Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο: Η σύντομη ιστορία ενός σπουδαίου έργου

Βγαίνοντας κανείς από την ανατολική πλευρά της πόλης της Αίγινας, πηγαίνοντας προς τον όρμο της Περιβόλας συναντά ένα μεγάλο, παλιό, επιβλητικό κτίριο. Κάποτε οι τοίχοι του φιλοξενούσαν ορφανά και κάποια άλλη περίοδο φυλακισμένους για αυτό το λόγω είναι γνωστό με τις ονομασίες το Ορφανοτροφείο ή οι Φυλακές της Αίγινας.

Από το Στρατόπεδο Τροιζήνας στην ίδρυση του Ορφανοτροφείου

O Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας επισκέπτεται το Στρατόπεδο της Τροιζήνας. Το θέαμα που αντικρίζει είναι αποτρόπαιο αμέτρητα ορφανά του Αγώνα περιφέρονται ρακένδυτα και πεινασμένα αναζητώντας ένα κομμάτι ψωμί, μια ελπίδα. Ο Καποδίστριας αποφασίζει να λάβει δράση αναλαμβάνοντας τη σίτιση και τη στέγαση όσων περισσότερων ορφανών δύναται. Όμως ο Κυβερνήτης δεν αρκείται σε αυτό επιθυμώντας να προσφέρει σε αυτά τα παιδιά μια στοιχειώδη σχολική κι επαγγελματική εκπαίδευση προστατεύοντας τα παράλληλα από τους ποικίλους κινδύνους που τα απειλούν. Έτσι οδηγείται στην ίδρυση του Καποδιστριακού Ορφανοτροφείου ή αλλιώς του Ορφανοτροφείο της Αίγινας, του πρώτου ελληνικού δημόσιου κτιρίου που κατασκευάστηκε με εντολή του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια.

Ορφανοτροφείο

Η ίδρυση και η οικοδόμηση του Ορφανοτροφείου ξεκινά λίγο μετά την άφιξη του Καποδίστρια στην Αίγινα με την ολοκλήρωση των οικοδομημάτων να συμβαίνει τον Ιούνιο του 1829. Για την ανέγερση των κτιρίων του Ορφανοτροφείου η Δημογεροντία της Αίγινας παραχώρησε 12 στρέμματα ενώ οι πολίτες της Αίγινας με πρωτεργάτη τον Αιγινήτη Μιχαήλο Μαλλούκαη παραχώρησαν άλλα 55 στρέμματα που αξιοποιήθηκαν ως κήπος και καλλιεργήσιμη γη του Ορφανοτροφείου. Η κίνηση αυτή απέδειξε ότι κράτος και πολίτες ενωμένοι προσπάθησαν συλλογικά για την προστασία των ορφανών.

Advertising

Οι μηχανικοί, οι επιστάτες και οι εργάτες

Ο Καποδίστριας αναθέτει το σημαντικό έργο του Ορφανοτροφείου στο μηχανικό Θεόδωρο Βαλλιάνο ο οποίος είχε υπηρετήσει στο σώμα των Ιγγενιέρων (Μηχανικών), των σωματοφυλάκων του Τσάρου και στον Ελληνικό Αγώνα. Ο ίδιος με καταγωγή από την Κεφαλονιά παράλληλα με τον Αγώνα, με δικές του πάντα δαπάνες συντηρούσε το σώμα Κεφαλλήνων αγωνιστών και επιδιόρθωνε όπου υπήρχε ανάγκη φρούρια. Μετά τον Αγώνα βρέθηκε στην Αίγινα ως ο πρώτος επώνυμος μηχανικός του νησιού και με εντολή του Κυβερνήτη Καποδίστρια αναλαμβάνει την κατασκευή του πρώτου αμαξιτού με επίστρωση δρόμου του Ελληνικού Κράτους, του δρόμου που οδηγεί προς το Ορφανοτροφείο. Στη συνέχεια αναλαμβάνει τον σχεδιασμό και την επιστασία του Καποδίστριου Ορφανοτροφείου το οποίο ολοκληρώνει σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Για την ολοκλήρωση του έργου, όμως, ο Βαλλιάνος δεν εργάστηκε μόνος. Συνεργάζεται με τον νεαρό μηχανικό Δημ. Σταυρίδη, ο οποίος είχε ζήσει και εργαστεί στη Βιέννη ως οχυροματοποιός. Επιπλέον κατά τη διάρκεια οικοδόμησης του Ορφανοτροφείου η επιστασία πέρασε στα χέρια του μάστορα Χρήστου Λόξα με σκοπό τον καλύτερο έλεγχο του εφοδιασμού. Το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο μπορεί να είχε σκοπό την προστασία των Ελλήνων ορφανών όμως η οικοδόμηση του έδωσε δουλεία σε πάνω 1.200 εξαθλιωμένους πρόσφυγες και τις οικογένειες τους που ήρθαν από την Αθήνα στην Αίγινα ως ανειδίκευτοι εργάτες εξασφαλίζοντας το καθημερινό τους φαγητό. Όταν πια το Ορφανοτροφεία άρχισε τη λειτουργία του γενικός έφορος του ιδρύματος στην αρχή διορίστηκε ο Βιάροας Καποδίστριας και δεύτερος ο Κερκυραίος λόγιος Λ. Μουστοξύδης.

Το οικοδόμημα και οι χώροι

Το πρώτο ελληνικό δημόσιο κτίριο που κατασκευάστηκε με εντολή του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά έργα της εποχής. Χτισμένο βάση των τότε Ευρωπαϊκών προδιαγραφών για κτίρια ανάλογης λειτουργίας, το ορφανοτροφείο οργανώνεται γύρω από μια εσωτερική κλειστή αυλή. Οι ογκώδης τοίχοι του υψώνονται επιβλητικοί τόσο λόγω της αρχιτεκτονικής μαεστρίας όσο και λόγω των υλικών του καθώς χρησιμοποιήθηκαν πέτρες από το αρχαίο θέατρο και τα αρχαία τείχη της Αίγινας. Παράλληλα η λιτή αρχιτεκτονική του εγκολπώνεται σε αυτή της περιοχής. Στα πλαίσια του Ορφανοτροφείου στεγάζονται πέρα από το κύριο κτίριο, αλληλοδιδακτικά σχολεία, επαγγελματικά εργαστήρια εκμάθησης τεχνών, η Δημόσια Εθνική Βιβλιοθήκη, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, το Εθνικό Τυπογραφείο και το Εθνικό Ωδείο.

Διαβάστε επίσης Καλαμάτα, μια περιήγηση μέσα από το ασπρόμαυρο

Ορφανοτροφείο

Advertising

Η στέγαση όλων αυτών των σπουδαίων οργανισμών στα πλαίσια του Ορφανοτροφείου θέσπισε το ίδρυμα ως ένα κοινωνικοπολιτιστικό κέντρο. Με σκληρή προσπάθεια του Μουστοξύδι στο χώρο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου σε συνεργασία με την Αρχαιολογική Υπηρεσία συγκεντρώνονται αγγεία ποικίλων ειδών, επιγραφές, αγαλμάτια, ειδώλια, λύχνοι, ανάγλυφα, κεραμικά, υάλινα αγγεία, χάλκινα σκεύη όπως και ορυκτολογική συλλογή. Επιπλέον η πρώτη εκείνη Εθνική Βιβλιοθήκη φιλοξενεί χιλιάδες τόμους, χειρόγραφα, βυζαντινά χρυσόβουλα και έντυπα από μονές, δωρεές ιδιωτών και αγορές. Ενώ στο Εθνικό Τυπογραφείο εκδιδόταν η «Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος», η κρατική εφημερίδα και η «Αιγιναία», το πρώτο περιοδικό του ελεύθερου Κράτους.

Η λειτουργία του Ορφανοτροφείου

Στις 9 Μαρτίου του 1829 το Ορφανοτροφείο έτοιμο πια ανοίγει τις πόρτες του σε 66 ορφανά τα οποία είχαν εξαγοραστεί από Γάλλους στην Αλεξάνδρεια, σε αυτά προστέθηκαν την αμέσως επόμενη μέρα 160 ψυχογιοί απ’ τον Πόρο ώσπου τελικά το ορφανοτροφείο έφτασε να φιλοξενεί 600 ορφανά παιδιά συνολικά. Στο Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο τα ορφανά δε βρήκαν απλώς μια στέγη και φαγητό αλλά και μια ευκαιρία για το μέλλον τους. Το διδακτικό πρόγραμμα του Καποδιστριακού Ορφανοτροφείο με τα αλληλοδιδακτικά σχολεία και τα επαγγελματικά εργαστήρια έδινε την ευκαιρία της μάθησης σε παιδιά που δεν είχαν τίποτα ώστε να εξασφαλίσουν το μέλλον τους γεγονός εξαιρετικά δημοκρατικό. Εξίσου δημοκρατικά λειτούργησε ο Καποδίστριας και σε περιπτώσεις μαθητών που ξεχώρισαν και με την συγκατάθεση του προβιβάστηκαν μετέπειτα σε ανώτερες βαθμίδες εκπαίδευσης και σχολές.

Παρά την επιτυχία, όμως, το αυστηρό κλίμα του Ορφανοτροφείο οδήγησε τους μαθητές στην εξέγερση. Η συμπεριφορά τους χαρακτηρίστηκε υβριστική από τους κατοίκους της Αίγινας και τον αστυνόμο ο οποίος μαζί με τον Μουστοξύδι μεταβίβασαν τα άσχημα νέα στον Κυβερνήτη. Εκείνος πικραμένος αναγκάστηκε να διακόψει το διδακτικό πρόγραμμα του Ορφανοτροφείου.

Διαβάστε επίσης Καλλονή Λέσβου: Σταυροδρόμι ιστορίας και πολιτισμού

Μετά την δολοφονία του Καποδίστρια

Μετά δολοφονία του Καποδίστρια ο Μουστοξύδης παραιτείται. Το Ορφανοτροφείο αρχίζει να έχει κατηφορική πορεία ώσπου παύει την λειτουργία του. Οι χώροι του, όμως, δεν μένουν αναξιοποίητοι. Το παλιό πια Ορφανοτροφείο λειτουργεί ως στρατώνας, Λοιμοκαθαρτήριο, Φρενοκομείο, ξενώνας Κρητικών προσφύγων και τέλος ως φυλακές για αυτό πολλοί πια αναφέρονται στο κτίριο περισσότερο ως οι “Φυλακές της Αίγινας”.

Advertising

Ένα τόσο σημαντικό έργο για την Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας και των ιδρυμάτων που ξεκίνησαν από αυτό είχε ένα τέλος άδοξο και άδικο όπως και ο ιδρυτής του. Η ιστορία του διδάσκει τα λάθη που πρέπει να αποφευχθούν με στόχο ένα καλύτερο μέλλον.

Πηγές:

Σύνταξη κειμένου: Μάρω Σαμαρά

Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου

Advertising