Το Εκκλησιαστικό Μουσείο – Ιμαρέτ Κομοτηνής βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της πόλης. Ανάμεσα στις σύγχρονες οικοδομές ξεπροβάλλει η στέγη του, ενώ σε μικρή απόσταση τοποθετούνται τα ανατολικά τείχη του βυζαντινού κάστρου των Κουμουτζηνών, ενός μικρού φυλακίου, διοικητικού και στρατιωτικού κέντρου της περιοχής που αποτελούσε συνηθισμένο σταθμό των αυτοκρατορικών στρατευμάτων πάνω στην οδική αρτηρία από Κωνσταντινούπολη προς Δύση.
Η ιστορία του
Το Εκκλησιαστικό Μουσείο – Ιμαρέτ Κομοτηνής είναι ένα από τα παλαιότερα οθωμανικά μνημεία της Θράκης και σχετίζεται με την επέκταση και επικράτηση των Οθωμανών στην περιοχή (1360-1380). Το διασωθέν κτίριο, σύμφωνα με πηγές, ταυτίζεται με το ιμαρέτ που έχτισε ο κατακτητής της πόλης Γαζή Εβρενός. Εξ όσων γνωρίζουμε, αποτελούσε τόπο συγκέντρωσης και ορμητήριο των Αχήδων, αδελφότητας μυστικιστών μουσουλμάνων, που είχε αναλάβει να φέρει εις πέρας την αποστολή του εξισλαμισμού της Θράκης στην Πρώιμη Οθωμανική Περίοδο.
Tο συγκρότημα του Ιμαρέτ και το παρακείμενο Εσκί τζαμί σηματοδοτούν τη νέα φάση στην οικιστική ανάπτυξη της πόλης. Οι νέοι κυρίαρχοι εγκαταστάθηκαν έξω από την τειχισμένη πόλη, στην οποία παρέμειναν οι χριστιανοί, διαμορφώνοντας τις νέες παραμέτρους ανάπτυξής της.
Κατά τη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής στα τέλη του 19ου αιώνα, το ανατολικό διαμέρισμά του μετατράπηκε σε παρεκκλήσιο προς τιμή του Αγίου Βόριδος, όπως προκύπτει από εγχάρακτη επιγραφή με σλαβικούς χαρακτήρες, η οποία αποκαλύφθηκε στο τόξο του υπέρθυρου της εισόδου του.
Το 1924 προσαρτήθηκε σε συγκρότημα παγοποιείου, ενώ οι υπόλοιποι χώροι του χρησιμοποιούνταν από την Υπηρεσία Ηλεκτροφωτισμού έως και το 1973. Σήμερα στεγάζει το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Μητροπόλεως Μαρωνείας και Κομοτηνής.
Η αρχιτεκτονική του Ιμαρέτ
Πρόκειται για ένα οικοδόμημα με τρεις χώρους που διαμορφώνουν στην κάτοψη τους το σχήμα “Τ”. Ο μεσαίος χώρος, τετράγωνος στην κάτοψη, αποτελεί το κέντρο του κτιρίου. Καλύπτεται με ημισφαιρικό θόλο με χαμηλό οκταγωνικό τύμπανο μέσω τεσσάρων λοφίων, κατασκευασμένων με την τεχνική των πρισματικών τριγώνων. Είναι ανοιχτός στη βόρεια πλευρά με δυο πλατιές παραστάδες που στηρίζουν ψηλό ημικυκλικό τόξο.
Στη μέση του νότιου τοίχου ανοίγεται ορθογώνια σε κάτοψη κόγχη. Στα βόρεια άκρα του ανατολικού και δυτικού τοίχου έχει δυο θύρες με πέτρινα θυρώματα και μεγάλα τόξα πάνω από αυτές. Οι δύο αυτές θύρες οδηγούν σε δυο πλευρικούς χώρους, οι οποίοι φέρουν παρόμοια κάλυψη και είναι εξοπλισμένοι με τζάκια.
Το κτίριο είναι χτισμένο με τη βυζαντινή τεχνική της πλινθοπερίκλειστης τοιχοδομίας, που συνηθιζόταν στα πρώιμα οθωμανικά κτίσματα. Παρατηρήθηκε, επίσης, και η χρήση λαξευμένων λίθων στις γωνίες του. Στην κορυφή του τόξου της νότιας πλευράς υπάρχει εντοιχισμένο μαρμάρινο γυναικείο κεφάλι ρωμαϊκών χρόνων.
Το μνημείο αυτό θεωρείται από τα αρχαιότερα δείγματα οθωμανικής αρχιτεκτονικής στη Θράκη. Κατά την διάρκεια της αναστήλωσης του, που έγινε το διάστημα 1996-1999 αντικαταστάθηκαν τα παράθυρα με την αρχική τους μορφή. Επίσης, η οροφή ανακεραμώθηκε με κεραμίδια ίδιου τύπου, οι τοίχοι και τα κονιάσματα επισκευάστηκαν.
Από Ιμαρέτ σε Εκκλησιαστικό Μουσείο
Η μετατροπή του Ιμαρέτ σε Εκκλησιαστικό Μουσείο έγινε μετά από την παραχώρηση του, το 1996. Σκοπός ήταν το κτίριο να γίνει πλήρως λειτουργικό και να αναστηλωθεί. Σήμερα, λειτουργεί ως μουσείο με εκκλησιαστικά εκθέματα. Εικόνες, ιερά σκεύη, άμφια, χειρόγραφα από ναούς της περιοχής, αλλά και δωρεές προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Ροδόπη, είναι μερικά από τα διασωθέντα εκθέματα και χρονολογούνται από το 16ο έως τον 20ο αιώνα.
Η μετατροπή του Ιμαρέτ σε Εκκλησιαστικό Μουσείο έγινε με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης το διάστημα 1994-1999. Στην ταμπέλα, που τοποθετήθηκε έξω από μνημείο, γράφει ότι είναι “ένα Βυζαντινό μνημείο στην Κομοτηνή, το οποίο μετατράπηκε σε εκκλησιαστικό μουσείο (ιμαρέτ)”.
