H Ήπειρος έχει ομορφύνει την Αθήνα με τα αρχιτεκτονικά της αριστουργήματα, δωρεές των ευεργετών της Ηπείρου. Άγονη και ορεινή, ανέδειξε πλήθος εθνικών ευεργετών. Στα αρχαιοελληνικά χρόνια οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τον όρο «ευεργέτης», για να αποκαλέσουν τους θεούς που τους βοηθούσαν. Ο όρος αυτός ήταν από τότε τιμητικός τίτλος. Ονόμαζαν τιμητικά ευεργέτη κάποιον, για να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους. Η ιστορία των κληροδοτημάτων των ευεργετών, ξεκινά από τις αρχές του 19ου αιώνα κυρίως από την Ήπειρο, από όπου και κατάγονται οι περισσότεροι ευεργέτες. Η οικονομική ευημερία των Ηπειρωτών κατά τον 18ο αλλά και τον 19ο αιώνα, είχε αντίκτυπο όχι μόνο στην Ήπειρο αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Συνεχίζουμε σήμερα με το Β΄μέρος της γνωριμίας μας (με μερικούς, γιατί είναι πολλοί) με τους Ηπειρώτες ευεργέτες της πατρίδας και του έθνους μας.
Γεώργιος και Σίμων Σίνας
Ο Γεώργιος Σίνας γεννήθηκε στη Μοσχόπολη της Βόρ. Ηπείρου. Σε νεαρή ηλικία μεταναστεύει στην Αυστρία και πιο συγκεκριμένα στη Βιέννη, όπου ζει μέχρι το τέλος της ζωής του (1822). Ο Γεώργιος Σίνας συνεχίζει τις δραστηριότητες του πατέρα του, τις οποίες επεκτείνει, γνωρίζοντας την απόλυτη αναγνώριση και σεβασμό όχι μόνο στην Αυστρία, αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ιδρύει με τον πατέρα του την Εθνική Τράπεζα της Αυστρίας, διευθυντής της οποίας γίνεται ο Γεώργιος.
Ιδρύουν ασφαλιστικές εταιρείες και ταμιευτήρια. Βοηθούν σημαντικά στην ίδρυση του Πανεπιστημίου της Βιέννης, χαρίζοντάς του μεγάλες εκτάσεις γης. Οι μεγαλέμποροι της Αυστρίας σε αναγνώριση του έργου του, εκλέγουν το Γεώργιο Σίνα ισόβιο πρόεδρό τους.
Συμβάλλει οικονομικά στην δημιουργία του σιδηροδρομικού δικτύου στο Νότιο τμήμα της Αυστροουγγαρίας και χρηματοδοτεί την κατασκευή της Γέφυρας των Αλυσίδων, την γνωστή σε όλους πέτρινη γέφυρα, που ένωνε τη Βούδα με την Πέστη. Το 1834 διορίζεται επίσημος αντιπρόσωπός της Ελλάδας στην Αυστριακή Αυλή. Ο ίδιος βοηθά οικονομικά την Ελλάδα, επιχορηγώντας την κατασκευή αρκετών κοινωφελών έργων.
Το σημαντικότερο όλων αποτελεί η θεμελίωση το 1842 στο Λόφο των Μουσών του Αστεροσκοπείου Αθηνών, του αρχαιότερου ερευνητικού ιδρύματος της χώρας μας και των Βαλκανίων.
Τον Γεώργιο Σίνα τον διαδέχεται στις επιχειρήσεις του ο γιος του Σίμων Σίνας ο νεότερος, γεννηθείς το 1810. Με δικές του εξ’ ολοκλήρου δαπάνες ολοκληρώνεται η ανέγερση του Αστεροσκοπείου Αθηνών και μαζί με την σύζυγό του Ιφιγένεια βοηθά στην αποπεράτωση του Μητροπολιτικού Ναού της Αθήνας. Ανεγείρει την Ακαδημία Αθηνών, που ονομάστηκε Σιναία κι ενισχύει με μεγάλα ποσά τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, ενώ βοηθά παράλληλα πλήθος νέων να σπουδάσουν στην Ευρώπη. Διατελεί πρεσβευτής της Ελλάδας στη Βιέννη.
Νικόλαος Στουρνάρας
Ανιψιός των αδελφών Τοσίτσα, ο Νικόλαος Στουρνάρας γεννήθηκε το 1806 στο Μέτσοβο. Ταξιδεύει αρχικά στο Λιβόρνο της Ιταλίας και στη συνέχεια με παρότρυνση των εύπορων θείων του σπουδάζει στο Παρίσι ανώτερες εμποροβιομηχανικές σπουδές. Μετά τις σπουδές του εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και εργάζεται στον εμπορικό οίκο, που διατηρούν οι θείοι του Τοσίτσας Μιχαήλ, Νικόλαος, Κωνσταντίνος και Θεόδωρος. Αφήνει με την διαθήκη του ολόκληρη την περιουσία του για να κτισθεί στην Αθήνα «λαμπρόν Πολυτεχνείο, όπου θα διδάσκονται οι βάναυσοι και ωραίαι τέχναι».
Είναι ο πρώτος από τους Μετσοβίτες ευεργέτης του Πολυτεχνείου, προς τιμή των οποίων (οι άλλοι ήσαν οι Μιχαήλ και Ελένη Τοσίτσα και Γεώργιος Αβέρωφ) το σπουδαίο τούτο πνευματικό Ίδρυμα ονομάστηκε «Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο». Σημαντικές υπήρξαν επίσης και οι δωρεές που άφησε για την ανέγερση και χρηματοδότηση σχολείων και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων τόσο στην ιδιαίτερη πατρίδα του το Μέτσοβο, όσο και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Πεθαίνει νέος σε ηλικία 47 ετών, βυθίζοντας σε βαρύ πένθος τους οικείους του και τον Ελληνισμό γενικότερα.
Απόστολος Αρσάκης
Γεννήθηκε στην Χοταχόβα Κορυτσάς της Βορείου Ηπείρου το 1792 . Σε ηλικία 12 ετών στέλνεται από τον πατέρα του για σπουδές στο Βουκουρέστι δίπλα στον θείο του Γεώργιο, ο οποίος δραστηριοποιείται με το εμπόριο, για να συνεχίσει τις σπουδές του αργότερα στη Βιέννη, όπου διδάσκεται τα Ελληνικά γράμματα (ο ίδιος ήταν βλαχόφωνος) από τον δάσκαλο του γένους Νεόφυτο Δούκα.
Στη συνέχεια σπουδάζει Ιατρική στη Σχολή της Χάλλης στη Σαξονία και το 1813 ανακηρύσσεται χειρουργός και διδάκτορας της Ιατρικής. Ασκεί το επάγγελμα του Ιατρού και γνωρίζει καθολική αποδοχή από τον επιστημονικό κόσμο της Ευρώπης, με την διατριβή του «Περί του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού των ιχθύων». Η διατριβή αυτή θεωρήθηκε ότι προάγει την συγκριτική ανατομία και μεταφράσθηκε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.
Το 1860 διορίζεται Υπουργός Εξωτερικών της Ρουμανίας και 1862 εκτελεί χρέη Πρωθυπουργού της Ρουμανίας. Ένθερμος υποστηρικτής των δικαιωμάτων των γυναικών και της συμμετοχής τους στα δημόσια, σε μια εποχή που οι δυσκολίες της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας στην Αθήνα είναι τέτοιες που αδυνατούν στην εύρεση χρημάτων για την ανέγερση των κτιρίων της, ο Απόστολος Αρσάκης κάθε άλλο παρά αδρανής μένει.
Το 1850 πραγματοποιεί την πρώτη του δωρεά στην Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και η αρχή των Αρσακείων Σχολείων είναι γεγονός. Με δικές του δαπάνες συμβάλλει στην αποπεράτωση του Μεγάρου της οδού Πανεπιστημίου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, το οποίο φέρει το όνομα του και αργότερα το 1866 και το 1871 διαθέτει ιδιαίτερα μεγάλα ποσά για την απρόσκοπτη λειτουργία και συντήρησή του. Παράλληλα δωρίζει σημαντικά ποσά για την ανέγερση σχολείων και εκκλησιών στην ιδιαίτερη πατρίδα του.
Γεώργιος Χατζηκώστας
Γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1753. Τα πρώτα μαθητικά του χρόνια σπούδασε στα Γιάννενα και στη συνέχεια φεύγει για την Κωνσταντινούπολη. Εκεί δραστηριοποιείται με το εμπόριο πολύτιμων ειδών, για να μετακομίσει το 1815 στη συνέχεια και να εγκατασταθεί τελικά στην Μόσχα μετά τον θάνατο του αδελφού του. Στην Μόσχα καταλυτική είναι η γνωριμία του με τους ήδη γνωστούς και οικονομικά εύπορους Ηπειρώτες αδερφούς Ριζάρη και Ζωσιμάδες.
Η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του, τα Ιωάννινα, είναι τέτοια, που μετά το 1840 αναλαμβάνει την αποπεράτωση των Ιερών Ναών του Αγίου Νικολάου Αγοράς και του Αγίου Αθανασίου. Ανεγείρει επίσης προς ανακούφιση των πασχόντων Νοσοκομεία στα Ιωάννινα και στο Μεσολόγγι, τα οποία φέρουν το όνομά του.
Βοηθά επίσης οικονομικά κάθε έκδοση βιβλίου, που έχει σχέση με τον Διαφωτισμό και ενισχύει οικονομικά σχολεία, αλλά και απλούς φτωχούς πολίτες. Η ευεργετική του δράση απλώνεται και στην πόλη των Αθηνών, όπου ανεγείρει το ορφανοτροφείο αρρένων, ορίζοντας ισόβιο Πρόεδρό του τον επίσης γνωστό Ηπειρώτη Τραπεζίτη και Ιδρυτή της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος Γεώργιο Σταύρου.
Γεώργιος Σταύρου
Γιος του Ιωάννη Σταύρου, προεστού της πόλης των Ιωαννίνων, ο Γεώργιος Σταύρου γεννήθηκε στην ομώνυμη πόλη το 1787, όπου και σπούδασε στα πρώτα χρόνια της μαθητικής ζωής του. Ακολούθως έφυγε για την Βιέννη, όπου συνέχισε τις σπουδές του στην Περίφημη τότε Εμπορική Σχολή της Βιέννης. Το 1811 αναλαμβάνει την διεύθυνση του Εμπορικού γραφείου, που διατηρούσε ο πατέρας του και ανέρχεται γρήγορα σε ιδιαίτερη οικονομική μορφή του Ελληνισμού στο Εξωτερικό.
Υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρείας, ενώ σε ηλικία μόλις 27 ετών γίνεται μέλος της «Φιλόμουσου Εταιρείας» Βιέννης. Επιστρέφει στην επαναστατημένη Ελλάδα το 1824 και εργάζεται ως γραμματέας του Γ. Κουντουριώτη. Κατόπιν, μετά την έλευση στην Ελλάδα του πρώτου Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, γίνεται μέλος πολλών επιτροπών με εξέχουσες αυτές του Ελεγκτή του Ελεγκτικού Συνεδρίου και της Οικονομίας καθώς και της Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας.
Το 1841 ιδρύει την Εθνική Τράπεζα, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για την οικονομική υπόσταση του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Τελεί ο πρώτος της διευθυντής, συμβάλλοντας τα μέγιστα στην στήριξη και ομαλή λειτουργία του πρώτου χρηματοπιστωτικού ιδρύματος του Κράτους.
Ιωάννης Δομπόλης
Ο Ιωάννης Δομπόλης γεννήθηκε το 1769 στην Πετρούπολη. Ηπειρώτης στην καταγωγή από το χωριό Κρετσούνιτσα της επαρχίας Κουρέντων. Έμαθε τα πρώτα του ελληνικά γράμματα στη γενέτειρά του, την Πετρούπολη.
Το 1811 ανέλαβε την οικονομική διαχείριση της περιουσίας του, ενώ από το 1815 και μέχρι το 1820 του ανατέθηκε η ευθύνη του ταμείου της Φιλομούσου Εταιρείας της Ρωσίας.
Το 1828, με την εκλογή του Ιωάννη Καποδίστρια ως Κυβερνήτη του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους, έρχεται στην Ελλάδα και εγκαθίσταται στην Αίγινα, αναλαμβάνοντας γενικός ταμίας των Οικονομικών της Ελλάδος, θέση που διατηρεί ως τον Νοέμβριο 1829.
Κατά την θητεία του ως «πρόβουλος Οικονομίας» (Υπουργός Οικονομικών) συμβάλλει τα μέγιστα στην ίδρυση Εθνικής Χρηματικής Τράπεζας στο Ναύπλιο, πρωτεύουσας του τότε Ελληνικού Κράτους, καταθέτοντας δικά του χρήματα για τα πρώτα κεφάλαια της νεοσύστατης Τράπεζας. Χαρακτηριστικό στοιχείο της φιλοπατρίας, που διέκρινε τον Ιωάννη Δομπόλη είναι και το γεγονός, ότι εργάσθηκε αμισθί, διαθέτοντας τα χρηματικά ποσά που απέρρεαν από τις διάφορες θέσεις που κατείχε για τις ανάγκες του Έθνους.
Η προσφορά του στην δημιουργία
του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου
Από τις σημαντικότερες προσφορές του στο Έθνος υπήρξε αυτή της διάθεσης του συντριπτικά μεγαλύτερου μέρους της περιουσίας του για την ανέγερση και συντήρηση στην πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους νέου Ιδρύματος Ανώτατης Εκπαίδευσης, το οποίο θα ονομαζόταν προς τιμή του πρώτου Κυβερνήτη της Χώρας μας Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο. Ελπίδα μάλιστα του ευεργέτη ήταν το νέο Πανεπιστήμιο να ανεγερθεί στην Κωνσταντινούπολη, η οποία ήλπιζε κατά την εκτέλεση της διαθήκης του, ότι θα ήταν η πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους.
Επειδή κάτι τέτοιο δεν έγινε και στην Αθήνα υπήρχε ήδη το Εθνικό Πανεπιστήμιο, το έτος 1911 το Πανεπιστήμιο της Αθήνας, για να κληρονομήσει την τεράστια περιουσία του Ιωάννη Δομπόλη, διχοτομείτε σε δύο «τύποις» ανεξάρτητες νομικά οντότητες, το Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον, στο οποίο υπάγονταν οι θεωρητικές σχολές και στο Εθνικόν Πανεπιστήμιον, στο οποίο υπάγονταν οι θετικές σχολές.
Ακολούθως το 1932 τα δύο νομικά πρόσωπα συγχωνεύθηκαν ξανά και το ίδρυμα μετονομάστηκε σε «Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον», ονομασία που διατηρεί σχεδόν αναλλοίωτη μέχρι και σήμερα, ανακηρύσσοντας παράλληλα και τον Ιωάννη Δομπόλη σε Μέγα Ευεργέτη του.
Μιχαήλ Αναστασίου Τοσίτσας
Μετσοβίτης στην καταγωγή ο Μιχαήλ Τοσίτσας γεννήθηκε στις 3-1-1787. Σε ηλικία μόλις 20 ετών, μαζί με τα άλλα του αδέρφια Νικόλαο, Κωνσταντίνο και Θεόδωρο αναλαμβάνουν την επιχείρηση του πατέρα τους και επεκτείνονται εμπορικά προς την Αίγυπτο, την Ρωσία και την Ιταλία. Ο ίδιος εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια, όπου η οικονομική του ευμάρεια φθάνει στο αποκορύφωμά της. Υπήρξε ο πρώτος πρόξενος του Νεοελληνικού Κράτους στην Αλεξάνδρεια. Οι δωρεές του Μιχ. Τοσίτσα αρχίζουν να διαδέχονται η μία την άλλη. Στην Αλεξάνδρεια όπου ζει, προσφέρει οικόπεδο και ανεγείρει τον μεγαλοπρεπή Ναό του Ευαγγελισμού. Δημιουργεί Παρθεναγωγείο, Ελληνικό και Αλληλοδιδακτικό Σχολείο, διαθέτει χρήματα για τις ανάγκες σε νεκροταφείο της εκεί ομογένειας, ιδρύει την Τοσιτσιαία Δημοτική Σχολή Αλεξανδρείας στο κτίριο της οποίας στεγάζεται σήμερα τα ομώνυμο Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο και ανακαινίζει το Νοσοκομείο, που είχε οικοδομηθεί προηγουμένως με δωρεά του αδελφού του Θεοδώρου.
Κατά την διάρκεια της Επανάστασης και με την βοήθεια της γυναίκας του ενισχύει τον απελευθερωτικό αγώνα με διάφορους τρόπους. Διαθέτει χρήματα για την εξαγορά Ελλήνων σκλάβων αιχμαλώτων της Πελοποννήσου, μετά την επιδρομή του Ιμπραήμ. Αρκετούς από αυτούς τους στέλνει για σπουδές σε ευρωπαϊκές χώρες, φροντίζοντας παράλληλα για την μετέπειτα αποκατάστασή τους.
Η δημιουργία του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου
Αφιερώνει σημαντικά χρήματα για αγαθοεργούς και πολιτισμικούς σκοπούς στο Μέτσοβο, ενώ όσον αφορά την μητέρα Ελλάδα δαπανά τεράστια ποσά σε έργα εξωραϊσμού οδών και πλατειών των Αθηνών και χρηματοδοτεί εξίσου πλουσιοπάροχα το φτωχοκομείο Αθηνών, το Αρσάκειο Οικοτροφείο, το Οφθαλμιατρείο, διάφορα Νοσοκομεία, το Ελληνικό Σχολείο της Θεσσαλονίκης κι άλλα.
Από τις πιο σημαντικές ευεργεσίες του αποτελεί η διάθεση του ποσού των εκατό χιλιάδων (100.000) γαλλικών φράγκων από την περιουσία του για το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, επηρεαζόμενος και από τον απροσδόκητο θάνατο του αγαπημένου του ανιψιού Νικ. Στουρνάρα, ο οποίος είχε αφήσει την περιουσία του στο ίδιο Ίδρυμα.
Αξιοσημείωτη και αξιομνημόνευτη ήταν επίσης η δράση και η προσφορά της συζύγου του Ελένης Τοσίτσα, η οποία με την σειρά της αφιέρωσε αρκετά χρηματικά ποσά στο Αμαλίειο Ορφανοτροφείο, στην Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία για την ανέγερση Αλληλοδιδακτικού Σχολείου και στον καταρτισμό Πανεπιστημιακής Εθνοφυλακής. Μερίμνησε και διέθεσε επίσης οικόπεδα για την ανέγερση κτιρίων του Πολυτεχνείου και του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Πηγή:
- http://www.syllogosipirotonkozanis.gr/tags/eyretirio/ipeirotes-eyergetes (Συλλογή στοιχείων και Επιμέλεια κειμένων Δημήτριος Μιχ. Μαλάμης Ειδικός Γραμματέας του Συλλόγου Ηπειρωτών Κοζάνης)
Σύνταξη κειμένου: Ευθύμιος – Σπυρίδων Γεωργίου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
