
Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1922, κατέφθασαν στην Ελλάδα οι Έλληνες του Πόντου φέρνοντας μαζί τους τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις τους. Τα ήθη και έθιμα που εκδηλώνονταν και ρύθμιζαν κάθε τομέα της ζωής των Ποντίων από τις θρησκευτικές γιορτές έως την οικογενειακή ζωή και απεικονίζουν τις συνήθειες της δικής τους κοινωνίας, διατηρήθηκαν με την παράδοση από γενιά σε γενιά.
Αξίζει να αναφερθεί πως στην ελληνική μυθολογία, η ονομασία “Πόντος” είναι γνωστή ως μια θεότητα που προσωποποιεί το υγρό στοιχείο και την ανοικτή θάλασσα. Εμφανίζεται σαν γιος της αρχέγονης θεότητας Γαίας και πατέρας του Νηρέα. Ο δε Όμηρος ερμηνεύει τη λέξη ως θάλασσα, ανοιχτή και πλατιά.
Οι Πόντιοι χαρακτηρίζονται από τα έντονα στοιχεία παράδοσης και εθίμων που μετέφεραν μαζί τους στην Ελλάδα. Οι χοροί, η ποντιακή διάλεκτος και κάποια από τα έθιμα διατηρούνται μέχρι και σήμερα.

Η ποντιακή διάλεκτος
Η Ποντιακή διάλεκτος προέρχεται από την Αρχαία Ιωνική, λόγω κυρίως της καταγωγής των πρώτων αποίκων του Πόντου από την Ιωνική Μίλητο. Με την πάροδο του χρόνου και με την επίδραση γεωγραφικών, ιστορικών, εθνολογικών και άλλων παραγόντων δημιουργήθηκαν σταδιακά από την Ιωνική διάλεκτο διάφορες διάλεκτοι. Μια εξ αυτών είναι και η ποντιακή. Μέσα σε 28 αιώνες ζωής, η ποντιακή διάλεκτος δέχτηκε επιδράσεις από τα αλεξανδρινά χρόνια και από τα μεσαιωνικά χρόνια του Βυζαντίου.
Επίσης, επηρεάστηκε και από τους Γενουάτες και τους Βενετούς της Τραπεζούντας, τους Πέρσες και τους Γεωργιανούς, καθώς φυσικά και από τους Τούρκους. Η τελική μορφή της ποντιακής διαλέκτου γίνεται στην εποχή των Κομνηνών. Η ποντιακή διάλεκτος αντικατοπτρίζει την ιστορική πορεία του λαού ανά τους αιώνες. Σήμερα τα ποντιακά χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο σε χωριά με κατοίκους ποντιακής καταγωγής από άτομα δεύτερης και τρίτης γενιάς.
Διάφορες προσπάθειες ανάδειξης της σημασίας της ποντιακής διαλέκτους με σκοπό να διασωθεί γίνονται ανά καιρούς από τους πολιτιστικούς συλλόγους Ποντίων. Σημαντική, επίσης, είναι και η συμφωνία συνεργασίας που υπέγραψε το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας με τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Ποντίων Εκπαιδευτικών για τη διδασκαλία της ποντιακής διαλέκτου στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.

Χοροί και τραγούδια
Αναπόσπαστο κομμάτι της Λαϊκής Παράδοσης των Ελλήνων του Πόντου είναι οι χοροί και τα τραγούδια. Μέσα στα τραγούδια συγκαταλέγονται και τα νανουρίσματα, στα οποία η μάνα Πόντια εκφράζει την αγάπη και τρυφερότητά της με χαρακτηριστικές λέξεις όπως πούλιμ’, αρνίμ, γιαβρίμ κ.ά.
Στους ποντιακούς χορούς, οι άνδρες και οι γυναίκες σχηματίζουν συνήθως κύκλο. Χορεύουν με στητό το σώμα, τα πόδια ελαφρά ανοιχτά και τα χέρια άλλοτε υψωμένα και άλλοτε με λυγισμένους τους αγκώνες. Το σώμα ακολουθεί με ρυθμικές και συγχρονισμένες κινήσεις. Οι ποντιακοί χοροί εκτελούνται με συνοδεία μουσικής από κεμεντζέ που παίζει ο κεμεντζετζής (λυράρης). Επίσης, κάποιες φορές χρησιμοποιείται το τουλούμ (ασκί, γκάιντα) και σχεδόν πάντα το ταούλ (νταούλι, ζουρνά) συνοδεύει τη λύρα.

Κάποιοι από τους χορούς
Σέρα ή Πυρρίχιος
Από τους πιο χαρακτηριστικούς ποντιακούς χορούς είναι η Σέρα ή Πυρρίχιος, δηλαδή χορός της φωτιάς. Τον Πυρρίχιο χόρεψαν οι Κουρήτες Αθηναίοι στα Παναθήναια και οι Λάκωνες στα Διοσκούρεια. Οι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τον χορό ζωντανό έως τις μέρες μας.
Ο Πυρρίχιος είναι πολεμικός χορός και χορεύεται με όπλα. Ο Πλάτων περιγράφει τον Πυρρίχιο ως πολεμικό χορό με φάσεις άμυνας και επίθεσης και με τους χορευτές παραταγμένους με τα όπλα τους σε στρατιωτική διάταξη. Ο Πυρρίχιος χορός λέγεται και Σέρα, επειδή χορευόταν κυρίως κοντά στον ποταμό Σέρα της Τραπεζούντας.

Τικ μονό
Το τικ μονό προέρχεται από την περιοχή Ματσούκας (Τραπεζούντα). Είναι πλούσιος σε μουσικές παραλλαγές και τραγούδια. Παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα του Ανατολικού Πόντου. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο. Ο ρυθμός είναι πεντάσημος 5/8. Το πιάσιμο είναι από τις παλάμες με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες.

Κότσαρι
Το κότσαρι είναι χορός του ανατολικού Πόντου και συγκεκριμένα του Καρς. Οι χορευτές πιάνονται από τους ώμους σε κύκλο ή ημικύκλιο. Τα βήματα-μέτρα του χορού είναι οκτώ και χωρίζονται σε δύο χορευτικές εικόνες. Η πρώτη χαρακτηρίζεται από τα τέσσερα πρώτα μέτρα, στα οποία εκτελούνται δυο κουτσά βήματα και δύο επιτόπιες αναπηδήσεις πάνω στην αριστερή φτέρνα. Τα επόμενα τέσσερα είναι απλά και μεταφέρουν το χορό προς τα δεξιά. Ο χορός κότσαρι παραδοσιακά ήταν αντρικός χορός. Σήμερα συμμετέχουν σε αυτόν και γυναίκες.

Έθιμα που διατηρούνται μέχρι σήμερα
Το έθιμο της “κοσσάρας”
Το έθιμο της κοσσάρας, δηλαδή της κότας στην ποντιακή διάλεκτο, πραγματοποιούνταν την ημέρα του γάμου, και συγκεκριμένα πριν οδηγηθούν ο γαμπρός και η νύφη στην εκκλησία για το στεφάνωμα. Όταν ο γαμπρός ερχόταν να πάρει τη νύφη με τη συνοδεία του (νυφόπαρμαν), μπροστά από την πόρτα στεκόταν μια θεία της νύφης και κρατούσε μια μισοβρασμένη και στολισμένη κότα πάνω σε έναν δίσκο, η οποία συνοδευόταν συνήθως από ένα ποτό, κατά προτίμηση βότκα ή κρασί. Την κότα την στόλιζαν με ό,τι έβρισκαν – δεν γινόταν ιδιαίτερη προετοιμασία. Την ετοίμαζε και την μαγείρευε η μητέρα της νύφης, αλλά δεν την έδινε η ίδια.
Για να μπορέσουν να παραλάβουν τη νύφη, ο κουμπάρος έπρεπε να αγοράσει ό,τι του πρόσφεραν πάνω στο δίσκο. Κάθε φορά όμως που πρόσφερε λεφτά, έκαναν παζάρια και του έλεγαν ότι είναι λίγα, ώσπου τελικά έδινε ό,τι του ζητούσαν.

Κυριακή του Θωμά: το Πάσχα των νεκρών
Μια ξεχωριστής σημασίας μέρα για τους Πόντιους. Την Κυριακή του Θωμά γιορτάζουν ένα δεύτερο Πάσχα ή καλύτερα ένα ιδιαίτερο Πάσχα, καθώς το “περνούν” με αγαπημένα τους πρόσωπα. τα οποία δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή.
Το Αντίπασχα, όπως το έλεγαν, οι πιστοί πήγαιναν στο νεκροταφείο, έχοντας μαζί τους κόκκινα αυγά, αλλά και διάφορους άλλους μεζέδες. Έτσι, θεωρούσαν πως γευμάτιζαν μαζί με τα αγαπημένα τους πρόσωπα, τα οποία δεν βρίσκονταν πλέον κοντά τους. Συγκεκριμένα πίστευαν πως οι ψυχές ανέβαιναν από τον Άδη την Ανάσταση και παρέμεναν στη γη μέχρι την Πεντηκοστή. Η επίσκεψη στα μνήματα γινόταν μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας. Τότε οι πιστοί πήγαιναν στο κοιμητήριο, όπου έκαναν τρισάγιο. Πριν ξεκινήσουν το φαγητό, έψελναν το “Χριστός Ανέστη”.

Οι Μωμόγεροι
Τα Χριστούγεννα στον Πόντο γιορτάζονταν με μεγάλη ευλάβεια. Ανάμεσα στα ποντιακά έθιμα που τηρούσαν ήταν και αυτό των Μωμόγερων, το οποίο πραγματοποιούνταν την περίοδο του Δωδεκαημέρου. Η ονομασία του συγκεκριμένου δρώμενου προέρχεται από τις λέξεις “μίμος” και “γέρος”. Άλλοι θεωρούν πως προέρχεται από τον αρχαιοελληνικό θεό, Μώμο, ο οποίος ήταν θεός της χλεύης, της ειρωνείας και του σαρκασμού και είχε άμεση σχέση με τις γιορτές που ήταν αφιερωμένες στον θεό Διόνυσο.
Κεντρικό πρόσωπο του εθίμου ήταν η νύφη, η οποία αντιπροσώπευε τη βλάστηση και τη γονιμότητα της γης. Επίσης, κεντρικά προσωπικά ήταν ο “γέρον” και ο νέος, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του δρώμενου συγκρούονταν, καθώς διεκδικούσαν και οι δυο τη νύφη. Από τη σύγκρουση αυτή νικητής αναδεικνύονταν ο νέος, με τη νίκη αυτή να συμβολίζει την αντικατάσταση του παλιού χρόνου με τον νέο.
Η ενδυμασία των Μωμόγερων αποτελούνταν από περικεφαλαία, γιλέκο, φουστανέλα, βράκα, ζώνη, φούντες και ξύλο. Τα χρώματα που επικρατούσαν στη στολή τους ήταν το μπλε και το άσπρο, τα οποία συμβολίζουν την ελληνική σημαία, καθώς και το πράσινο και το κόκκινο για να ξεγελούν τους Τούρκους. Στην περικεφαλαία τους υπήρχαν κορδέλες, κουμπιά και καθρεφτάκια.
Τους Μωμόγερους τους συνόδευαν οργανοπαίκτες, καθώς η μουσική και ο χορός ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της παράστασής του, η οποία δινόταν σε αυλές σπιτιών, διασταυρώσεις δρόμων, καθώς και σε πλατείες. Μετά από κάθε παράσταση ακολουθούσε γλέντι.

Πηγές
Η ποντιακή διάλεκτος και η άρρηκτη σχέση της με την αρχαία ελληνική. Ανακτήθηκε από Pontos-news.gr (τελευταία προβολή 3/10/2020 στις 16:29).
Ποντιακοί χοροί. Ανακτήθηκε από El.wikipedia.org (τελευταία προβολή 2/10/2020 στις 23:30).