Ο 21ος αιώνας βρήκε την Κρήτη σε πολύ διαφορετική κατάσταση απ’ότι στα μέσα του 20ού αιώνα. Η ιδιαίτερη ταυτότητα του κρητικού, στηριζόταν στην ανεξαρτησία του πνεύματος του και στο λιτό, λεβέντικο τρόπο ζωής. Με την ένταξη της κρητικής κοινωνίας στον σύγχρονο τρόπο ζωής, καταλύθηκαν σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής κοινωνίας. Μαζί της τα ήθη, τα έθιμα και τα πανηγύρια που έχασαν την αγνότητα και την αυθεντικότητα τους.
Τα πολυάριθμα πανηγύρια της Κρήτης κατέληξαν πολλές φορές να γίνουν κακέκτυπα του παλιού εαυτού τους. Από ομαδική θρησκευτική λατρεία, μέθεξη και ψυχαγωγία μετατράπηκαν σε πεδίο επίδειξης και προβολής. Εξαίρεση αποτελεί η Νότια Κρήτη. Διατήρησε αλώβητα όχι μόνο το φυσικό περιβάλλον αλλά και σε μεγάλο βαθμό τα έθιμα,την παραδοσιακή μουσική και τον τρόπο ζωής. Από τα εκατοντάδες πανηγύρια (ποιο να διαλέξεις και ποιο ν’αφήσεις) διαλέξαμε δύο ενδεικτικά: του Αγίου Γεωργίου στην Αση Γωνιά και ένα παραθαλάσσιο, του Αγίου Χαραλάμπους στα Σφακιά. Για να περιγράψουμε όμως ένα κρητικό πανηγύρι θα πρέπει πρώτα να γνωρίσουμε κάποια συστατικά του τοπικού λαϊκού πολιτισμού, όπως οι μαντινάδες, τα όργανα και οι χοροί.
Πανηγύρια με φόντο την παλιά Κρήτη
Στην Κρήτη, από την περίοδο των πρώτων βυζαντινών χρόνων, τις εκκλησιαστικές γιορτές στη μνήμη των αγίων τις ακολουθούσαν πανηγύρια. Μάλιστα σε πολλά από αυτά τελούνταν αγωνίσματα σκοποβολής, αγώνες δρόμου και ιπποδρομίες. Οι άντρες τότε με την συνοδεία των αρραβωνιαστικών τους ή των γυναικών τους, ήταν φορτωμένοι με όπλα. Είτε με φαρέτρα είτε με μια σπάθα στο χέρι, χόρευαν προσπαθώντας να κάνουν τα ωραιότερα και ψηλότερα πηδήματα.
Οι μαντινάδες
Την γνωστή σε όλους μαντινάδα, την πρωτοσυναντάμε τον 14ο αιώνα ως απόγονος των ακριτικών τραγουδιών. Τον καιρό της Ενετοκρατίας, η μαντινάδα βρίσκει το πιο πρόσφορο έδαφος για να ριζώσει στα ορεινά χωριά, εκεί όπου οι άνθρωποι ζουν ελεύθεροι. Όταν περί τα μέσα του 16ου αιώνα εξομαλύνονται οι σχέσεις μεταξύ Ενετών και Κρητικών, η μαντινάδα γνωρίζει την μεγάλη της άνθηση. Γίνεται το πιο λαμπρό δείγμα της Κρητικής Αναγέννησης και χρησιμοποιείται από μεγάλους κρητικούς ποιητές. Οι αιώνες πέρασαν και η μαντινάδα συνεχίζει να εκφράζει τα αισθήματα του κρητικού λαού. Μέχρι και σήμερα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι των καλών κρητικών πανηγυριών και όχι μόνο.
Οι χοροί και τα όργανα
Στην Κρήτη χορεύονταν και χορεύονται ακόμη πολλοί χοροί: ο σιγανός, ο συρτός, η σούστα, ο πεντοζάλης, ο μαλεβιζιώτικος. Ο πρώτος ή αλλιώς ο οδηγός του χορού πολλές φορές αποσπάται από τον κύκλο. Χορεύει μόνος του χτυπώντας τα χέρια του ή “υψών τους πόδας και κτυπά αυτούς με τας χείρας του εν ρυθμώ”.
Σχετικά με τα μουσικά όργανα, πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η κρητική λύρα, σήμα κατατεθέν του νησιού. Εμφανίζεται για πρώτη φορά τον 17ο αιώνα και από τον 18ο και μετά καθιερώνεται. Βέβαια το σχήμα και ο ήχος του οργάνου έχουν διαφοροποιηθεί αρκετά. Άλλα όργανα σε κρητικά μουσικά σύνολα είναι το λα(γ)ούτο, το βιολί,το μαντολίνο, το νταούλι και το τουμπελέκι.
Το πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου στην Ασή Γωνιά
Το πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου στην Ασή Γωνιά είναι από τα σημαντικότερα πανηγύρια της Κρήτης. Ο άγιος Γεώργιος ο Μεγαλομάρτυρας ενσαρκώνει το ανδρικό πρότυπο των κρητικών, ειδικότερα στους ποιμενικούς πληθυσμούς. Ο προστάτης των γυναικών γιορτάζεται με ιδιαίτερες μορφές λαϊκής λατρείας όπως η μεταφορά των κοπαδιών και το άρμεγμα τους στο προαύλιο της εκκλησίας.
Στην Ασή Γωνιά, ο εορτασμός του αγίου είναι διπλός: τον Απρίλη και το Νοέμβριο. Οι βοσκοί από τα ξημερώματα της εορτής πηγαίνουν τα “κουράδια” στον άγιο, όπου ο παπάς ευλογεί αυτά και τους ιδιοκτήτες τους. Οι αρμεχτάδες πρέπει να αρμέξουν τα πρόβατα και να μοιράσουν το γάλα στους προσκυνητές. Έπειτα το κρέας από τα ζώα που είχαν ταχθεί κατά την διάρκεια της χρονιάς προσφέρεται ως σίτιση στο πανηγύρι. Το γλέντι αρχίζει μετά την εκκλησία. Η ρακή και οι μεζέδες, άφθονοι.
Ο εορτασμός του Αγίου Χαραλάμπους στα Σφακιά
Το πανηγύρι του Αγίου Χαραλάμπους γίνεται μέσα σε μία σπηλιά, πάνω στη βραχώδη ακροθαλασσιά. Εκεί ακριβώς μαζεύονταν τα παλιά χρόνια οι Σφακιανοί για να τιμήσουν τον άγιο που τους προστάτευε από την χολέρα. Ενώ σε όλη την υπόλοιπη Κρήτη συνήθιζαν να χτίζουν τις εκκλησίες του στις αρχές του χωριού, στα Σφακιά τις έχτιζαν πάνω στο γιαλό. Αυτό αποδίδεται στο γεγονός ότι όλα τα πράγματα έρχονταν από εκεί: εμπορεύματα, ιδέες, μαντάτα και αρρώστιες.
Το πανηγύρι αυτό ξαναγεννήθηκε πριν 15 χρόνια, όταν έφτιαξαν τον χώρο της εκκλησίας. Το γλέντι ξεκινά αμέσως μετά την θεία λειτουργία. Η μπουκάλα του γκαζιού όπου θα ετοιμαστούν τα φαγητά ανάβει. Άρτος και κρασί μοιράζεται σε όλους, Στο εξωτερικό μέρος της σπηλιάς άλλοι στήνουν τραπέζια και πάγκους και άλλοι (κυρίως γυναίκες) οργανώνουν την κουζίνα. Τα τραπέζια γεμίζουν μεζέδες, τηγανιτά ψάρια, σκάρους μπακαλιάρο. Εννοείται πως το καλό αθότυρο, κρέας και κρασί δεν λείπουν από το τραπέζι. Αποκορύφωμα στο φαγητό ,το πιλάφι που βράζεται για ώρες.
Το τραγούδι ξεκινά από το τραπέζι των πρεσβυτέρων. Έπειτα σε κάθε νέα νέα στροφή, παίρνουν και τ’άλλα τραπέζια σειρά. Ένα θέαμα και άκουσμα μοναδικό. Όταν το κέφι έχει ανάψει για τα καλά, τότε αρχίζουν να πέφτουν οι πρώτες μπαλωθιές. Οι κάλυκες πέφτουν βροχή στα κεφάλια τον παρευρισκόμενων και η διασκέδαση κρατά μέχρι τα ξημερώματα.
Πηγές:
- http://www.creteplus.gr/news/auti-einai-i-kriti-tautotites–eterotites-kai-eikones-tis-kritis-170254.html
- Γιώργος Πίττας
Σύνταξη κειμένου: Βασιλική Τριανταφυλλοπούλου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
