[punica-dropcap]Π[/punica-dropcap]ολλές φορές μέσα στην ανθρώπινη ιστορία, οι τέχνες έχουν στρατευτεί για προπαγανδιστικούς σκοπούς. Ειδικότερα κατά τη περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι κυβερνήσεις με σκοπό να εδραιώσουν κάποιες ιδέες και για να χειραγωγήσουν τα πλήθη χρησιμοποίησαν τη γραφιστική, τον κινηματογράφο και το animation ως μέσα προπαγάνδας. Μια από αυτές τις τέχνες ήταν και η φωτογραφία. Χώρες όπως η Ναζιστική Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση συντέλεσαν σημαντικά στην ανάπτυξή της φωτογραφικής προπαγάνδας κατά τη περίοδο εκείνη.
Ναζιστική Γερμανία
Η φωτογραφική προπαγάνδα που πρόβαλε το γερμανικό καθεστώς σε όλη τη διάρκεια του πολέμου προωθούσε όλη την ιδεολογία του ναζισμού. Οι φωτογραφίες πρόβαλλαν συχνά την Άρια φυλή, τον αντισημιτισμό, την τεχνολογική πρόοδο και την υπεροχή των Γερμανών καθώς και τον μιλιταρισμό. Φυσικά, κύριο πρόσωπο σε αρκετές φωτογραφίες ήταν ο Αδόλφος Χίτλερ με σκοπό η ναζιστική ιδεολογία να γίνει ευρέως γνωστή. Η απέχθεια του ναζιστικού καθεστώτος για κάθε άλλη φυλή πέρα από την δική τους, την αυτοαποκαλούμενη ως Άρια φυλή, εκφράστηκε εκτός από κοινωνικά αλλά και φωτογραφικά. Πολλοί φωτογράφοι ταγμένοι στη προπαγανδιστική μηχανή του ναζιστικού καθεστώτος, είχαν σαν υποχείριό τους Εβραίους. Τους παρουσίαζαν συχνά μέσα από τις εικόνες τους ως φιλοχρήματους, τοκογλύφους και ως απειλή για την Γερμανία αλλά και για τον υπόλοιπο κόσμο. Ο σκοπός των στρατευμένων φωτογράφων συνεπώς ήταν να στιγματίσουν τους Εβραίους και να τους ταπεινώσουν ώστε να φτάσουν στο επιθυμητό επόμενο βήμα, την εξόντωσή τους. Οι φυλετικές διακρίσεις δεν ήταν το μοναδικό θέμα ενασχόλησης της φωτογραφικής προπαγάνδας της ναζιστικής Γερμανίας. Ασχολήθηκαν με τη Σοβιετική Ένωση με αρκετά μεγάλη δόση ειρωνείας, αποκαλώντας τους κόκκινους εγκληματίες. Όταν οι Γερμανοί επιτέθηκαν στους Σοβιετικούς κυκλοφόρησαν παράλληλα σε όλες τις γερμανικές πόλεις έντυπα με φωτογραφίες που αναδείκνυαν την άποψη ότι η Σοβιετική Ένωση αποτελούσε το κυριότερο και μεγαλύτερο εχθρό της χώρας. Σε όλη τη χρονική περίοδο του πολέμου έγινε συστηματική απόκρυψη φωτογραφιών που απεικόνιζαν νεκρούς Γερμανούς στρατιώτες καθώς και αιχμαλώτους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το ναζιστικό καθεστώς έλεγχε αυστηρά το ποιες εικόνες ¨έπρεπε¨ να δει το κοινό δείχνοντάς τους έτσι μια παραποιημένη αλήθεια για την έκβαση και τις συνέπειες του πολέμου.
Σοβιετική Ένωση
Αντίστοιχα και στη Σοβιετική Ένωση κατά τη περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και όχι μόνο, η φωτογραφία απέκτησε μεγάλη υπόσταση και γίνεται το σημαντικότερο όπλο πειθούς των μαζών. Η φωτογραφία χρησιμοποιήθηκε κατά κόρων από το Σοβιετικό καθεστώς, καθώς ήθελαν να προβάλουν σε μεγάλο βαθμό τη βιομηχανία και τη μαζική παραγωγή. Η φωτογραφία ήταν ένα ισχυρό μέσο προβολής και ίσως το πιο ¨πιστικό¨ ντοκουμέντο που είχε ποτέ η Σοβιετική Ένωση. Μέσα από τις φωτογραφίες προβάλλονταν συνεχώς τα επιτεύγματα του καθεστώτος και οι ευεργεσίες του προς το λαό, καθώς η υπεροχή που ήθελαν να δείξουν ήταν έντονη. Στο σημείο αυτό θα ήταν σωστό να αναφέρουμε ότι η Σοβιετική ένωση ήταν πρωτοπόρα στη προπαγάνδα και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το Γερμανικό καθεστώς και όχι το αντίθετο. Πρωτοπόρα υπήρξε επίσης στο φωτομοντάζ και στο ρετούς, που χρησιμοποιούνταν συνήθως για τη διόρθωση κάποιων ανατομικών μειονεκτημάτων που μπορεί να είχε η εικονιζόμενη φιγούρα. Πολύ συχνά όμως η επεξεργασία γινόταν πιο δραστική, δηλαδή οι τεχνικοί εξαφάνιζαν τελείως πρόσωπα από τις φωτογραφίες με χειροποίητο ρετούς, θέλοντας έτσι να δείξουν την ολοκληρωτική εξαφάνιση του εκάστοτε προσώπου από τη πολιτική σκηνή της χώρας ή τέλος, παρουσιάζοντας τους εχθρούς με διαφορετικό τρόπο. Κάποιο από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ενοχοποίησης των Γερμανών μέσω φωτογραφιών από τους Σοβιετικούς είναι η εικόνα που παρουσιάζει έναν Γερμανό στρατιώτη να χαμογελά μπροστά από το νεκρό σώμα μιας γυναίκας σοβιετικής προελεύσεως. Η πραγματικότητα όμως διέφερε κατά πολύ, καθώς η μη επεξεργασμένη εικόνα δείχνει τον ίδιο στρατιώτη να χαμογελά σχεδόν αγκαλιασμένος μαζί με έναν άντρα από το ίδιο χωριό. Ένα άλλο παράδειγμα εξαιρετικής επεξεργασίας από τους Σοβιετικούς είναι μια εικόνα που απεικονίζει τρεις άντρες, να ποζάρουν μπροστά από ένα άψυχο, αποστεωμένο σώμα Εβραίου την ώρα που πάνε να τον βάλουν μέσα στους γνωστούς φούρνους καύσης των πτωμάτων. Η αρχική φωτογραφία δείχνει όμως τρεις άντρες να ποζάρουν μέσα σε ένα εργοστάσιο ορυκτών όπου εργάζονται. Το πτώμα δίνει άλλη δυναμική στη φωτογραφία καθώς ενοχοποιεί κατευθείαν τους εχθρούς δείχνοντας τις ωμότητες που έκαναν όλα τα χρόνια του πολέμου.
Η φωτογραφία βρέθηκε στα πιο κατάλληλα και ταυτόχρονα στα πιο ακατάλληλα χέρια καθώς χωρίς αμφιβολία έπαιξε αρκετά καλά τον ρόλο της, χειραγωγώντας σε μεγάλο βαθμό ένα τεράστιο μέρος του πληθυσμού, το οποίο πίστεψε σε αναληθή γεγονότα. Σε επόμενο άρθρο θα ασχοληθούμε με χώρες όπως οι Η.Π.Α και η Μ.Βρετανία οι οποίες χρησιμοποίησαν τη φωτογραφία με το δικό τους τρόπο για προπαγανδιστικούς σκοπούς.
Δείτε επίσης:
Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος: 10 αγαπημένες ταινίες
Γερμανία: Μαθητές σε άγνοια για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης
