζας που γράφτηκε για το Μάρκο Μπότσαρη:
Πηγές που χρησιμοποίησα στο άρθρο:
Η ιδιαίτερη εύνοια του Λόρδου Βύρωνα προς τον Μάρκο Μπότσαρη. Από www.panevrytaniki.gr (τελευταία επίσκεψη 08/08/2023).
Μάρκος Μπότσαρης (1790 Σούλι Θεσπρωτίας – 1823 Κεφαλόβρυσο Ευρυτανίας). Από www.rodiaki.gr (τελευταία επίσκεψη 08/08/2023).
Αφιέρωμα για τα 200 χρόνια από τον θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη. Από www.periodikostep.gr (τελευταία επίσκεψη 09/08/2023).
Μάρκος Μπότσαρης. Από https://el.m.wikipedia.org (τελευταία επίσκεψη 09/08/2023).
Αναστασία Μπότσαρη Μ. 1820 -1838. Από https://genealogy.kamarina.gr (τελευταία επίσκεψη 09/08/2023).
