Οι γιορτινές μέρες συνοδεύτηκαν από αγάπη, πνευματική γαλήνη, χαμόγελα. Σήμερα το ταξίδι μας στη Μεγάλη Πρέσπα συναντά τρεις διαφορετικές κουλτούρες, που η λαογραφία, η ιστορία του τόπου συνθέτει το ανθρώπινο γίγνεσθαι. Η Πρέσπα στην καρφίτσα των Ελληνικών συνόρων, όπου τα χάλκινα, το πολυσχιδές τοπίο, ενώνει τρεις διαφορετικές χώρες. Από τους γλωσσικούς ιδιωματισμούς, την μουσική και τα τραγούδια υπό τους ήχους των βαλκανικών κρουστών, και την λιτή και επιβλητική αρχιτεκτονική.
Η βαρκάδα περιτριγυρισμένοι από αργυροπελεκάνους, ροδοπελεκάνους, και κοπάδια κορμοράνων περιπλανιόμαστε προσπαθώντας να προσεγγίσουμε τα Ασκηταριά των Πρεσπών σκαρφαλωμένα στα απόκρημνα βράχια στη Μεγάλη Πρέσπα. Στα υγρά σύνορα τριών χωρών, της Ελλάδας, της Αλβανίας, των Σκοπίων. Ένας οικολογικός παράδεισος η περιοχή, οποίος ανακηρύχθηκε Εθνικός Δρυμός το 1974, ενώ η Μικρή Πρέσπα χαρακτηρίστηκε ως Υγρότοπος Διεθνούς Σημασίας υπό τη Σύμβαση του Ραμσάρ.
Αφήνουμε πίσω μας το χωριό Ψαράδες νότια στη Μεγάλη Πρέσπα, πολύ κοντά στο τριεθνές, εκεί όπου κατέφυγαν και ασκήτευσαν μοναχοί στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή εποχή. Κατά μήκος της ακτής, μέσα στις εσοχές του βράχου, διατηρούνται μικρά Ασκηταριά, ενώ την εικόνα συμπληρώνουν αξιόλογες βραχογραφίες, λιθοκατασκευές ή λαξεύσεις. Η προσέγγιση των Ασκηταριών γίνεται με βάρκα, που νοικιάζει κανείς στο χωριό Ψαράδες, ενώ το ρόλο του ξεναγού αναλαμβάνουν οι εξυπηρετικοί και με αρκετές γνώσεις ντόπιοι βαρκάρηδες. Τα Ασκηταριά σήμερα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ιστορικό και θρησκευτικό ενδιαφέρον. Θα μπορούσε να θαυμάσει κάποιος τις τοποθεσίες, τις οποίες επέλεξαν οι μοναχοί για να βρουν πνευματική γαλήνη και αναζήτηση.
Κέντρο ψυχικής γαλήνης και μοναχισμού
Η άσκηση στους βράχους στη Μεγάλη Πρέσπα άρχισε στους βυζαντινούς χρόνους και συνεχίστηκε στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Αποτέλεσαν στο παρελθόν καταφύγιο και τόπο πνευματικής άσκησης για μοναχούς, ένα απομονωμένο κέντρο μοναχισμού.
Ο χώρος των Πρεσπών υπήρξε σημαντικό κέντρο για την εκκλησιαστική ιστορία και ζωή των πρώτων αιώνων της δευτέρας χιλιετίας. Η ύπαρξη μοναστηριών, μικρών και μεγαλυτέρων, οι πολλές διάσπαρτες εκκλησίες, καθώς και το πλήθος των Ασκηταριών είναι αντανακλάσεις των διαφόρων μορφών που πήρε ο χριστιανικός βίος. Επίκεντρο αυτού του ιδιότυπου μοναχισμού, αποτέλεσαν τα Ασκηταριά, χτισμένα ή σκαμμένα γύρω από τη Μεγάλη Πρέσπα, στις απόκρημνες όχθες και τις μικρές και αβαθείς σπηλιές της.
Το δύσβατο της περιοχής, η ησυχία που εκπέμπει ο τόπος, η διάβρωση των βράχων κοντά στις λίμνες, συνέτειναν στην επιλογή του χώρου αυτού για μια έξαρση του ασκητισμού των σπηλαίων. Αυτό παρατηρείται σε διάφορα σημεία, που σήμερα ανήκουν και στις τρεις χώρες που διαχειρίζονται την Μεγάλη Πρέσπα.
Η Παναγία Βλαχερνίτισσα
Όπως αναφέρει η καθηγήτρια του ΑΠΘ Χρυσάνθη Σταυροπούλου – Τσιούμη (Πηγή: Η Καθημερινή. «Επτά ημέρες» -αφιέρωμα: Τα Μοναστήριατης Μακεδονίας, 14 Απριλίου 1996, σ.20-25.) Η πρώτη τοιχογραφία που συναντούμε, μια Παναγία με τα χέρια υψωμένα σε δέηση και το Χριστό μπροστά στο στήθος αποδίδει τον παλιό Κωνσταντινουπολίτικο τύπο της Παναγίας της Βλαχερνίτισσας. Ανορθόγραφη επιγραφή μιλάει για ανακαίνιση του χώρου με τη συνδρομή κάποιου ζεύγους. Σώζεται μόνο το όνομα της γυναίκας (Αρμένκα) και το έτος εκπόνησης της τοιχογραφίας (1455), στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Να υποθέσουμε ότι υπήρχε ή ότι υπάρχει κάτω από αυτήν την τοιχογραφία κάποια παλαιότερη; Αυτό είναι θέμα της μελλοντικής έρευνας.
Ο τύπος της παράστασης ανταποκρίνεται στην Παναγία Ελεούσα-Γλυκοφιλούσα, όμως η επιγραφή την ονομάζει Πάντων Χαρά. Μια επιγραφή κάτω από την παράσταση σώζει τα ονόματα των αφιερωτών Μιχαήλ, Κωνσταντίνου και Μανουήλ Δραγάση και το έτος που κατασκευάστηκε η τοιχογραφία (1373). Το επώνυμο μας προσανατολίζει, χωρίς όμως αποδεικτικά στοιχεία, σε μια πιθανή σχέση των προσώπων με την αυτοκρατορική οικογένεια ή την αυτοκρατορική αυλή. Έργο με γρήγορες και σχηματοποιημένες πινελιές είναι χαρακτηριστικό μιας τέχνης με μοναστικό – επαρχιακό χαρακτήρα, η οποία όμως παρακολουθεί τη μεγάλη τέχνη της ίδιας εποχής.
Αξίζει να μνημονεύσουμε μία ακόμη τοιχογραφία που βρίσκεται από τη μεριά του χωριού Ψαράδες και κάπως πιο απόμακρα, η οποία παριστάνει τον άγιο Νικόλαο, προστάτη των ναυτικών. Το έργο έγινε στα 1827 και δείχνει τη διαχρονική συνέχιση της παράδοσης και της σημασίας του χώρου.
Μεταμόρφωσης του Σωτήρος: Πετρόχτιστος ναός
Το ασκηταριό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος ίσως και το παλιότερο, πρέπει να έγινε του 13ο αι. Στον μυχό μιας μικρής παραλίας και μέσα στο βράχο σώζεται μικρός, πετρόχτιστος, μονόχωρος και καμαροσκέπαστος ναός. Βόρεια από αυτόν υπάρχουν ίχνη από κελιά μοναχών. Η πρόσβαση γίνεται με μικρή ξύλινη σκάλα. Υπολείμματα τοιχογραφιών δείχνουν πως ο ναός είχε και ζωγραφική διακόσμηση.
Μικρή Ανάληψη: Σε μια εσοχή βράχων
Σε μια εσοχή βράχων είναι χτισμένο το ασκηταριό της Μικρής Ανάληψης. Χωμένος μέσα σε βράχο στέκεται ο μικρός καμαροσκεπαστός, μονόχωρος ναός που έχει ανατολικά μόνο δύο κόγχες, του ιερού βήματος και της πρόθεσης. Στους χώρους αυτούς σώζονται παραστάσεις με την Παναγία τη Βλαχερνίτισσα, τον Μελισμό, την Πεντηκοστή και την Ανάληψη. Είναι έργα προσεγμένα, καλής τέχνης της περιφέρειας, πιθανόν του τέλους του 15ου αι.
Παναγία η Ελεούσα: Χτισμένος με πέτρες και κονίαμα
Από τα καλύτερα διατηρημένα Ασκηταριά είναι αυτό της Παναγιάς της Ελεούσας. Βρίσκεται σε μια μικρή παραλία, ψηλά, μέσα σ’ ένα βαθύ σπήλαιο. Ο ναός είναι μικρός και χτισμένος με πέτρες και κονίαμα. Είναι μονόχωρος και καμαροσκέπαστος. Εξωτερικά είναι επιχρισμένος και οι επιχρισμένοι τοίχοι μιμούνται την πλίθινη διακόσμηση των βυζαντινών χρόνων. Στο τοξωτό τμήμα πάνω από την είσοδο εικονίζεται η Παναγία η Ελεούσα, πλαισιωμένη από ταινία με ωραίο κόσμημα. Η εικονογράφηση της μορφής στη θέση αυτή δείχνει, πως ο ναός ήταν αφιερωμένος στο όνομα της. Το εσωτερικό του ναού είναι γεμάτο με τοιχογραφίες. Σώζεται η ιδρυτική επιγραφή που αναφέρει, ότι η ανέγερση του ναού της Θεοτόκου έγινε το 1409. Συζητήθηκε το θέμα αν ο αναφερόμενος Βλουκασηνός ταυτίζεται με τον Vukasin, που κατείχε την περιοχή το 1355-1371.
Έναν ιδιότυπο μοναχισμό αποτέλεσαν τα ασκηταριά των Πρεσπών, χτισμένα ή σκαμμένα στους διαβρωμένους απότομους βράχους.
Πηγές:
- http://www.religiousgreece.gr/west-central-macedonia/-/asset_publisher/3qIw8hzBmYgG/content/asketaria-tes-megales-prespas
- http://www.pemptousia.gr/2011/11/askitaria-tis-megalis-prespas/
- http://tribonio.blogspot.gr/2013/07/blog-post_2.html
Σύνταξη κειμένου: Ευθύμιος – Σπυρίδων Γεωργίου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
