Μια φωτογραφία είναι μια ιστορία. Είναι όμως μια ολοκληρωμένη, με αρχή, μέση και τέλος;
Πιθανότατα όχι. Η βασική δομή της αιχμαλώτισης της στιγμής, ξεκινάει -ας δανειστούμε τον όρο- in media res. Τις περισσότερες φορές, αν δεις μια μεμονωμένη σκηνή που έχει καταγραφεί φωτογραφικά, δεν ξέρεις πως ξεκίνησε ή πως τελείωσε. Το μόνο που ξέρεις, είναι το σημείο που βλέπεις.
Για να ολοκληρωθεί μια ιστορία και να την βιώσεις και εσύ ως ”θεατής”, πρέπει να δεις την αρχή και την συνέχειά της. Αυτό, έρχεται να κάνει το κολλάζ ή το κολλαζοβιβλίο γνωστό και ως scrapbook. Για όσους δεν γνωρίζουν τι ακριβώς είναι αυτό, το scrapbooking, είναι μια μέθοδος καταγραφής, διατήρησης και παρουσίασης προσωπικών ιστοριών, με τη μορφή ενός βιβλίου, κουτιού και κάρτας. Τέτοια τυπικά βιβλία, είναι συνήθως ημερολογιακά ή αναμνηστικά και περιλαμβάνουν φωτογραφίες, έντυπα μέσα, κολλημένα αντικείμενα ή ακόμα και έργα τέχνης.
Πράγματι, αυτό το είδος φωτογραφικού ημερολογίου, εκτός από την ελευθερία καλλιτεχνικής και δημιουργικής έκφρασης, κρύβει και μια μεγάλη δυσκολία, στην επιλογή φωτογραφιών και στην σειρά με την οποία θα επιλέξεις να τα βάλεις, ώστε να δημιουργήσεις είτε μια χρονολογική συνέχεια είτε μια νοηματοδότηση μεταξύ τους.
Ας δούμε όμως, εν συντομία πως ξεκίνησε. Ήδη από την εποχή του Μεσαίωνα, ήταν αρκετά κοινό για τους τότε μορφωμένους, να κρατούν προσωπικά ημερολόγια ή περιοδικά, καταγράφοντας τις σκέψεις τους για τις δραστηριότητες και τα γεγονότα της ζωής τους. Αλλά την εποχή της Αναγέννησης, έγινε η απόλυτη ”τάση” για τους διανοούμενους της εποχής. Οι δημιουργίες τους, πήραν το όνομα ”commonplace books”, τα οποία όμως, δεν ήταν προσωπικά ημερολόγια ή τρόπος καταγραφής των εσωτερικών σκέψεων του ιδιοκτήτη, αλλά ένας τρόπος συλλογής και οργάνωσης μιας ποικιλίας πληροφοριών και υλικού που ήρθε στην κατοχή του από διάφορες πηγές – μια συλλογή ”scraps”.
Κατά τη δεκαετία του 1800, η αυξημένη προσβασιμότητα του έντυπου υλικού, προκάλεσε μια νέα τάση. Άνθρωποι άρχισαν να γεμίζουν κενά βιβλία – που χρησιμοποιούνταν προηγουμένως για περιοδικά ή έργα τέχνης – με αποκόμματα, κάρτες και εκτυπωμένα αναμνηστικά. Ορισμένα από αυτά τα βιβλία περιείχαν ένα μείγμα προσωπικών καταχωρήσεων, σχεδίων με το χέρι και υδατογραφιών, μαζί με διάφορα αποκόμματα έντυπου υλικού.
Μια τελική εφεύρεση ήταν απαραίτητη για το scrapbooking, ωστέ αυτό να φτάσει την αναγνωρίσιμη μορφή του, φυσικά: η φωτογραφία. Ο Joseph Niépce, τράβηξε την πρώτη φωτογραφία το 1827, αλλά αυτές οι πρώτες φωτογραφικές απόπειρες ήταν σε πολύ αρχικό στάδιο και οι εικόνες ήταν ασαφείς. Επιπλέον, η διαδικασία ήταν εξαιρετικά χρονοβόρα και επίπονη καθώς ο Niépce, εξέθετε τις φωτογραφίες του οκτώ ώρες στο φως. Το 1837, όμως, ο Louis Daguerre ανέπτυξε μια νέα μέθοδο φωτογράφησης που δημιούργησε μια πιο ευκρινή εικόνα και πήρε μόνο λίγα λεπτά, έναντι ωρών.
Από τότε και ύστερα, οι οικογένειες άρχισαν να συλλέγουν λευκώματα και άλμπουμ γεμάτα με φωτογραφίες των μελών της οικογένειας. Βέβαια, λόγω της τόσο χρονοβόρας διαδικασίας, οι πόζες και οι εκφράσεις των φωτογραφιζόμενων ήταν ανέκφραστες και σταθερές, αφού δεν ήταν εφικτό να ποζάρουν χαμογελώντας, για πολύ ώρα χωρίς να κουραστούν.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 έως τη δεκαετία του ’70, το scrapbooking εξελίχθηκε αργά. Οι οικογενειακές φωτογραφίες, φυλάσσονταν συνήθως σε ένα άλμπουμ με χάρτινες σελίδες και με περιγραφές γραμμένες από κάτω, παρέχοντας ημερομηνίες ή σχετκές πληροφορίες.
Η φωτογραφία συνέχισε να γίνεται όλο και πιο προσιτή καθώς ο 20ος αιώνας προχωρούσε. Ωστόσο, έλειπε κάτι ακόμα: το χρώμα. Στη δεκαετία του 1960, το έγχρωμο φίλμ έκανε την εμφάνιση του και εδραίωσε την θέση του στις κάμερες των καταναλωτών.
Την εποχή που η έγχρωμη ταινία έγινε απλώς το απόλυτο ”must” για την προσωπική φωτογραφία, η πρώτη ψηφιακή φωτογραφική μηχανή είχε ήδη εφευρεθεί. Ο μηχανικός της Kodak, Steve Sasson, δημιούργησε το πρώτο πρωτότυπο ψηφιακής μηχανής το 1975. Ωστόσο, θα χρειάζονταν λίγες δεκαετίεςν ακόμα, πριν η ψηφιακή φωτογραφία γίνει κοινή (και οικονομικά προσιτή) καταναλωτική τεχνολογία. Και όταν αυτό συνέβη, κατέλαβε την αγορά.
Η πρώτη ψηφιακή φωτογραφική μηχανή βγήκε στην αγορά, το 1990. Από 2006 και ύστερα, η Nikon και η Canon σταμάτησαν την ανάπτυξη σε νέες αναλογικές μηχανές και μετατόπισαν όλες τις νέες παραγωγές, σε ψηφιακά μοντέλα. Η ψηφιακή φωτογραφία εξάλειψε ένα σημαντικό εμπόδιο στη λήψη φωτογραφιών: το κόστος.
Η δεκαετία του 1990 έφερε επίσης την έναρξη κυκλοφορίας πολλών περιοδικών scrapbooking. Τα περιοδικά ”Creating Keepsakes”, ”Memory Makers” και άλλα, είδαν την μετεωρική ανάπτυξη κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990 και τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Αυτά τα περιοδικά, διδάσκουν τους ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο, πώς να δημιουργούν ενα λεύκωμα, καθιστώντας το χόμπυ της εποχής.
Αργότερα, το Scrapbook.com, δημιούργησε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα συλλογής έργων, όπου άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, μπορούσαν να τραβήξουν φωτογραφίες και να τις ανεβάζουν στο διαδίτυο, προκειμένου να τις μοιραστούν με άλλους ”scrapbookers”. Σύντομα, αυτή η κοινότητα -αν μπορούμε να την ονομάσουμε έτσι-, μοιραζόταν ιδέες και εμπνεύονταν ο ένας με τον άλλο, με έναν τρόπο που μόλις λίγα χρόνια πρίν, φάνταζε αδιανόητος.
Η έλευση της ψηφιακής φωτογραφίας, ήταν από μόνη της μια επανάσταση για το scrapbooking, αλλά όταν προστέθηκαν ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές στα smartphones, αποτέλεσε μια δεύτερη επαναστατική πράξη.
Το πρώτο κινητό τηλέφωνο με κάμερα εισήχθη στην αγορά το 2000, αν και μόνο 5 χρόνια αργότερα, τα κινητά τηλέφωνα με κάμερα κέρδισαν αρκετή πρόσφυση και ποιότητα, για να είναι πραγματικά χρήσιμα. Με την ανάπτυξη φωτογραφικών μηχανών smartphone ποιότητας, η προσωπική φωτογραφία μεταμορφώθηκε ξανά.
Από την στιγμή που η ευκολία, η ποιότητα και το χαμηλό κόστος ήταν πια ο κανόνας και όχι η εξαίρεση, οι scrapbookers του 21ου αιώνα, πλημμυρίζουν με φωτογραφίες. Η κατοχή αρκετών φωτογραφιών δεν αποτελεί πλέον πρόβλημα. Η διαχείρηση και συλλογή τους όμως, αρχίζει να αποτελεί.
Καθώς οι λήψεις από το smartphone, έχουν πλέον κυριαρχήσει στην προσωπική φωτογραφία, οι τάσεις της φωτογραφίας από τα κοινωνικά μέσα βρίσκουν το δρόμο τους στα λευκώματα. Το πιο σημαντικό ήταν η επιρροή του Instagram. Όταν κάποτε η φωτογραφία (και κατ ‘επέκταση το λεύκωμα) ήταν βραβευμένη για το ρεαλισμό της, τώρα, τα λευκώματα γεμίζουν με φωτογραφίες που έχουν στιλιζαριστεί με φίλτρα που στην καλύτερη, δημιουργούν καλλιτεχνικά εφέ.
Αποδεικνύοντας ότι οι παλιές ιδέες μπορούν να ανακυκλωθούν, η νέα μορφή του scrapbooking έχει τις ρίζες της σε ένα, από τις παλαιότερες. Πολλοί scrapbookers επανασχεδιάζουν τα παραδοσιακά ”weekly day planners” ως διακοσμημένα προσωπικά αρχεία. Αυτά τα planner, θυμίζουν την αιώνια παράδοση του συνηθισμένου βιβλίου -μια συλλογή σημειώσεων και πληροφοριών από τη ζωή ενός ατόμου-. Στη σύγχρονη ενσάρκωση, οι λάτρεις των planners προσθέτουν φωτογραφίες, αυτοκόλλητα και άλλα διακοσμητικά στοιχεία, στις χειρόγραφες σημειώσεις τους, δημιουργώντας ένα αποτέλεσμα τόσο δημιουργικό όσο και ιστορικό έγγραφο.
Η σημερινή μορφή σύγχρονων λευκωμάτων, συνθέτει χειρόγραφες καταχωρίσεις (όπως αυτές τωνcommonplace books) με σκίτσα, επαγγελματικά πορτρέτα (όπως αυτά της δεκαετίας του 1800) με ανεπίσημες φωτογραφίες (όπως αυτές που διαδόθηκαν στις αρχές του 1900). Το λεύκωμα της σύγχρονης εποχής είναι το αποκορύφωμα της ιστορικής του εξέλιξης.
Ενώ η τεχνολογία και οι τεχνικές μπορεί να έχουν αλλάξει κατά τη διάρκεια των αιώνων, ένα πράγμα παραμένει ίδιο – η ανθρώπινη ανάγκη να καταγράψουμε τις ιστορίες μας και να τις μοιραστούμε. Είτε το ονομάζουμε ένα βιβλίο, είτε φωτογραφικό άλμπουμ, ειτε λεύκωμα, ένα πράγμα είναι σίγουρο – το scrapbooking αφήνει μια κληρονομιά για τις μελλοντικές γενιές, με την όμορφη, ουσιαστική, χειροποίητη αυτο-έκφραση.