Η ανθρωπότητα έχει μακρά ιστορία στην υπόγεια αρχιτεκτονική. Χιλιάδες χρόνια πριν οι άνθρωποι ζούσαν σε σπηλιές και υπόγειους χώρους, για να προστατευθούν από το κρύο, τα άγρια ζώα και τις εκτάσεις τις χρησιμοποιούσαν για να τις καλλιεργήσουν. Οι υπόγειες κατασκευές δεν σταμάτησαν να υπάρχουν. Πόλεις ολόκληρες είναι υπόγειες, υπάρχουν υπόγεια πολυτελή ξενοδοχεία, για να μη μιλήσουμε για τα πυρηνικά καταφύγια.
Οι υπόγειες εγκαταστάσεις προκλήθηκαν από τα ίδια τα στοιχεία της φύσης, που δημιούργησαν τους κρατήρες και τα σπήλαια. Θρησκευτικές πεποιθήσεις, κλιματολογικές συνθήκες, λόγοι προστασίας και ασφάλειας είναι μερικοί από τους παράγοντες που οδήγησαν στην ανάπτυξη αυτών των εγκαταστάσεων. Στη σύγχρονη εποχή ο άνθρωπος επιλέγει να χρησιμοποιήσει αυτές τις εγκαταστάσεις είτε για επιπλέον χώρο διαβίωσης λόγω αύξησης του πληθυσμού, είτε για προστασία από φυσικές καταστροφές είτε για εξοικονόμηση ενέργειας. Πλέον υπάρχει η κατάλληλη τεχνολογία και τεχνογνωσία να επαναχρησιμοποιηθούν υπόγειες εγκαταστάσεις στη φύση που είχαν εγκαταληφθεί (π.χ. λατομεία).
Σχεδιασμός και υλικά κατασκευής
Ιστορικά διαπιστώνουμε ότι τα υπόγεια κτήρια εξαρτώνται από το τοπικό περιβάλλον. Η πλειονότητα αυτών των κτηρίων κατασκευάζεται από τούβλο, λάσπη, ξύλο, σίδηρο και άλλα υλικά που έχουν προκύψει από τη διαδικασία εκσκαφής.
Ο σχεδιασμός υπόγειων εγκαταστάσεων είτε πρόκειται για δημόσια είτε για ιδιωτική χρήση, δεν είναι εύκολος ούτε απλός. Ο χώρος πρέπει να είναι πλήρως λειτουργικός. Το σχέδιο και το σχήμα πρέπει να δημιουργούν τέτοια ατμόσφαιρα εσωτερικού χώρου που να αντισταθμίζει την έλλειψη ανοιγμάτων. Θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν ότι η ανάπτυξη της υπόγειας αρχιτεκτονικής πρέπει να αποτελεί μέρος μιας φιλικής προς το περιβάλλον αρχιτεκτονικής.
Τα κτήρια που εντάσσονται λοιπόν στην υπόγεια αρχιτεκτονική διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία του περιβάλλοντος. Συμβάλλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας αφού τα φυσικά στρώματα γης λειτουργούν ως μονωτές υψηλής θερμικής απόδοσης και έχουν περιορισμένο οπτικό αντίκτυπο.
Παραδείγματα
Το InterContinental Shanghai Wonderland βρίσκεται 20 μίλια νοτιοδυτικά της Σαγκάη στην Κίνα και είναι το πρώτο ξενοδοχείο που δημιουργήθηκε σε εγκαταστάσεις λατομείου. Είναι ένα ξενοδοχείο 5 αστέρων χτισμένο μέσα σε ένα εγκαταλελειμμένο λατομείο βάθους περίπου 90 μέτρων. Αποτελείται από 337 κλίνες και 18 ορόφους, εκ των οποίων οι 16 κάτω από τη γη και μόνο 2 υπέργειοι. Τα 2 χαμηλότερα επίπεδα είναι βυθισμένα στο νερό και φιλοξενούν δωμάτια, εστιατόρια και ένα ενυδρείο. Για τη λειτουργία του ξενοδοχείου χρησιμοποιείται ηλιακή και γεωθερμική ενέργεια. Η πράσινη οροφή συντείνει στην στην ενσωμάτωση στην τοπική τοπογραφία και συμβάλλει στην εξοικονόμηση ενέργειας. Τον σχεδιασμό ανέλαβε- κατόπιν διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού το 2006- ο Martin Jochman και το αρχιτεκτονικό γραφείο του JADE + QA.
Η υπόγεια πόλη Coober Pedy στη Νότια Αυστραλία δημιουργήθηκε από τους πρώτους ανθρακωρύχους που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Αρχικά χρησιμοποίησαν τα παλιά ορυχεία οπαλίου και μετά συνέχισαν σκάβοντας νέες στοές, οι οποίες αποτελούν τις κατοικίες τους και ονομάζονται «πιρόγες». Πλέον στην υπόγεια αυτή πόλη υπάρχουν εκτός των κατοικιών, ξενοδοχεία, εστιατόρια, εκκλησία και ένα γήπεδο γκολφ χωρίς χορτάρι.
Στην Ιντιάνα των ΗΠΑ, η εταιρεία Vivos Group έχει δημιουργήσει ένα υπόγειο συγκρότημα- πρώην πυρηνικό καταφύγιο, το Vivos Indiana, που είχε κατασκευαστεί κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Μπορούν να φιλοξενηθούν έως 80 άτομα και η εταιρεία υποστηρίζει ότι οι χρήστες μπορούν να επιβιώσουν για τουλάχιστον ένα έτος χωρίς να χρειαστεί να επιστρέψουν στην επιφάνεια της γης. Εκτός από τους χώρους διανυκτέρευσης υπάρχουν ιατρεία, θέατρο, κινηματογράφος, γυμναστήριο και υδροπονικός κήπος.
Η ίδια εταιρεία έχει δημιουργήσει και το Vivos Europa One που είναι το μεγαλύτερο καταφύγιο του κόσμου. Πρόκειται για ένα παλιό σοβιετικό καταφύγιο στην πρώην Ανατολική Γερμανία, ομοίως κατασκευασμένο κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, συνολικής υπόγειας έκτασης περίπου 23.000 τ.μ. Σε αυτό το καταφύγιο, εκτός από τις πολυτελείς κατοικίες, υπάρχουν εστιατόρια, φούρνοι, ζυθοποιίες, κελάρια, αίθουσες προσευχής, παιδότοποι, αίθουσες συνεδριάσεων, ινστιτούτα ομορφιάς, διάφορες εκπαιδευτικές δομές, ραδιοφωνικός και τηλεοπτικός σταθμός, κέντρο επικοινωνίας, δωμάτια υπολογιστών, εγκαταστάσεις ασφαλείας και κρατητήρια, θησαυροφυλάκια, δομές καθαρισμού του νερού, σταθμοί παραγωγής ενέργειας, μηχανουργεία, υδροπονικοί κήποι και ένα πλήρως εξοπλισμένο νοσοκομείο.
Η αναζήτηση καταφυγίου μέσα στη γη δεν είναι κάτι νέο. Από αρχαιοτάτων χρόνων οι άνθρωποι και τα ζώα εκμεταλλεύονταν τις προστατευτικές και μονωτικές ιδιότητες του εδάφους για να αντιμετωπίσουν τις κλιματικές αλλαγές και εχθρικές επιθέσεις. Αυτή τη στιγμή δεν χτίζονται υπόγειες πόλεις εκ νέου. Μια τέτοια πρόταση θα μπορούσε να είναι αποδεκτή στην περίπτωση που υπάρξει υπερπληθυσμός ή για οποιονδήποτε λόγο έλλειψη ελεύθερων επιφανειών προς οικοδόμηση.
Ποιες είναι οι συγκεκριμένες προϋποθέσεις κατά τις οποίες θα πρέπει να μετακομίσουμε κάτω από τη γη και πόσο διάστημα θα πρέπει να παραμείνουμε υπόγεια; Πώς θα αντιμετωπιστούν τα προβλήματα κλειστοφοβίας και ανάγκης να βλέπουμε τον ουρανό και το φυσικό φως του ήλιου; Πολλά είναι τα ερωτήματα που θα πρέπει να απαντηθούν και πολλές οι συνθήκες που θα πρέπει να διερευνηθούν.
Πηγές άρθρου
Elkhayat, Arij. (2015). Underground Architecture. Journal of Engineering and Applied Sciences. 3. 8. 10.15341/jmer(2155-7993)/04.05.2015/010. Ανακτήθηκε από https://www.researchgate.net/publication/278243092_Underground_Architecture/citation/download. (τελευταία πρόσβαση 6/7/2020)
JADE + QA. Shimao Wonderland Intercontinental Hotel. Ανακτήθηκε από https://www.jade-studio.uk/portfolio/shimao-wonderland-intercontinental-hotel/. (τελευταία πρόσβαση 6/7/2020)
Coober Pedy. Επίσημη ιστοσελίδα https://www.cooberpedy.com/. (τελευταία πρόσβαση 6/7/2020)
Vivos Global Shelter Network. Επίσημη ιστοσελίδα https://www.terravivos.com/. (τελευταία πρόσβαση 6/7/2020)
