Τι κάνει έναν χώρο να αισθάνεται κανείς ασφαλής;
Το μικρό θαύμα της εσθονικής ταινίας «Smoke Sauna Sisterhood» κάνει πολλά περισσότερα από το να μας δείχνει έναν ευδαιμονικά ασφαλή χώρο. Μας προσκαλεί κιόλας μέσα. Μάλιστα η παράδοση της σάουνας στην εσθονική περιοχή Võromaa έχει πιστοποίηση από την UNESCO ως «άυλη πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας». Ωστόσο μια άλλη χρήση του χώρου είναι το κάπνισμα του κρέατος. Όσον αφορά την περιγραφή της UNESCO για το έθιμο, αυτή περιορίζεται στο σκηνικό και τις σωματικές δραστηριότητες. Την προετοιμασία της φωτιάς και του ατμού, τη συλλογή των κλαδιών για χτυπήματα και το τρίψιμο του δέρματος. Η σεναριογράφος/σκηνοθέτης Anna Hints μας τα δείχνει όλα αυτά. Το επίκεντρο όμως αυτού του ντοκιμαντέρ, όπως προδίδει και ο τρίτος όρος στον τίτλο, είναι η ιερή κοινή χρήση του χώρου. Η δημιουργία αυτού του ασφαλούς χώρου στον οποίο φροντίζουν ο ένας τον άλλον και τους εαυτούς τους.
Ο κινηματογραφιστής Ants Tammik δίνει στο εσωτερικό του μικρού ξύλινου κτηρίου, μια απαλή, παραδεισένια λάμψη. Οι γυναίκες είναι άνετα γυμνές. Σπάνια βλέπουμε ένα πρόσωπο. Στο μεγαλύτερο μέρος της ταινίας δείχνει εξαιρετικές εικόνες μελών του σώματος. Μερικές φορές ένα χέρι ή στήθος. Μερικές φορές μια σειρά από γόνατα. Όλα φωτισμένα σαν πίνακες του Old Master, επιτρέποντας μας να εκτιμήσουμε την ήσυχη οικειότητα και τη βαθιά ομορφιά των ανθρώπινων σωμάτων.
Οι γυναίκες μιλούν για την πίεση από την οικογένειά τους και τις προσδοκίες της κοινωνίας να δείχνουν απίστευτα λεπτές, «αγνές» και όμορφες.
Ωστόσο μόνο σε αυτό το μέρος, αισθάνονται μεταξύ τους εντελώς άνετα με το σώμα τους. Η αδερφότητα της καπνιστής σάουνας δημιουργεί το κατάλληλο χώρο χρόνο. Γείρουν προς το ένα το άλλο, χτυπώντας με κλαδιά και τρίβοντας με αλάτι το δέρμα. Σε μια στιγμή, καθώς μια από τις γυναίκες διηγείται τη θλιβερή ιστορία του βιασμού, ενώ καλύπτει το πρόσωπό της με το χέρι της, το κεφάλι της ακουμπάει στην αγκαλιά μιας άλλης γυναίκας, που της χαϊδεύει τα μαλλιά, καθώς κλαίει. Το άλλο χέρι αυτής της γυναίκας το κρατάει απαλά η γυναίκα στην άλλη πλευρά της.
Οι γυναίκες μιλάνε. Και ακούνε. Τις περισσότερες φορές, όταν βλέπουμε ένα πρόσωπο, είναι ο ακροατής, όχι ο ομιλητής. Δεν υπάρχουν καθόλου διακοπές και ερωτήσεις, ούτε καν ένα «Ναι, πες μου περισσότερα». Δεν υπάρχει καμία κρίση και συμβουλή. Αντίθετα, υπάρχει χρόνος. Υπάρχει υπομονή. Υπάρχει ασφάλεια. Και υπάρχει μουσική. Μερικές φορές με τις γυναίκες να χρησιμοποιούν το σώμα τους ως κρουστά.
Τραγουδούν να είναι δυνατές, να ψέλνουν και να ιδρώσουν κάθε πόνο και φόβο. Το εύκολο γέλιο τους αντανακλά την ευκολία και την αίσθηση της σύνδεσής τους.
Σε μια άλλη εικόνα μια γυναίκα μαζεύει μέσα στο καταπράσινο καλοκαίρι τα κλαδιά, με τα οποία θα χτυπήσουν το δέρμα τους στη σάουνα. Το χειμώνα, η καμπίνα και η γύρω περιοχή γεμίζουν με πυκνό χιόνι, που την κάνει να φαντάζει τόσο διαχρονική. Σκηνικό, που μοιάζει να έχει βγει από το παραμύθι του Χάνσελ και της Γκρέτελ.
Σε μια άλλη σκηνή μια γυναίκα είναι έξω στην παγωμένη λίμνη και σπάει το παχύ στρώμα πάγου ξανά και ξανά με ένα φτυάρι. Αργότερα, οι γυμνές γυναίκες βγαίνουν από τη σάουνα του καπνιστηρίου, με τα γυμνά τους πόδια να χοροπηδούν μέσα στο χιόνι. Φτάνουν στην τρύπα του πάγου και σκαρφαλώνουν στο παγωμένο νερό μέχρι τους ώμους τους, γελώντας και πιτσιλίζοντας το στα πρόσωπά τους.
Όσο ειδική για αυτόν τον τόπο και τον πολιτισμό και αν είναι αυτή η «άυλη πολιτιστική κληρονομιά», υπάρχει καθολικότητα. Ο τόπος και η γλώσσα είναι διαφορετικά, αλλά οι ανησυχίες είναι κοινές. Μιλούν για τους άντρες, για ενδοοικογενειακή κακοποίηση, για απώλεια και θλίψη, για το σεξ και την επιθυμία, για τον καρκίνο, για τις φωτογραφίες. Μιλούν για την επιφυλακτική κουλτούρα της Εσθονίας. Η αδερφότητα τους δίνει την ασφάλεια και την οικειότητα να μιλήσουν για ευαίσθητα και επώδυνα θέματα. Έτσι κάνει ακόμα πιο πολύτιμη και ευπρόσδεκτη την ευκαιρία μας να συμμετάσχουμε σε αυτό.
H Αδερφότητα της καπνιστής σάουνας κέρδισε το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας, σεναρίου και μοντάζ στον Παγκόσμιο Διαγωνισμό Dramatic Documentary.
Καλή προβολή!
Τα λέμε ξανά.
Μέχρι τότε, ραντεβού στα σινεμά!
Μαρία
Χ
