Η βαθύτερη σχέση μεταξύ κινηματογράφου και αρχιτεκτονικής, δεν εντοπίζεται εύκολα. Ωστόσο, αυτές οι δύο εκφάνσεις της τέχνης φαίνεται να έχουν ουκ ολίγα κοινά. Ο τρόπος που η κάθε μία οργανώνει το περιεχόμενό της, άρα και αναπτύσσεται, η αμεσότητα και κυρίως, τα συναισθήματα άνεσης και κίνησης των δρώντων προσώπων, είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να αποδοθούν και στους δύο καλλιτεχνικούς κλάδους. Πολλοί μελετητές, σκηνοθέτες, καθώς και αρχιτέκτονες, έχουν αναφερθεί στην αλληλένδετη σχέση του κινηματογράφου και του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Χαρακτηριστικά, ο Γάλλος αρχιτέκτονας Jean Nouvel, αναφέρει:
«Η αρχιτεκτονική υφίσταται, όπως και ο κινηματογράφος, μέσα από την διάσταση του χρόνου και της κίνησης».
Η παρουσία του χώρου
«O χώρος στις ταινίες ξαναδημιουργείται και δεν αναπαρίσταται. Η μία χωρική αντίληψη είναι η «κινηματογραφική», όπου ο θεατής ακίνητος παρακολουθεί μια φανταστική ακολουθία στιγμών και χώρων και η άλλη είναι η «αρχιτεκτονική», όπου ο θεατής κινείται μεταξύ μιας σειράς προσεκτικά συντεθειμένων συνθηκών που προσλαμβάνει». Με αυτή τη δήλωση ο Ρώσος σκηνοθέτης Sergei Eisenstein, σε μία προσπάθεια του να αναλύσει τη σημασία του «αρχιτεκτονικού σχεδίου» στην ανάπτυξη μίας ταινίας. Για την εξέλιξη, τόσο μίας ταινίας όσο και ενός οικοδομήματος, ο προσεκτικός σχεδιασμός του χώρου είναι μεγίστης σημασίας. Εξάλλου, και οι δύο τομείς τέχνης επικεντρώνονται στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου, η οποία καθορίζεται από τις άμεσες και διαδοχικές κινήσεις στο αστικό περιβάλλον. Ωστόσο, ο κάθε σκηνοθέτης, ανάλογα με το θέμα της ταινία, εκλαμβάνει διαφορετικά αυτή την κίνηση.
Έτσι, από τα πρώτα βήματα του κινηματογράφου, σκηνοθέτες όπως οι αδελφοί Auguste και Louis Lumière, εκμεταλλεύονται το ήδη υπάρχον αστικό τοπίο, στο οποίο θα τοποθετήσουν την πλοκή της ταινίας (το The Arrival of a Train at La Ciotat Station (1896), έχει ως σημείο αναφοράς τον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης La Ciotat), ενώ άλλοι, όπως ο Georges Méliès, κατασκευάζει, με τη χρήση ειδικών εφέ, τα σκηνικά των ταινιών του, αποκτώντας κατά κάποιο τρόπο την ιδιότητα του αρχιτέκτονα.
Φυσικά, μιλώντας για τη σύγχρονη κινηματογραφική αντίληψη, ένας μεγάλος αριθμός σκηνοθετών επιλέγει να τοποθετήσει την κινηματογραφική δράση σε ένα κατασκευασμένο τοπίο, δημιουργώντας, πλέον με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή, πόλεις ή οικίες, που θα ανταπεξέρχονται, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, στις απαιτήσεις της κινηματογραφικής πλοκής. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι ταινίες science fiction, στις οποίες η κατασκευή ολόκληρων πόλεων κρίνεται αναγκαία για τη δράση. Ποιος μπορεί άλλωστε να μην θυμάται τα ονειρικά τοπία που χάρισε στην κινηματογραφική οθόνη ο Άρχοντας των Δακτυλιδιών;
Τα βήματα σχεδιασμού
Architectural brief (αρχιτεκτονικό πλάνο), setting, motif, sequence, είναι κάποιοι από τους όρους που μπορεί να χρησιμοποιηθούν κατά τη διάρκεια της αποπεράτωσης μίας αρχιτεκτονικής ανάθεσης. Εντούτοις, αντίστοιχους ορισμούς (inarrative, setting, motif, sequence) χρησιμοποιούμε και όταν μιλάμε για το κινηματογραφικό προσχεδιασμό, καθιστώντας τη σχέση μεταξύ των δύο τεχνών -και ειδικότερα του τρόπου ανάπτυξή τους- αμφίδρομη. Ιδιαίτερης σημασίας είναι ο τελευταίος ορισμός, αυτός της συνέχειας (sequence) που πρέπει να υπάρχει σε ένα κτήριο (έτσι ώστε οι ένοικοι του να κινούνται ανεμπόδιστα στο χώρο) καθώς και στην κινηματογραφική πλοκή, ούτως ώστε ο θεατής να περιηγηθεί ευκολότερα στο φανταστικό κόσμο της ταινίας. Αναμφίβολα, αυτό γίνεται αν μιλάμε για τον κινηματογράφο, μέσω του editing ή του προσεκτικού σχεδιασμού των λεπτομερειών του αστικού ή οικιστικού χώρου από τον αρχιτέκτονα.
Συναισθήματα
Δεν είναι λίγες οι ταινίες που ξεκινάνε με γενικά πλάνα, δείχνοντας τον ορίζοντα μεγάλων πόλεων, όπως της αγαπημένης των σκηνοθετών, Νέας Υόρκης ή τελειώνουν με σκηνές γυρισμένες σε κλειστό χώρο, όπως το εσωτερικό ενός σπιτιού. Έχοντας αυτό ως παράδειγμα, μπορούμε να υποθέσουμε πως η χρήση του χώρου στον κινηματογράφο μπορεί να εμπεριέχει διάφορους συμβολισμούς (ανοιχτός- κλειστός χώρος ως έμμεσος υπαινιγμός μίας αρχής και ενός τέλους αντίστοιχα). Ευρωπαίοι σκηνοθέτες όπως ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος, ο Guiseppe Tornatore ή ο Andrei Tarkovsky, χρησιμοποίησαν το κτήριο και τον περιβάλλοντα χώρο, για να προσδώσουν στην σκηνή μία επιπλέον συναισθηματική βαρύτητα, θέλοντας να υπογραμμίσουν το ανθρώπινο συναίσθημα.
Στην ταινία Cinema Paradiso (1988) τα πολύχρωμα χαμηλά κτήρια της υπαίθρου, εναλλάσσονται με τις μουντές πολυκατοικίες των σύγχρονων ιταλικών πόλεων, συμβολίζοντας ίσως τη μετάβαση του πρωταγωνιστή από τη ξέγνοιαστη παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή. Αντίστοιχα, τα άδεια, σχεδόν εγκαταλελειμμένα, σπίτια στις ταινίες του Tarkovsky, επιτείνουν το αίσθημα απόγνωσης των πρωταγωνιστών, μεταδίδοντάς το παράλληλα και στο θεατή. Φυσικά, η προβολή των κτηρίων στην κινηματογραφική οθόνη μπορεί να αποτελέσει σύμβολο της κοινωνικής θέσης και οικονομικής κατάστασης των δρώντων προσώπων ή να λειτουργήσει ως άμεσο έμβλημα μίας ολόκληρης ιδεολογίας, όπως συνέβη με τις προπαγανδιστικές ταινίες της Leni Riefenstahl, οι οποίες γυρίστηκαν με χρηματοδότηση και εντολή του Χιτλερικού καθεστώτος έχοντας ως κύριο στόχο το φανατισμό του κοινού.
Τέλος, αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής συνθήκης της ανθρώπινης διαβίωσης, είναι η αρχιτεκτονική μέσω της οποίας το άτομο μπορεί να επιβιώσει, να έρθει σε αλληλεπίδραση με τους γύρω του, καθώς ακόμη και να διαμορφώσει μία ιδεολογία. Έτσι, ο προσεκτικός αρχιτεκτονικός σχεδιασμός στον κινηματογράφο, είναι μεγίστης σημασίας έτσι ώστε να επιτευχθεί μία ρεαλιστική απόδοση της πραγματικής ζωής.
Πηγές άρθρου:
The Element of Continuity Between Cinema & Architecture: Prelude. Ανακτήθηκε από www.youtube.com (τελευταία πρόσβαση 30/01/2020).
Architecture in Cinema. Ανακτήθηκε από www.youtube.com (τελευταία πρόσβαση 29/01/2020).
Ποτηρόπουλος Δ. (2019). Αρχιτεκτονική και Κινηματογράφος: Μια σχέση αγάπης και δημιουργίας. Ανακτήθηκε από www.andro.gr (τελευταία πρόσβαση 29/01/2020).
Ζούγλoς Β. (2012). Ο Αρχιτεκτονικός χώρος στο Κινηματογράφο. Ανακτήθηκε από www.archisearch.gr (τελευταία πρόσβαση 30/01/2020).
