Υπάρχει η αίσθηση πως το βλέμμα υποδηλώνει τον χαρακτήρα του ανθρώπου. Τι θα μπορούσαμε, λοιπόν, να καταλάβουμε από την φωτογραφία του Δημήτρη Πικιώνη, ενός αρχιτέκτονα που κατατάσσεται ανάμεσα στους θεμελιωτές της μοντέρνας ελληνικής αρχιτεκτονικής;
Λίγα λόγια για τη ζωή του
Γεννημένος στον Πειραιά το 1887 και μεγαλωμένος σε ένα καλλιτεχνικό περιβάλλον, ο Δημήτριος Πικιώνης φαίνεται να είχε ακούσια προσχεδιάσει την καλλιτεχνική του πορεία. Έχοντας στον οικογενειακό του περίγυρο ανθρώπους όπως τον ποιητή Λάμπρο Πορφύρα και τον δημοσιογράφο και συνιδρυτή του Βήματος Γεώργιο Συριώτη, έδειξε από μικρός την κλίση του προς τις τέχνες και ειδικότερα τη ζωγραφική. Το 1904 ξεκινάει την φοίτησή του στη σχολή πολιτικών μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Παράλληλα με τις σπουδές του, παρακολουθεί μαθήματα στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Εκεί, γνωρίζεται με τον μετέπειτα σουρεαλιστή ζωγράφο Giorgio de Chirico. Ωστόσο, η παιδική αγάπη του για τη ζωγραφική τον οδηγεί σε ένα περισσότερο εικαστικό μονοπάτι. Έτσι, το 1906, εγγράφεται στη σχολή του Κωνσταντίνου Παρθένη, του οποίου γίνεται ο πρώτος μαθητής.
Έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές του στο Πολυτεχνείο το 1908, και με παρότρυνση του ίδιου του Παρθένη συνεχίζει, παρά τις αρχικές αντιρρήσεις του πατέρα του, τις σπουδές του στο ελεύθερο σχέδιο και τη γλυπτική στο Μόναχο. Λίγα χρόνια αργότερα, ο ανήσυχος του χαρακτήρας τον οδηγεί στο Παρίσι και την Académie de la grande Chaumière. Ταυτοχρόνως, παρακολουθεί μαθήματα αρχιτεκτονικών συνθέσεων στην École des Beaux Arts. Στην αποκαλούμενη πόλη του φωτός έρχεται σε επαφή με σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες και διανοούμενους, όπως ο Αναστάσιος Ορλάνδος.
Η επιστροφή στην Ελλάδα και το έργο του
Τις σπουδές του στην Ευρώπη διακόπτει το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων, τον Οκτώβριο του 1912, όταν υποχρεούται να επιστρέψει για να επιστρατευθεί. Εντούτοις, η επιστροφή του στην Ελλάδα δεν διακόπτει τις καλλιτεχνικές του αναζητήσεις. Τότε ήταν, που για πρώτη φορά, στρέφεται στη μελέτη της νεοελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, αναλαμβάνοντας τον σχεδιασμό πολλών αιγινίτικων σπιτιών και ταξιδεύοντας στη Χίο για την περαιτέρω διεργασία των τοπικών αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί, ότι είναι η πρώτη φορά που ο Πικιώνης ασχολείται εξ ολοκλήρου με την αρχιτεκτονική καθότι, ως και τα χρόνια του στο Παρίσι, το επίκεντρο του ενδιαφέροντός του ήταν οι εικαστικές τέχνες. Στα μέσα της δεκαετίας του 1920, η ποιότητα του έργου του επισφραγίζεται με τον διορισμό του ως εκτάκτου καθηγητή του Ε.Μ.Π. στην έδρα της Διακοσμητικής. Η μονιμοποίηση της θέση του έρχεται με το ξεκίνημα τις δεκαετίας του 1930.
Το 1921 ήταν η χρονιά που ξεκάνει η αρχιτεκτονική του πορεία με τον σχεδιασμό της οικίας Μωραΐτου στις Τζιτζιφιές, η οποία παρουσιάζει έντονα στοιχεία της λαϊκής αττικής αρχιτεκτονικής. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η έκδοση του περιοδικού το 3ο Μάτι, σε συνεργασία με τον φίλου του και σημαντικό Έλληνα ζωγράφο Νικόλαο Χατζηκυριάκο-Γκίκα. Το περιοδικό συνεργαζόταν με εξέχοντα ονόματα όπως οι Στρατής Δούκας (ο οποίος διετέλεσε και διευθυντής του), Τάκης Παπατσώνης, Σπύρος Παπαλουκάς, Σωκράτης Καραντινός, Μιχάλης Τόμπρος και Άγγελος Θεοδωρόπουλος.
Με την ολοκλήρωση της κατασκευής του Δημοτικού Σχολείου στα Πευκάκια, Λυκαβηττού (1932), ο Πικνιώνης αποφασίζει να στραφεί σε μια πιο στοχαστική αποτύπωση του αρχιτεκτονικού στοιχείου στον περιβάλλοντα χώρο, καθώς όπως αναφέρει και ο ίδιος στο περιοδικό Αιξώνη το 1952:
‘’Η αρχιτεκτονική, όπως κάθε ποίηση, δεν είναι μια ενεργητικότητα αποκομμένη από τη σύνολη πνευματικότητα και που μπορεί γι’ αυτό να παράγεται μόνο μέσα στα στενά όρια της περιοχής της’’.
Η έντονη επιθυμία του για την εξερεύνηση του τοπίου γίνεται ορατή μέσα από τα γνωστότερα έργα του, τα οποία έμελλε να σημαδέψουν τον αστικό χαρακτήρα της Αθήνας. Ανάμεσα σε αυτά τα έργα ήταν:
- Η διαμόρφωση του πλακόστρωτου χώρου στο λόφο του Φιλοπάππου, όπου με το σχέδιο του προτείνει μια ιδιόμορφη λιθόστρωση, παραπέμποντας η μία «αέρινη κίνηση στο χώρο».
- Η παιδική χαρά της Φιλοθέης (1964).
- Η διαμόρφωση του χώρου στον Άγιο Δημητρίο Λουμπαδιάρη.
Το 1966, μόλις τρία χρόνια πριν από τον θάνατό του, του ανατίθεται η μελέτη του φρουρίου της Φορτέτζας στο Ρέθυμνο.
Επίλογος
Αυτός ήταν ο Δημήτριος Πικιώνης. Ένας άνθρωπος πολυσχιδής, σχεδόν αναγεννησιακός, ο οποίος διψούσε για γνώση και πειραματισμό μέχρι το τέλος της ζωής του. Για να τον γνωρίσουμε καλύτερα δεν έχουμε παρά να περπατήσουμε στο λόφο του Φιλοπάππου και να προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε την ένωση του τόπου και της αρχιτεκτονικής με την Φύση, όπως ακριβώς προσπαθούσε να την καταλάβει και εκείνος.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
“Δημήτρης Πικιώνης(1887 – 1968)”. Ανακτήθηκε από www.benaki.org/index. (τελευταία πρόσβαση 01/12/2019).
”Dimitrios Pikionis”. Ανακτήθηκε από en.wikipedia.org (τελευταία πρόσβαση 01/12/2019).
”Δημήτρης Πικιώνης (1887-1968)” (2017). Ανακτήθηκε από www.documenta14.de(τελευταία πρόσβαση 01/12/2019).
Χρήστος Παρίδης (2018). Ποιος ήταν ο Δημήτρης Πικιώνης;. Ανακτήθηκε από www.lifo.gr (τελευταία πρόσβαση 01/12/2019).
