Γεωγραφία
Το Γαναδιό είναι κτισμένο στις υπώρειες του Σμόλικα σε απόσταση 30 χιλιομέτρων βόρεια της Κόνιτσας επί της παλαιάς οδού Ιωαννίνων – Κοζάνης. Βρίσκεται σε υψόμετρο 890μ με γειτονικά χωριά το Μοναστήρι και την Μεσσαριά, όπου παλαιότερα αποτελούσαν τον οικισμό Μόλιστα. Έχει ελάχιστους μόνιμους κατοίκους το χειμώνα. Ο αριθμός αυξάνεται ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες οπότε και επιστρέφουν οι απόδημοι Γανναδιώτες. Το Γαναδιό είναι από τους ομορφότερους παραδοσιακούς οικισμούς στην περιοχή. Είναι ένας από τους ομορφότερους χαρακτηρισμένους παραδοσιακούς οικισμούς της Κόνιτσας. Χτισμένος μέσα στο πράσινο φημίζεται, για τα αρχοντικά του και τη φιλοξενία των κατοίκων του.
Το Γαναδιό μέσα από τον χρόνο
Σύμφωνα με την παράδοση, το χωριό προέκυψε από την συνένωση μικρότερων συνοικισμών, αρχικά στην θέση «Σουπόστιανη» στους πρόποδες του όρους Γύφτισσα. Μια επιδημία ευλογιάς γύρω στα 1800, ανάγκασε τους κατοίκους να μεταφερθούν νοτιότερα και να εγκατασταθούν σε τρεις χωριστούς οικισμούς, το Γαναδιό, την Μεσαριά και το Μοναστήρι. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο το χωριό ήταν ευρύτερα γνωστό ως Γαναδιό Μόλιστας. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας διαδραματίσε καίριο ρόλο αφού αποτέλεσε έδρα δικαστών και φοροεισπρακτόρων. Παράλληλα ήταν το μόνο χωριό, μαζί με την Βούρμπιανη, σε ολόκληρη την επαρχία Κόνιτσας, όπου λειτουργούσε Σχολαρχείο.
Οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνταν με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Η κυριότερη παραγωγή στο χωριό κατά το παρελθόν ήταν εκείνη του σιταριού και του κρασιού. Επιπλέον το χωριό έβγαλε και αρκετούς μαστόρους της πέτρας, που δούλεψαν κυρίως στο Ζαγόρι. Στο πέρασμα των χρόνων, αρκετοί από τους κατοίκους μετανάστευσαν στο εξωτερικό, που διακρίθηκαν στο εμπόριο. Έτσι ενίσχυσαν οικονομικά την ιδιαίτερη πατρίδα τους μέσω δωρεών και κληροδοτημάτων. Το Γαναδιό θα διατηρήσει την αίγλη του έως τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Στην συνέχεια θα περιέλθει σε τροχιά παρακμής, από κοινού με τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής, εξαιτίας της έντονης αστικοποίησης.
Η ιδιαίτερη Αρχιτεκτονική
Το Γαναδιό είχε την τύχη να μείνει “ξεχασμένο” από την έλευση της κακότεχνης επέλασης των μπετόν και των πλαστικών διακοσμήσεων. Έτσι η παραδοσιακή όψη του που παρέμεινε ανέπαφη στο πέρασμα του χρόνου φαίνεται από το πρώτο κιόλας βήμα στο χωριό. Αποτελεί έναν οικισμό που συγκεντρώνει στο εσωτερικό του όλα τα διακριτά στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των μαστόρων της πέτρας, ενώ ταυτόχρονα αντανακλά το ήθος και το χρώμα μιας άλλης εποχής.
Το χωριό διατρέχει μια κεντρική αρτηρία, η οποία ξεκινά από την πλατεία και στην συνέχεια διακλαδώνεται στις επιμέρους γειτονιές (μαχαλάδες), καταλήγοντας ξανά στην πλατεία. Αυτή διάταξη δίνει την αίσθηση μιας αμυντικής, φρουριακής διάταξης. Κατά μήκος της αρτηρίας αυτής εντοπίζονται και οι κοινόχρηστες βρύσες. Οι συνοικίες ή μαχαλάδες παίρνουν το όνομα τους από τον αρχηγό της οικογένειας (φάρας). Ανάμεσα στα σπίτια του χωριού ξεχωρίζει η οχυρή κατοικία της οικογένειας του Βαγγέλη Ξυνού και το σπίτι της οικογένειας Γιούσιου.
Τα σπίτια είναι συνήθως διώροφα ή τριώροφα με τον κάτω όροφο (κατώγι) να χρησιμεύει ως αποθήκη και στάβλος. Ο επάνω όροφος (ανώγι) χρησίμευε ως κατοικία της οικογένειας και περιλάμβανε την « κρεββάτα» ένα χώρο που προοριζόταν για συγκεντρώσεις και το ζεστό χειμωνιάτικο δωμάτιο με το τζάκι γνωστό και ως «μαντζάτο». Εσωτερικά τα σπίτια ήταν σοβατισμένα με ασβεστοκονίαμα, ενώ διέθεταν ξύλινα ταβάνια με σχέδια, μεγάλες εντοιχισμένες ντουλάπες (μεσάντρες) και παράθυρα με σταυρωτές σιδεριές για λόγους ασφαλείας.
Οι εκκλησία των Ταξιαρχών
Στην κεντρική πλατεία του οικισμού δεσπόζει επιβλητική η εκκλησία των Ταξιαρχών. Στον ίδιο χώρο προϋπήρχε ναός μικρότερων διαστάσεων έως το 1870. Στην θέση της παλιάς οικοδομήθηκε η υπάρχουσα μνημειώδης βασιλική των Ταξιαρχών, για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες του οικισμού λόγω της αύξησης του πληθυσμού. Ο ναός των Ταξιαρχών με τους 9 τρούλους είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία θρησκευτικής αρχιτεκτονικής στην ευρύτερη περιοχή της Κόνιτσας. Το τέμπλο το έφεραν οι κάτοικοι του χωριού σύμφωνα με την παράδοση μια νύχτα από το Αργυρόκαστρο. Επιπλέον πάντα σύμφωνα με την παράδοση το 1930 έγινε ένα θαύμα, κατά το οποίο ο Εσταυρωμένος δάκρυσε. Σε ανάμνηση του θαύματος αυτού κάθε χρόνο γίνεται θρησκευτικό πανηγύρι στις 20 Αυγούστου. Στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας υψώνεται το περίτεχνο κωδωνοστάσιο, κτισμένο το 1856. Την ημέρα της εορτής των Ταξιαρχών γινεται μεγάλο πανηγύρι στο Γαναδιό με την συμμετοχή κατοίκων από την γύρω περιοχή.
Αξίζει να σημειωθεί πως σημείο αναφοράς του θρησκευτικού συναισθήματος των Γαναδιωτών αποτελούσε και η Μονή Εισοδίων της Θεοτόκου στον γειτονικό οικισμό της Μόλιστας.
Πηγές:
Σύνταξη κειμένου: Βασιλική Τριανταφυλλοπούλου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
