Η προσφορά των Ηπειρωτών ευεργετών στο έθνος υλική αλλά και πνευματική είναι μεγάλη. Συνέβαλαν σημαντικά στην επιβίωση του Γένους, στην πνευματική αναγέννηση και στην πολιτική του αποκατάσταση. Ήταν οι προάγγελοι της νεοελληνικής μας αναγέννησης. Στα χρόνια της σκλαβιάς, αξιόλογοι Ηπειρώτες ξενιτεύτηκαν. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν φτωχοί. Ωστόσο δημιούργησαν και διατήρησαν εμπορικές και οικονομικές σχέσεις με ολόκληρο τον κόσμο. Οι Ηπειρώτες ευεργέτες άφησαν μία τεράστια πολιτιστική κληρονομιά που ακόμη και σήμερα είναι αισθητά φανερή. Από το το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, μέχρι την Εθνική τράπεζα και από το Ζάππειο Μέγαρο μέχρι τη Ριζάρειο εκκλησιαστική σχολή…
Οι Ηπειρώτες πολλοί και τα φιλανθρωπικά τους έργα αμέτρητα… Επειδή οι ευεργέτες πολλοί, εμείς σήμερα θα σας γνωρίσουμε μερικούς από αυτούς, καθώς και το φιλανθρωπικό και εθνικό τους έργο.
Γεώργιος Αβέρωφ
Γεννήθηκε στο Μέτσοβο στις 15 Αυγούστου του 1818 και υπήρξε, αν όχι ο μεγαλύτερος, ένας από τους μεγαλύτερους ευεργέτες της Χώρας μας. Τα παιδικά του χρόνια ήσαν δύσκολα. Βοσκός και μαθητής ταυτόχρονα. Γρήγορα όμως και σε ηλικία 22 χρονών εγκαταλείπει την ιδιαίτερη πατρίδα του και μεταβαίνει στο Κάιρο. Η εργατικότητά του και το ανήσυχο πνεύμα του, τον οδηγούν γρήγορα στην Αλεξάνδρεια όπου ασχολείται με δική του εμπορική επιχείρηση εισαγωγών – εξαγωγών.
Ασχολείται επίσης με το εμπόριο σίτου στην Ρωσία και μέσα από τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες εισαγάγει και εμπορεύεται μεγάλες ποσότητες χρυσονημάτων (τα γνωστά ως μπρισίμ), τα οποία του αποδίδουν τεράστια οικονομικά οφέλη. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα, ότι κατά το έτος 1870 αναγνωρίζεται στην Αίγυπτο ως ο μεγαλύτερος έμπορός της. Από την εποχή εκείνη και μετά αρχίζει να παίρνει σάρκα και οστά το πλούσιο φιλανθρωπικό του έργο.
Ανεγείρει Νοσοκομείο για τους άπορους Έλληνες της Αλεξανδρείας. Χρηματοδοτεί πλήρως την ανέγερση εκκλησιών δημοτικών σχολείων και γυμνασίων. Ταυτόχρονα δίδει τεράστια ποσά προς ευεργεσίες στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Μέτσοβο και σιγά – σιγά ξεδιπλώνει την δράση του ως ευεργέτης σε όλη την Ελλάδα. Ιδρύει την Αβερώφεια Γεωργική Σχολή στην Λάρισα, χρηματοδοτεί την αποπεράτωση του Πολυτεχνείου στην Αθήνα, έργο που ξεκίνησαν οι συμπατριώτες του Μιχ. Τοσίτσας και Ν. Στουρνάρας.
Η σημαντική προσφορά του στην πατρίδα
Με δικές του δαπάνες κτίζεται η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, το Ωδείο Αθηνών, αναμορφώνεται το Παναθηναϊκό Στάδιο, ανεγείρονται οι εφηβικές και γυναικείες φυλακές στην Αθήνα οι οποίες έφεραν το όνομά του και δίδονται χρήματα για τους ανδριάντες του Ρήγα Φεραίου και του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄, που κοσμούν τα προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών. Χρηματοδοτεί τον Εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων στον πόλεμο του 1897 ενάντια στους Τούρκους με το ποσό των 1.000.000 χρυσών φράγκων.
Μετά την πτώχευση του Ελληνικού Κράτους από την Κυβέρνηση Χαρ. Τρικούπη δανείζει το Ελληνικό Δημόσιο με 70.000 λίρες, ποσό που τελικά χαρίζει. Από τις πλέον σημαντικότερες προσφορές του υπήρξε η συμμετοχή-δωρεά του για την απόκτηση του θρυλικού Θωρηκτού Αβέρωφ για το οποίο γίνεται ξεχωριστή μνεία.
Αδερφοί Ζωσιμά
Γιος του Ιωάννη Ζωσιμά, ο Παναγιώτης Ζωσιμάς, έμπορος από το Γραμμένο της περιοχής Κουρέντων των Ιωαννίνων και κάτοικος Ιωαννίνων. Σε νεαρή ηλικία οι αδελφοί Ζωσιμάδες ξενιτεύονται ως έμποροι. Όλα τα αδέλφια επιδίδονται με ιδιαίτερη επιτυχία στο εμπόριο, εφαρμόζοντας ως πολιτική των δραστηριοτήτων τους την εμπορία ειδών και πώλησής τους όχι στον τόπο όπου παράγονται, αλλά σε τόπους ιδιαίτερα μακρινούς, όπου η αξία των εμπορευμάτων ήταν πολλαπλώς ανώτερη.
Έτσι τα προϊόντα της Ασίας και ιδιαίτερα τα μεταξωτά τα πουλούσαν στην ανεπτυγμένη Ευρώπη και αντίστροφα τα προϊόντα της Δύσης και της Ρωσίας στα ενδότερα της Ασιατικής Ηπείρου. Με αυτήν την πρακτική, την εξόχως πρωτοποριακή για τα χρόνια εκείνα και επιδεικνύοντας στοιχεία απεριόριστης σύμπνοιας, αγάπης και εμπιστοσύνης μεταξύ τους, κατόρθωσαν να αποκτήσουν τεράστια περιουσία.
Παράλληλα η αγάπη για τον συνάνθρωπό τους και η φλόγα για να προσφέρουν στο Έθνος, αρχές που με μεράκι τους μετέδωσαν οι γονείς τους, ωθούν τους Ζωσιμάδες σε άπειρες αγαθοεργίες. Το 1796 ο εξοχότερος των αδελφών Ζώης συγχρηματοδοτεί με τους συμπατριώτες του εμπόρους Στεφανή Μπούμπα και Γεώργιο Γοργόλη τα έξοδα για την έκδοση Γραμματικής της Ρωσικής διαλέκτου από την «αυτοκρατορική τυπογραφία της Ουνιβερσιτάς».
Το έργο των αδελφών Ζωσιμά
Ο ίδιος, αποφεύγοντας κάθε επίδειξη πλούτου και δύναμης καθώς και οποιαδήποτε περιττή δαπάνη, διαμένει σε μία πτέρυγα του εκεί Γραικικού Μετοχίου της μονής των Ιβήρων και μάλιστα σ’ εκείνη που δεν έβλεπε προς το μεγάλο δρόμο. Στην άλλη πτέρυγα έμενε ο γνωστός από το χωριό Γραμμένο επίσης, Ζώης Καπλάνης (ευεργέτης κι αυτός). Μετά το θάνατο του Καπλάνη το 1806, ο Ζώης Ζωσιμάς κρατά και την δεύτερη πτέρυγα ζώντας ο ίδιος ασκητικά και «εν μοναξία», ως μοναχός μέσα στον κόσμο.
Εκεί συλλάμβανε και υλοποιούσε τα πατριωτικά και φιλάνθρωπα σχέδιά του, με τη συγκατάθεση πάντοτε και πρόθυμη συνδρομή όλων των άλλων αδελφών. Κατάρτιζε μάλιστα συλλογές πολυτίμων πραγμάτων, με σκοπό να τις αφιερώσει στη πατρίδα μόλις τούτη ελευθερωθεί. Αλληλογραφούσε με διάφορους λόγιους της Ευρώπης και δεχόταν τις επισκέψεις εξεχόντων προσωπικοτήτων της εποχής, μεταξύ αυτών και του Ιωάννη Καποδίστρια.
Με πρωτοβουλία μάλιστα του Ζώη Ζωσιμά η αδελφότητα των Ζωσιμάδων συνέστησε «Ταμείον Αρχαιολογικόν» με σκοπό «όσα ήθελεν μπορέσει να συνάξη λείψανα της Αρχαιότητος». Ανυπολόγιστης αξίας συλλογή με αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά νομίσματα και μετάλλια δωρίζεται στο Ελληνικό Κράτος , αποτελώντας τον κυρίως κορμό για την ίδρυση του Νομισματικού Μουσείου της Αθήνας.
Κωνσταντίνος Ζάππας
Ο Κωνσταντίνος Ζάππας , γεννήθηκε στο Λάμποβο της Βορείου Ηπείρου το 1814.Τα πρώτα χρόνια της ζωής του τα περνά στο χωριό του και το 1835 σε ηλικία 21 ετών, κατόπιν προτροπής του ξαδέλφου του, πηγαίνει στην Βλαχιά και πιο συγκεκριμένα στο Βουκουρέστι.
Εκεί εργάζεται στην αρχή ως βοηθός του κι αργότερα ως συνέταιρός του. Επιδεικνύοντας εργατικότητα και εμπορικό νου, όχι μόνο διατηρεί αλλά κι αυξάνει την ήδη μεγάλη περιουσία του ξαδέλφου του, της οποίας μάλιστα ορίζεται κληρονόμος και εκτελεστής της διαθήκης του.
Ο Κωνσταντίνος Ζάππας διακρίνεται για την πλούσια αγαθοεργή δράση του. Εκδίδει με έξοδά του τον Γ΄ τόμο των «Παράλληλων Βίων» του Γούδα και βοηθά σημαντικά στην ίδρυση και επιχορήγηση σε ετήσια βάση σχολείων στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Βόρειο Ήπειρο. Δωρίζει το πατρικό του σπίτι στο Λάμποβο, να λειτουργήσει Υφαντουργική Σχολή για να φοιτούν, να εργάζονται και να αμείβονται τα άπορα κορίτσια της περιοχής.
Διορίζει στο χωριό του σε μόνιμη βάση Ιατρό, αναλαμβάνοντας την αμοιβή του κι ό,τι άλλο χρειαζόταν, για να μεριμνά για την δωρεάν παροχή υπηρεσιών υγείας των μαθητών, των δασκάλων, αλλά και των φτωχών κατοίκων της ευρύτερης περιοχής. Η δράση του όμως δεν σταματά μόνο εκεί. Ιδρύει τα περίφημα Ζάππεια Παρθεναγωγεία στην Κωνσταντινούπολη, την Ανδριανούπολη κι αλλού.
Δημιουργεί Υφαντική Σχολή στην Θεσσαλία, γιατί όπως αναφέρει και στην διαθήκη του «είμαι εξ Ηπείρου, πολίτης Έλλην, δημότης Τρικκάλων, χριστιανός ορθόδοξος…» και κληροδοτεί στο Ελληνικό Κράτος απέραντες εκτάσεις στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες.
Η σημαντικότερή του προσφορά όμως υπήρξε, εκφράζοντας παράλληλα και την επιθυμία του ξαδέλφου του Ευάγγελου Ζάππα, η ανέγερση στην Αθήνα του κτιρίου των Ολυμπίων, του γνωστού και περίλαμπρου Ζάππειου Μέγαρου. Πέθανε στο Menton της Γαλλίας το 1892.
Ευάγγελος Ζάππας
Γεννήθηκε το 1800 στο Λάμποβο της Βορ. Ηπείρου. Δίνει σκληρό αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Το τέλος της Ελληνικής Επανάστασης τον βρίσκει να αρνείται την χρηματική αποζημίωση που δινόταν στους ήρωες του αγώνα και μεταναστεύει για το Βουκουρέστι εν έτει 1831.
Η πιο εντυπωσιακή εκδήλωση εθνικής προσφοράς αποτέλεσε αδιαμφισβήτητα το εγχείρημά του για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Γνωρίζοντας ήδη τις αποτυχημένες προσπάθειες παρελθόντων ετών, προχώρησε στη σύνταξη υπομνήματος για την καθιέρωση ενός θεσμού, ο οποίος θα βοηθούσε την Ελλάδα να ακολουθήσει τους σύγχρονους ρυθμούς της βιομηχανικής επανάστασης. Το υπόμνημα στάλθηκε στις αρχές του 1856 προς τον βασιλιά της Ελλάδος Όθωνα και διατύπωνε την πρόταση για διοργάνωση Αγώνων στην Αθήνα στις 25 Μαρτίου 1857. Προσφέροντας μάλιστα 400 μερίσματα της Εθνικής Ατμοπλοΐας, εταιρείας του ιδίου, με σκοπό τα κέρδη να χρησιμοποιηθούν για την ίδρυση των Ολυμπιακών αγώνων, την Ολυμπιάδα και για τα βραβεία των νικητών.
Ο Ζάππας θα αναλάμβανε με αυτό τον τρόπο τα έξοδα αυτών καθώς και την ανέγερση ενός Ολυμπιακού κτιρίου, το γνωστό ανά τον κόσμο Ζάππειο Μέγαρο, όπου θα γινόταν η έκθεση των δειγμάτων της ελληνικής τέχνης και βιομηχανίας, το οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως μουσείο με αρχαιότητες για τους ξένους επισκέπτες.
Η προσφορά του Ε. Ζάππα στον αθλητισμό
Συλλαμβάνει έτσι την πρωτοποριακή για την εποχή του σκέψη της τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώνων, όχι μόνον ως αθλητικού γεγονότος αλλά και ως εμποροβιομηχανικών εκθέσεων και καλλιτεχνικών διαγωνισμάτων.
Οι Ζάππειοι αγώνες, που ακολουθούν τα έτη 1859, 1870 και 1875 μπορούν να χαρακτηρισθούν ως διεθνείς αφού συμμετείχαν αθλητές τόσο από την Ελλάδα όσο και από την Οθωμανική Αυτοκρατορία .Τίθενται έτσι οι πλέον γερές βάσεις για την διοργάνωση των πρώτων μετά την αρχαιότητα Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 από το βαρόνο Πιέρ ντε Κουμπερτέν και τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή.
Ενισχύει οικονομικά το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο και δίδει σημαντικά ποσά για την πρώτη αναστύλωση των κερκίδων του Παναθηναϊκού Σταδίου. Φροντίζει επίσης για επισκευή Μοναστηριού στο Λάμποβο, απ’ όπου καταγόταν. Ιδρύει σχολεία οργανωμένα με βιβλιοθήκες και με κατοικίες δασκάλων, τόσο στο χωριό του όσο και στις περιοχές της Πρεμετής, της Νίβανης, του Δέλβινου και της Δρόβιανης.
Μάνθος και Γεώργιος Ριζάρης
Οι αδελφοί Mάνθος και Γεώργιος Ριζάρης, γεννήθηκαν στο χωριό Μονοδένδρι Ζαγορίου της Ηπείρου και από μικρή ηλικία έμειναν ορφανοί.
Έτσι ο μεγαλύτερος αδελφός Μάνθος, ξενιτεύεται στη Νίζνα της Ρωσίας, όπου τον καλεί ο θείος του.Ασχολείται με το εμπόριο και γρήγορα χάρη στο εμπορικό μυαλό που διαθέτει, οργανώνει δικό του εμπορικό οίκο, τον οποίο μάλιστα επεξέτεινε στη Μόσχα, την Οδησσό, τη Βεσσαραβία, τις παραδουνάβιες ηγεμονίες και την Κωνσταντινούπολη. Το 1806 τον ακολουθεί και ο μικρός του αδελφός Γεώργιος, ο οποίος εργατικός και έξυπνος, ως ήταν, καταφέρνει να δημιουργήσει κι αυτός σύντομα τον δικό του εμπορικό οίκο.
Τα δύσκολα παιδικά τους χρόνια , οι στερήσεις, αλλά και η αγάπη τους για την πατρίδα την οποία ποθούν να δουν γρήγορα ελεύθερη, ωθούν τους αδελφούς Ριζάρη σε γενναιόδωρες ευεργεσίες. Ο Μάνθος στην αρχή και ο Γεώργιος αργότερα εισχωρούν στη Φιλική Εταιρεία και ενισχύουν οικονομικά τον αγώνα του Αλέξανδρου Υψηλάντη για την ελευθερία της Ελλάδας, παρέχοντας υλική βοήθεια για τον εξοπλισμό των αγωνιστών.
Πρώτος από την ζωή φεύγει το 1824 στην Ρωσία ο Μάνθος Ριζάρης. Μετά τον θάνατό του, ο Γεώργιος εγκαθίσταται στην Οδησσό και διαχειρίζεται πλέον μόνος την τεράστια περιουσία τους. Φροντίζει για την ίδρυση “Σχολής των Ελληνικών Μαθημάτων” στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Μονοδένδρι Zαγορίου, η οποία στεγάζεται στο πατρικό τους σπίτι και ανάμεσα στους οικότροφους της του υπάρχουν πολλά ορφανά.
Με χρήματα του Ριζάρειου Κληροδοτήματος ιδρύεται στο Μονοδένρι επίσης η Ριζάρειος Χειροτεχνική Σχολή Μονοδενδρίου, προσφέροντας εκπαίδευση και επαγγελματική αποκατάσταση σε πλήθος κοριτσιών της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου τα οποία κατά την διάρκεια της φοίτησής τους λαμβάνουν μηνιαίο εκπαιδευτικό επίδομα. Η μεγαλύτερη όμως προσφορά των δύο αδελφών ήταν η ίδρυση της Ριζάρειου Εκκλησιαστική Ακαδημίας Αθηνών, η οποία μέχρι και σήμερα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα και ενεργότερα Εθνικά Κληροδοτήματα της Ελλάδας.
Ζώης Καπλάνης
Ο Ζώης Καπλάνης γεννήθηκε το 1736 στο Γραμμένο της Ηπείρου. Σε πολύ μικρή ηλικία μένει ορφανός και από τους δύο γονείς του. Αργότερα παίρνει τον δρόμο της ξενιτιάς για το Βουκουρέστι της Ρουμανίας, όπου εργάζεται με τιμιότητα και αφοσίωση σε έναν γνωστό για εμπορικές του δραστηριότητες Έλληνα, τον Χατζηνίκο. Ο Χατζηνίκος εκτιμά τις αρετές του νεαρού Καπλάνη και σύντομα τον διορίζει γραμματέα του και αργότερα συνεταίρο στις εμπορικές του δραστηριότητες στην Μόσχα. Έτσι εγκαθίσταται στην Μόσχα, όπου στην συνέχεια μόνος του πλέον συνεχίζει να ασχολείται με το εμπόριο, δημιουργώντας μια μεγάλη περιουσία.
Καταθέτει αρχικά χρήματα στο Αυτοκρατορικό Ορφανοτροφείο Μόσχας, οι τόκοι των οποίων δωρίζονται στο Νοσοκομείο Ιωαννίνων. Αναλαμβάνει τα έξοδα συντήρησης και διδακτηρίων της άπορης Μαρουτσικής Σχολής στην ίδια πόλη και δημιουργεί νέο κτίριο, πιο ευρύχωρο με σύγχρονη βιβλιοθήκη, το οποίο αργότερα παίρνει το όνομά του (Καπλάνειος Σχολή). Ταυτόχρονα θέτει την ίδια Σχολή υπό την κηδεμονία της Εκκλησίας, κατοχυρώνοντάς την με πατριαρχικό σιγγίλιο.
Καταθέτει εφάπαξ οικονομική βοήθεια στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, συντηρώντας παράλληλα πλήθος εκκλησιών και Μοναστηριών. Με την διαθήκη του, στις 15 Αυγούστου 1806, ορίζει να κατατεθούν “αιωνίως” χρηματικά ποσά, για να προικίζονται τα άπορα κορίτσια από τα χωριά Γραμμένο και Τζιουντίλα (σημερινό Ζωοδόχος) όπως και να συντηρούνται οι άποροι και οι κατατρεγμένοι των ίδιων χωριών.
Επίσης διέθεσε χρήματα για τους φυλακισμένους της πόλης των Ιωαννίνων και την χρηματοδότηση των περίφημων εκκλησιαστικών σχολών της Πάτμου και της Αθωνιάδος του Αγίου Όρους. Όρισε ακόμη να προικίζονται άπορα κορίτσια των Ιωαννίνων, ενώ ένα σεβαστό ποσό κατατέθηκε για την χρηματοδότηση του Νοσοκομείου της Νίζνας της Ρωσίας.
Πηγή:
- http://www.syllogosipirotonkozanis.gr/tags/eyretirio/ipeirotes-eyergetes (Συλλογή στοιχείων και Επιμέλεια κειμένων Δημήτριος Μιχ. Μαλάμης Ειδικός Γραμματέας του Συλλόγου Ηπειρωτών Κοζάνης)
Σύνταξη κειμένου: Ευθύμιος – Σπυρίδων Γεωργίου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
