Σαντορίνη: Ιστορική περιήγηση μέσα από το ασπρόμαυρο

Βγήκες από τα σωθικά της βροντής
Ανατριχιάζοντας μες στα μετανιωμένα σύννεφα
Πέτρα πικρή, δοκιμασμένη, αγέρωχη.
Οδυσσέας Ελύτης

Η Σαντορίνη (ή Θήρα) βρίσκεται στο νοτιότερο σημείο των Κυκλάδων και είναι στην ουσία ένα σύμπλεγμα νησιών που αποτελείται από τα νησιά της Θήρας, της Θηρασιάς (ή Θηρασίας), του Ασπρονησίου, της Παλαιάς και της Νέας Καμένης. Η σημερινή της μορφή, ημικυκλική και περισσότερο πεταλοειδής, οφείλεται στις κατά καιρούς ηφαιστειακές εκρήξεις που μετέβαλαν το αρχικό στρογγυλό σχήμα της. Το έδαφος του νησιού από την πλευρά του ηφαιστείου παρουσιάζεται βραχώδης και απόκρημνο σε αντίθεση με την ομαλότητα του εδάφους της στο υπόλοιπό τμήμα της. Οι «μαύρες» παραλίες της, με τους απότομους γκρεμνούς και τα ηφαιστιογενή πετρώματα δίνουν στο νησί μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία. Σήμερα η Σαντορίνη είναι ένα από τα διασημότερα τουριστικά κέντρα του κόσμου.

Η ονομασία της Σαντορίνης στο πέρασμα των χρόνων

Η Σαντορίνη είναι από τα λίγα νησιά στην Ελλάδα, που αναφέρονται τόσο συχνά στην αρχαία λογοτεχνία και μυθολογία έχοντας αλλάξει με την πάροδο του χρόνου κατ’ επανάληψη όχι μόνο σχήμα αλλά και όνομα. Πριν τη μεγάλη ηφαιστειακή καταστροφή των προϊστορικών χρόνων η νήσος ήταν στρογγυλή και είχε το όνομα Στρογγύλη, ενώ αργότερα απέκτησε τα ονόματα Καλλίστη ή Καλλιστώ, Φιλητέρη ή Φιλωτέρα, Καλαυρία, Καρίστη, Τευσία, Θηραμένη καθώς και Ρήνεια.

Καλλίστη ή Καλλιστώ

Η μυθολογία λέει πως ο Εύφημος, ο γιός του θεού Ποσειδώνα, παρέλαβε ένα σβόλο άσπρου χώματος σαν δώρο από τον Τρίτονα. Κατά την επιστροφή του από την Αργοναυτική εκστρατεία και αφού έφυγε από την Ανάφη, πήρε μια προειδοποίηση στη μορφή κεραυνού και πέταξε το χώμα στη θάλασσα. Από αυτό δημιουργήθηκε το νησί Καλλίστη. Σύμφωνα όμως με τον Ηρόδοτο, οι Φοίνικες ήταν τόσο γοητευμένοι από την ομορφιά της Σαντορίνης που εγκαταστάθηκαν εκεί και ήταν αυτοί που της έδωσαν το όνομα Καλλίστη (από το αρχαίο «καλλίστη» =η ομορφότερη).

Θήρα

Το μετέπειτα κλασικό όνομα της νήσου Θήρα προήλθε από τον αρχαίο Σπαρτιάτη Θήρα, γιο του Θηβαίου ήρωα Αυτεσίων. Διετέλεσε αντιβασιλέας της Σπάρτης και υπεύθυνος για τα δίδυμα ανίψια του Προκλή και Ευρυσθένη. Όταν μεγάλωσαν τα ανίψια του, ο Θήρας μαζί με άλλους αριστοκράτες εγκατέλειψαν τη Σπάρτη και κατοίκησαν στη Θήρα.

Advertising

Σαντορίνη

Το όνομα «Σαντορίνη» αναφέρεται στην Αγία Ειρήνη («Σάντα Ειρήνη» ή «Santa Irini»). Το νησί ονομάστηκε έτσι από τους Ενετούς μετά το 13ο αιώνα, κατά την κυριαρχία τους στο νησί.Για πολλά χρόνια πιστευόταν ότι η ονομασία αυτή προήλθε από το παρεκκλήσι της Αγίας Ειρήνης (Σάντα Ειρήνη), που φτιάχτηκε από τους Ενετούς στο νησί της Θηρασιάς. Σήμερα όμως υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις, ότι η Βασιλική της Αγίας Ειρήνης στους πρόποδες του Μέσα Βουνού, έδωσε στη Σαντορίνη το όνομα της και όχι ο ναός της Αγίας Ειρήνης στη Θηρασιά. Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Ελλάδα, κατά την εποχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (1579-1821), καλούσαν το νησί «Δερμετζίκ ή Διμερτζίκ» (που σημαίνει μικρός μύλος, και είναι πιθανόν να προήλθε από τους μικρούς ανεμόμυλους του νησιού, που ξεχώριζαν από μακριά). Το όνομα «Θήρα» καθιερώθηκε επίσημα μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας Ωστόσο, οι ξένοι χάρτες συνέχισαν να την ονοματίζουν “Santa Irina” ή “Santorini”, το οποιό και παρέμεινε με μικρή παραφθορά από τους Έλληνες ως Σαντορίνη. Ακόμη και σήμερα, το νησί παραμένει ευρύτερα γνωστό ως Σαντορίνη τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Ιστορία

Η Σαντορίνη στην αρχαιότητα ονομαζόταν Στρογγύλη λόγω του κυκλικού σχήματός της, το οποίο άλλαξε με την έκρηξη του ηφαιστείου το 1650 π.Χ. και το κεντρικό μέρος του νησιού βυθίστηκε σχηματίζοντας έτσι την Καλντέρα. Η έκρηξη του ηφαιστείου ήταν σύμφωνα με μελετητές, σημαντικός λόγος αποκοπής της μεγάλης ανάπτυξης του νησιού αφού μέχρι το 2000 π.Χ. άνθιζε οΜινωικός πολιτισμός. Λέγεται μάλιστα ότι όλο το Αιγαίο σκοτείνιασε και τα κύματα είχαν ύψος 250 μ. και ταχύτητα 300 χλμ. την ώρα καταστρέφοντας έτσι τον πολιτισμό της Κρήτης και της Αιγύπτου. Κάποιες άλλες μυθολογικές θεωρίες συνδέουν την καταστροφή αυτή με τον καταποντισμό της Ατλαντίδος.

Διαβάστε επίσης H ιστορία της Βενετίας: Ο μύθος ίδρυσης της πόλης

Η «Θήρα» είχε δηλώσει υποταγή στους Πέρσες ενώ αργότερα συμμάχησε με τους Σπαρτιάτες μέχρι το 426 π.Χ. που πέρασε στην κυριαρχία των Αθηναίων. Κατακτητές της υπήρξαν αργότερα οι Πτολεμαίοι και τέλος οι Ρωμαίοι. Οι Ρωμαίοι αρχικά χρησιμοποίησαν το νησί ως τόπο για τους εξόριστους, αλλά αργότερα βοήθησαν στην οικοδόμηση του νησιού. Το νησί λεηλατήθηκε και καταστράφηκε συχνά από τους πειρατές.

Σαντορίνη

Κατά την περίοδο του Βυζαντίου η Θήρα ανήκε στο Θέμα του Αιγαίου, κατόπιν κατά την Λατινοκρατία στο Δουκάτο της Νάξου, ώσπου τελικά περιήλθε στην κυριαρχία των Ενετών. Εκείνη την χρονική περίοδο αρκετοί κάτοικοι του νησιού ασπάσθηκαν το καθολικό δόγμα ή προσηλυτίσθηκαν. Το 1537 η Θήρα, ακολουθώντας τη μοίρα και των άλλων νησιών του Αιγαίου, δέχτηκε τις επιδρομές του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα. Ο Μπαρμπαρόσα απέσπασε την Κέα, τη Μύκονο και τη Θήρα από τη λατινική κυριαρχία και ανάγκασε τους δυνάστες των νησιών να αναγνωρίσουν την επικυριαρχία του Σουλτάνου.

Advertising

Η Θήρα περιήλθε τελικά στους Τούρκους το 1579, με εξαίρεση το καστέλι του Ακρωτηρίου, το οποίο πέρασε στα χέρια των Τούρκων το 1617. Όταν το 1579 πέθανε ο Ισπανοεβραίος Ιωσήφ Νασί, στον οποίο είχαν παραχωρηθεί οι Κυκλάδες από την Υψηλή Πύλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι νησιώτες έστειλαν πρεσβεία στο σουλτάνο Μουράτ Γ΄(1574 – 1595) για να ζητήσουν χορήγηση προνομίων. Στους απεσταλμένους των νησιών ανήκαν και εκπρόσωποι της Σαντορίνης. Με ορισμό που εκδόθηκε το 1580, στα νησιά των Κυκλάδων παραχωρήθηκαν σημαντικά προνόμια, τα οποία ανανεώθηκαν το 1628 – 1629 και αργότερα. Το καθεστώς των προνομίων βοήθησε στην οργάνωση συστήματος αυτοδιοίκησης και στην ανάπτυξη εμπορικής δραστηριότητας σε αυτά.

Παρά το άγονο έδαφος και τους καταστρεπτικούς σεισμούς που έπλητταν το νησιωτικό σύμπλεγμα της Σαντορίνης, παρουσίασε επίδοση στη γεωργία και στη ναυτιλία.Στις αρχές του 19ου αιώνα η οικονομική ευρωστία του νησιού συνεχιζόταν, όπως επίσης και η επίδοση στο ναυτικό. Το 1807, κατά τη ναυτολογία που πραγματοποίησε η Πύλη για την αντιμετώπιση των αναγκών της στη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου, η Θήρα υποχρεώθηκε να αποστείλει στον τουρκικό ναύσταθμο 50 ναύτες, όσους δηλαδή και η Μύκονος, γεγονός που φανερώνει τη μεγάλη ανάπτυξη του ναυτικού του νησιού. Ανάπτυξη παρατηρήθηκε επίσης κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας και στην παιδεία, ενώ η μονή του Προφήτη Ηλία στο νησί αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα μοναστηριακά κέντρα των Κυκλάδων.

Στα τέλη Απριλίου του 1821, μετά από παραγγελία του Αλ. Υψηλάντη, οι Θηραίοι έστειλαν στις Σπέτσες 71 ναύτες με έναν ιερέα και τον προεστώτα Νικόλαο Δεκαζά, για να υπηρετήσουν στα σπετσιώτικα πλοία, που ήδη είχαν αρχίσει τον επαναστατικό αγώνα. Στις 5 Μαΐου του 1821, κατά την εορτή της πολιούχου του νησιού Αγίας Ειρήνης, ο καπετάνιος Ευάγγελος Ματζαράκης, επίτροπος του Αλ. Υψηλάντη, σήκωσε την σημαία της επανάστασης στην Σαντορίνη.

Διαβάστε επίσης Κομοτηνή: Εκεί που δύο λαοί συναντιούνται

Σαντορίνη

Advertising

Μετά την απελευθέρωση της Σαντορίνης και την ένταξή της στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος το 1830, η κύρια πηγή εισοδήματος ήταν το εμπόριο και η ναυτιλία. Το 1852, η Σαντορίνη είναι το δεύτερο σημαντικότερο εμπορικό κέντρο μετά τη Σύρο στις Κυκλάδες, με συναλλαγές κυρίως με τη Ρωσία, η οποία είναι η κύρια χώρα εισαγωγής σαντορινιού κρασιού. Μια άλλη σημαντική πηγή εισοδήματος ήταν η καλλιέργεια αγροτικών προϊόντων και ιδίως η παρασκευή κρασιού.

Κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Σαντορίνη καταλήφθηκε πρώτα από Ιταλικές (το 1941) και έπειτα, το 1943, από Γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Στις 9 Ιουλίου 1956 σημειώθηκε κοντά στην Αμοργό σεισμός μεγέθους 7,8 ρίχτερ, ο οποίος ήταν ο ισχυρότερος που έλαβε χώρα στην Ευρώπη κατά τον 20ό αιώνα. Ο κύριος σεισμός, μαζί με ένα μετασεισμό 6,9 ρίχτερ που ακολούθησε 12 λεπτά αργότερα, προκάλεσαν εκτεταμένες καταστροφές σε Σαντορίνη, Αστυπάλαια, Ανάφη, Κάλυμνο, Λέρο, Αμοργό και Πάτμο, 53 θανάτους, καθώς και ένα από τα μεγαλύτερα τσουνάμι στο Αιγαίο, με ύψος μέχρι 25 μέτρα. Μετά αυτό το γεγονός μεγάλο μέρος του πληθυσμού έφυγε από το νησί.

Τη δεκαετία του 1960 άρχισε να αναπτύσσεται ο τουρισμός στην Σαντορίνη, φτάνοντας στο αποκορύφωμα του στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Από τότε ο τουρισμός στο νησί γνωρίζει συνεχή ανάπτυξη, έχοντας καταστήσει πλέον την Σαντορίνη σε ένα από τους δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς σε διεθνές επίπεδο.

Σαντορίνη

Advertising

Το ηφαίστειο

Το ηφαίστειο της Σαντορίνης ειναι από τα μεγαλύτερα υποθαλάσσια ενεργά ηφαίστεια στο κόσμο. Ίσως είναι το μόνο ηφαίστειο που η Καλντέρα του φθάνει μέχρι τη θάλασσα. Η μορφή του νησιού καθώς και η μορφολογία του εδάφους οφείλονται στην έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα. Τα παλαιότερα ηφαιστειακά κέντρα βρίσκονται στην περιοχή του Ακρωτηρίου, στη νοτιοδυτική Σαντορίνη ενώ 50000 χρόνια αργότερα σχηματίστηκε το ηφαίστειο του Περιστερίου, ανάμεσα στη Θηρασιά και τη βόρεια Θήρα, καθώς και άλλα μικρότερα κέντα.

Η ηφαιστειακή δράση σχημάτισε μία τεράστια κοιλότητα, όπου διείσδυσε η θάλασσα, και ονομάστηκε καλντέρα (στα ιταλικα καζάνι). Η μεγαλύτερή του έκρηξη σημειώθηκε κατά την διάρκεια της Μινωική Εποχής του Χαλκού το 1650 π.Χ., όταν η Στρογγύλη ήταν ενιαία με μία κεντρική καλντέρα. Ολόκληρο το κέντρο του τότε κυκλικού νησιού βυθίστηκε στη θάλασσα κατά την διάρκεια της τρομερής ηφαιστειακής έκρηξης. Η έκρηξη προκάλεσε παλιρροιακό κύμα που αφάνισε τον προηγμένο πολιτισμό της Μινωικής Κρήτης, 70 μίλια νότια της Σαντορίνης.

Κατά την ηφαιστειακή έκρηξη μια τεράστια μάζα ελαφρόπετρας εκτινάχθηκε και κάλυψε την επιφάνεια της θάλασσας στις περισσότερες από τις γύρω περιοχές του Αιγαίου, που φαίνεται πως είχε παρασυρθεί στην επιφάνεια της θάλασσας. Η κατακρήμνιση του ηφαιστείου διαμόρφωσε τη σημερινή καλντέρα όπου αργότερα σχηματίστηκαν η Παλαιά και η Νέα Καμμένη.

Η Οία

Η Οία είναι ο δεύτερος σπουδαιότερος οικισμός της Σαντορίνης. Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του νησιού σε απόσταση 11 χιλιομέτρων από τα Φηρά. Το ηλιοβασίλεμά της έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για άπειρους καλλιτέχνες, ενώ ξεχωρίζει για τον υπόσκαφο οικισμό της, δηλαδή τα σπίτια που είναι σκαμμένα στο βράχο. Ο κεντρικός δρόμος τη χωρίζει σε δύο περιοχές: η μια, προς την καλντέρα, διαθέτει εντυπωσιακά υπόσκαφα κτίσματα, ενώ άλλη στολίζεται από καπετανόσπιτα. Τα σπίτια αυτά κατοικούσαν, τα παλιά χρόνια, τα πληρώματα που δούλευαν στα καράβια. Κάθε απόγευμα η Οία πλημμυρίζει από επισκέπτες, που περιμένουν να θαυμάσουν το ηλιοβασίλεμα, σκαρφαλώνοντας ακόμα και στα πιο απίθανα μέρη για να απολαύσουν το μοναδικό αυτό θέαμα.

Διαβάστε επίσης Ιωάννινα: Η αγορά της οδού Ανεξαρτησίας

Σαντορίνη

Τα Φηρά και το Φηροστεφάνι

Τα Φηρά είναι ο μεγαλύτερος οικισμός της Σαντορίνης και πρωτευουσά της. Είναι σε ένα μοναδικό τόπο με απότομους γκρεμούς, λευκά κυβικά σπίτια, κολλημένα το ένα στο άλλο, δημιουργώντας έτσι αμέτρητα επίπεδα κατακόρυφα στους γκρεμούς. Το παλιό λιμάνι της Σαντορίνης είναι κάτω από τα Φηρά όπου στο παρελθόν η ανάβαση γινόταν με γαϊδουράκι ή με τα πόδια από τις σκάλες. Σήμερα υπάρχει άσφαλτος που οδηγεί προς τα Φηρά και το εντυπωσιακό τελεφερίκ. Σχεδόν ενωμένο με τα Φηρά είναι το Φηροστεφάνι.

Advertising

Το Φηροστεφάνι είναι παλιό χωριό βόρεια των Φηρών, το οποίο σήμερα έχει συνενωθεί με αυτά και αποτελεί συνοικισμό τους. Το όνομα του σημαίνει «στεφάνι των Φηρών» και οφείλεται στην υψομετρική του θέση σε σχέση με τα υπόλοιπα Φηρά. Χαρακτηρίζεται από τα παραδοσιακά σπίτια, τα στενά σοκάκια και την θέα προς το ηφαίστειο

Αμπελώνες Σαντορίνης

Οι αμπελώνες της Σαντορίνης απλώνονται σε 15.000 στρέμματα περίπου. Τα ευρήματα στις ανασκαφές της προϊστορικής πόλης του Ακρωτηρίου συνηγορούν στο ότι υπήρχε καλλιέργεια αμπελιού στο νησί τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα π.Χ. Περιέχει πανάρχαιες ποικιλίες και το κρασί οφείλει την καλή του γεύση στο ηφαιστειακό έδαφος.

Το έδαφος ονομάζεται και «άσπα», μεταξύ άλλων, κι έχει δημιουργθεί από ηφαιστειακή στάχτη, σκόνη από ηφαιστειακό γυαλί και μικρά κομμάτια στερεοποιημένης άμμου και λάβας. Ο συνδυασμός αυτός αφήνει εκτός τα περισσότερα θρεπτικά συστατικά που έχουμε συνηθίσει να βρίσκουμε στο χώμα, αλλά από την άλλη είναι πλούσιο σε μέταλλα. Οι βροχοπτώσεις είναι ελάχιστες, αλλά πέραν αυτών, οι περιοχές καλλιέργειας λαμβάνουν υγρασία από ένα παράξενο φαινόμενο που ονομάζεται «θαλάσσια ομίχλη» και αποτελεί ένα μείγμα αέρα από το ενεργό ηφαίστειο και τη γύρω περιοχή.

Ο προϊστορικός αμπελώνας καταστράφηκε με τη μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου, γύρω στα 1.600 π.Χ. Στο νέας σύστασης ηφαιστειακό έδαφος δημιουργήθηκε και πάλι αμπελώνας, γύρω στα 1.200 π.Χ. Τα αμπέλια της Σαντορίνης είναι αληθινά έργα τέχνης και η τεχνική του κλαδέματός τους είναι μοναδική και πανάρχαια. Οι ντόπιοι κατέληξαν σ’ αυτήν λόγω πολλών στοιχείων: του αμμώδους εδάφους, των ισχυρών ανέμων που πνέουν την άνοιξη, όταν ανοίγουν οι νέοι βλαστοί, και του καυτού καλοκαιρινού ήλιου.

Advertising

Κάτι ακόμη

Μια επίσκεψη στο μουσείο Προϊστορικής Θήρας αλλά και στο αρχαιολογικό είναι σαν μια βουτιά στη μακρά ιστορία του νησιού. Το πρώτο φιλοξενεί ευρήματα από τις ανασκαφές στο Ακρωτήρι, όπως τα εκμαγεία επίπλων, τα χάλκινα σκεύη και το μοναδικό χρυσό ειδώλιο αιγάγρου. Τo αρχαιολογικό μουσείο πάλι, φιλοξενεί συλλογές γλυπτών και επιγραφών από την Αρχαϊκή μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο.

Το μαγευτικό νησί της Σαντορίνης, όπου το απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου σμίγει με το κοκκινωπό των βράχων και το λευκό των σπιτιών, θα σου προσφέρει στιγμές μοναδικές που δεν μπορούν να απαθανατιστούν.