Στα τέλη του 19ου ο εντοπισμός της ρωμαϊκής πόλης Andautonia αποτέλεσε μία σημαντική ανακάλυψη για τη γνώση της ευρύτερης περιοχής της αρχαίας Παννονίας, επαρχίας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Η περιοχή της Παννονίας οριζόταν στα βόρεια και ανατολικά της από τον Δούναβη και καταλάμβανε μέρος της σημερινής Αυστρίας, Ουγγαρίας, Σλοβενίας, Σερβίας, Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, καθώς και της βόρειας Κροατίας. Μόλις 10 χλμ. από το Ζάγκρεμπ, την πρωτεύουσα της Κροατίας, κοντά στο χωριό Ščitarjevo, βρισκόταν η ρωμαϊκή πόλη Andautonia, Φαίνεται πως υπήρξε σημαντική πόλη από τον 1ο έως και τον 4ο αι. μ.Χ., ενώ περίοδος της μεγαλύτερης ακμής της θεωρείται ο 2ος αι. μ.Χ.
Η ιστορία της πόλης και η ταυτότητα των κατοίκων
Η Andautonia ιδρύθηκε από Ρωμαίους στην πεδιάδα του ποταμού Σάβα. Νωρίτερα στην περιοχή κατοικούσαν φυλές της Παννονίας, καθώς και προ-κέλτικα φύλα, τα οποία σχετίζονταν γλωσσικά με ιλλυρικές φυλές. Η τοποθεσία ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκή, καθώς είναι πρόσφορη για αλιεία και καλλιέργεια. Συγχρόνως, ιδιαίτερο ρόλο για την επιλογή της τοποθεσίας θα πρέπει να διαδραμάτισε η στρατηγική θέση της, η οποία διευκόλυνε το εμπόριο τόσο με τις γειτονικές πόλεις όσο και με την Αδριατική.
Στη ρωμαϊκή αυτή επαρχία, η οποία εντασσόταν στην Παννονία, περιλαμβάνονταν μια ευρύτερη περιοχή με κέντρο της την Andautonia. Η πόλη είχε ιδρυθεί ως municipium της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ως ισοπολίτιδα δηλαδή πόλη. Αυτό σημαίνει πως ανήκε διοικητικά στην επικράτεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όμως παράλληλα ήταν ανεξάρτητη ως προς το δίκαιο και τους άρχοντες που την εκπροσωπούσαν.
Οι ανασκαφές
Τα πρώτα ευρήματα ήρθαν στο φως σε ανασκαφές που διεξήχθησαν κατά τα έτη 1882 και 1883, ωστόσο η συστηματική ανασκαφική έρευνα ξεκίνησε από το 1969 και εξής. Ανασκάφτηκε σχεδόν το σύνολο της περιοχής, υπό την εποπτεία του Αρχαιολογικού Μουσείου του Ζάγκρεμπ. Το Αρχαιολογικό Πάρκο, το οποίο προσελκύει πλήθος επισκεπτών, εγκαινιάστηκε το 1994.
Αποτελεί ένα από τα ελάχιστα αξιοθέατα της ρωμαϊκή εποχής τόσο κοντά στο κέντρο της πόλης, και το οποίο μάλιστα σώζεται σε τόσο μεγάλο βαθμό. Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να διαμορφώσει μια ξεκάθαρη εικόνα για τα μνημεία του χώρου, τη μεταξύ τους σχέση και το ρόλο τους στην καθημερινή ζωή της πόλης. Τόσο τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα όσο και τα κινητά ευρήματα είναι εντυπωσιακά και φωτίζουν ποικίλες όψεις του ιδιωτικού και δημόσιου βίου των κατοίκων της Andautonia.
Τα μνημεία
Στην Andautonia συναντά κανείς πολλές από τις παροχές βάσει των οποίων μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα αστικό κέντρο της εποχής. Η πόλη διέθετε πολύ καλά οργανωμένο αποχετευτικό δίκτυο, όπως δηλώνουν οι ευμεγέθεις αγωγοί που ανασκάφτηκαν.
Παράλληλα, στο φως ήρθαν πολυτελείς οικίες διακοσμημένες με τοιχογραφίες και ψηφιδωτά δάπεδα, επιβλητικά δημόσια κτήρια και αψιδωτές κατασκευές. Μεταξύ των ευρημάτων αξιομνημόνευτα είναι τα δημόσια λουτρά με τα υπόκαυστα δάπεδα. Είναι εξάλλου γνωστός ο βασικός ρόλος των κτηρίων αυτών στη δημόσια ζωή των Ρωμαίων πολιτών.
Εξίσου μνημειακός είναι και ο πολεοδομικός σχεδιασμός της πόλης, με τις λιθόστρωτες οδούς. Μεταξύ αυτών αποκαλύφθηκε και μία από τις κύριες οδικές αρτηρίες της πόλης, μία οδός με κατεύθυνση Β-Ν (cardo).
Τα κινητά ευρήματα
Μέσω των κινητών ευρημάτων διαφαίνεται η ύπαρξη μια ακμάζουσας κοινότητας στην Andautonia, στην οποία διαπιστώνεται αρμονική συνύπαρξη του ρωμαϊκού με το ντόπιο στοιχείο.
Μεταξύ των δύο αυτών πληθυσμιακών ομάδων οι Ρωμαίοι άποικοι αποτελούσαν ένα υπολογίσιμο ποσοστό των κατοίκων και συγχρόνως συνιστούσαν την ανώτερη τάξη της πόλης, όπως μαρτυρείται και από επιγραφές.
Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν ιθαγενείς κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής, οι οποίοι μετοίκησαν την πόλη με την προοπτική της απόκτησης των δικαιωμάτων του Ρωμαίου πολίτη. Οι μετακινήσεις αυτές φαίνεται πως ήταν μαζικότερες κατά το β΄μισό του 2ου αι. μ.Χ., οπότε η Andautonia διευρύνεται και αποκτά το διπλάσιο σχεδόν μέγεθος, ώστε να συμπεριλάβει όλους τους κατοίκους.
Η νεκρόπολη
Εκτός από την κατοικημένη περιοχή, ήρθε στο φως και η νεκρόπολη της περιοχής στη θέση ονόματι Kutelo. Οι ταφές χρονολογούνται κατά τον 2ο – 4ο αι. μ.Χ., ενώ σχεδόν στο σύνολό τους πρόκειται για καύσεις. Το στοιχείο αυτό αντικατοπτρίζει τα ταφικά έθιμα των Ρωμαίων, όπως συμβαίνει στην πλειονότητα των περιπτώσεων και με το περιεχόμενο των ταφών. Μεταξύ των κτερισμάτων συναντάμε πήλινα και γυάλινα αγγεία, λύχνους, ρωμαϊκά νομίσματα, ενδύματα,κοσμήματα, κ.α. Μάλιστα, ορισμένοι τάφοι έφεραν ακόμη και τοιχογραφίες, η πιο εντυπωσιακή από τις οποίες είναι εκείνη με παράσταση μελών του διονυσιακού θιάσου, τα οποία χορεύουν και παίζουν μουσική.
Το τέλος της Andautonia και η ανάδειξη της περιοχής
Η πόλη φαίνεται πως καταστράφηκε κατά τον 5ο αιώνα και η περιοχή δεν κατοικήθηκε ξανά πριν τον 11ο αιώνα. Λόγω της ανάπτυξης της πόλης και του μεγάλου βαθμού αστικοποίησής της, η Andautonia μπορεί να θεωρηθεί κάτι σαν προκάτοχος του σημερινού Ζάγκρεμπ, η πρώτη δηλαδή μορφή αστικού κέντρου στην περιοχή μετά την άφιξη των Ρωμαίων σε αυτήν.
Σήμερα, το Αρχαιολογικό Πάρκο αποτελεί πόλο έλξης της περιοχής. Από την αρχή της λειτουργίας του έχουν λάβει χώρα ποικίλα εργαστήρια και εκπαιδευτικά προγράμματα, ενώ γίνεται προσπάθεια να δημιουργηθεί και ένα Οικο-μουσείο, το οποίο θα αξιοποιεί ολόκληρο τον περιβάλλοντα χώρο του χωριού Ščitarjevo, εφαρμόζοντας σύγχρονες μουσειολογικές μεθόδους.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
D. Nemeth-Ehrlich, D. Kušan Špalj, 2000 Years of Andautonia. From the Roman Town to the Archaeological Park, Zagreb 2007.
