Σε όλες τις περιόδους της ιστορίας μας, τα αρχαία ελληνικά έχουν ιδιαίτερη θέση στη συνείδηση του Έλληνα. Και πώς να μην έχουν; Όλος ο αρχαίος πολιτισμός, πολιτιστική κληρονομιά που έτυχε να μας ανήκει, είναι το θεμέλιο ολόκληρης, σχεδόν, της πνευματικής δραστηριότητας που ακολούθησε στο δυτικό κόσμο. Στην Ελλάδα λοιπόν, και σε εμάς τους Νεοέλληνες, ο πολιτισμός και η γλώσσα των αρχαίων αποτελεί μέρος της εθνικής μας ταυτότητας και του συλλογικού «υπερεγώ» μας. Έτσι, από το σχολείο τα μαθαίνουμε, στην εκκλησία τα ακούμε, και ποτέ δεν είναι πολύ μακριά μας. Για λόγους όμως που δεν χρειάζεται να αναλύσουμε, έχει χτιστεί γύρω από την αρχαία γλώσσα μια μυθολογία, η οποία τροφοδοτεί αντιλήψεις που δεν μας εξυπηρετούν πραγματικά σαν λαό. Υπεραπλουστεύσεις, εξόφθαλμες θεωρίες, παραπληροφορήσεις έχουν συσσωρευτεί και δεν μας επιτρέπουν να εκτιμήσουμε πραγματικά τα αρχαία ελληνικά. Σ’ αυτό το άρθρο θα επιχειρήσουμε να ξεχωρίσουμε τη γλώσσα από τις δοξασίες που την περιστοιχίζουν.
Αρχαία και υπολογιστές
Πρώτες στη μυθολογία γύρω από τα αρχαία ελληνικά είναι οι διάφορες ιστορίες που βασίζονται στην αντίληψη ότι η γλώσσα αυτή έχει υπερφυσικές ιδιότητες. Μια που σιγά σιγά ξεχνιέται (ευτυχώς) είναι πως σχεδιάζεται τα αρχαία να γίνουν γλώσσα των υπολογιστών. Η δική μας γενιά δεν φαίνεται να αναπαράγει πολύ αυτόν τον μύθο, μιας και έχει λίγη πείρα παραπάνω με τα μηχανήματα. Ας τονίσουμε λοιπόν απλά πως οι υπολογιστές δεν «μιλάνε» καμία γλώσσα. Είναι μηχανήματα· λειτουργούν με δυαδικό σύστημα. Η χρήση ανθρωπίνων γλωσσών στους υπολογιστές γίνεται για την εξυπηρέτηση των ανθρώπων που τους χρησιμοποιούν. Όσο για τις γλώσσες προγραμματισμού, τα αγγλικά χρησιμοποιούνται επειδή οι γλώσσες προγραμματισμού σχεδιάστηκαν από αγγλόφωνους, και πλέον έχουν εδραιωθεί ως «γλώσσα των υπολογιστών», καθώς αυτά είναι η παγκόσμια γλώσσα. Τα αρχαία ελληνικά δεν θα βελτίωναν τη λειτουργικότητα ενός μηχανήματος, ούτε θα εξυπηρετούσαν τις ανάγκες ενός προγραμματιστή.
Τα αρχαία ως γλώσσα της Αμερικής
Άλλο παραμυθάκι είναι πως τα αρχαία ελληνικά παραλίγο να γίνουν γλώσσα της Αμερικής, αλλά έχασαν για μία ψήφο. Μια σύντομη ιστορική έρευνα μπορεί να καταρρίψει αυτό το μύθο. Οι ιδρυτές της Αμερικής, αν και μορφωμένοι άνδρες, ουδέποτε είχαν σχέδιο να καθιερώσουν τα ελληνικά ως επίσημη γλώσσα. Πάντα χρησιμοποιούσαν τα αγγλικά, τα οποία είναι η de facto γλώσσα της Αμερικής από την πρώτη σύλληψή της. Δεν υπήρξε ποτέ τέτοια ψηφοφορία, για να την χάσουν τα ελληνικά.
Αρχαία και δυσλεξία
Μια ιστοριούλα που έχει διαδοθεί αρκετά είναι πως η εκμάθηση των αρχαίων βελτιώνει τη δυσλεξία. Πάλι, υπάρχει η αντίληψη πως τα αρχαία ελληνικά είναι κάπως υπερφυσικά. Δεν μπορούμε βέβαια να αρνηθούμε ότι σε ένα άτομο με δυσλεξία η ενασχόληση με μια γραπτή γλώσσα, όπως τα αρχαία, θα μπορούσε να αποτελέσει εξάσκηση και ίσως να προκαλέσει κάποια βελτίωση (υπάρχουν περιπτώσεις), αλλά δεν μπορούμε και να ισχυριζόμαστε πως τα αρχαία είναι η κατ’ εξοχήν γλώσσα για καταπολέμηση της δυσλεξίας. Η δυσλεξία, εξάλλου, είναι μια ειδική μαθησιακή δυσκολία, στην οποία ο εγκέφαλος δεν μπορεί να διαχειριστεί με επιτυχία τον γραπτό λόγο. Επομένως οποιαδήποτε ενασχόληση με τον γραπτό λόγο θα μπορούσε να αποτελέσει εξάσκηση για έναν δυσλεκτικό, αν και εξίσου θα μπορούσε να τον αποκαρδιώσει και να τον σημαδέψει αν οι δάσκαλοί του δεν προσέξουν.
Τα αρχαία ως «νοηματική» γλώσσα
Μαζί με την ιδέα ότι τα ελληνικά μπορούν κάπως να επαναπρογραμματίσουν τον εγκέφαλο ενός δυσλεκτικού (ή υπολογιστή, ή μέσου αναγνώστη), έχουμε την ιδέα ότι τα ελληνικά είναι η μόνη «νοηματική» γλώσσα. Συνήθως μαζί με αυτό τον ισχυρισμό δίνονται διάφορες ετυμολογίες λέξεων, που αποδεικνύουν την ιδέα πως οι λέξεις που εκφράζουν τα πράγματα στα ελληνικά συνδέονται αναγκαστικά νοηματικά με τα πράγματα αυτά. Οι ετυμολογίες, πέραν του ότι συχνά είναι λάθος (προφήτης=προ+φωτίζω, μια που είδε ο γράφων και του «βγήκε το μάτι»), δεν αποδεικνύουν τίποτε σε οποιονδήποτε έχει στοιχειώδεις γνώσεις. Βλέπετε, μπορούμε να ετυμολογήσουμε όσο θέλουμε, σε όσες γλώσσες θέλουμε, και στο τέλος θα φτάσουμε σε μια «ξερή» ρίζα που δεν θα έχει καμία σημασία πέραν από αυτή που αυθαιρέτως της δίνουμε. Όλες οι γλώσσες, μας λέει η γλωσσολογία, εκφράζουν λέξεις και νοήματα με αυθαίρετους ήχους. Τα αρχαία ελληνικά, πιστέψετέ με, δεν αποτελούν εξαίρεση.
Τα αρχαία είναι «μαθηματικά»
Τα αρχαία ακούμε πως είναι «μαθηματική» γλώσσα. Με λίγη σκέψη, βέβαια, προκύπτει ότι ο όρος «μαθηματικά» δεν έχει κανένα νόημα. Οι γλώσσες, όλες οι γλώσσες, είναι γλώσσες. Τα δε μαθηματικά, όλα τα μαθηματικά, μαθηματικά. Οι γλώσσες δεν είναι μαθηματικά. Μπορούμε όμως να πούμε και «του στραβού το δίκιο»: όλες οι γλώσσες είναι συστηματικές στο συντακτικό, τη γραμματική και στη φωνολογία τους. Και πώς να μην είναι; Αν δεν υπήρχε μια ορισμένη δομή στη γλώσσα, η επικοινωνία θα καθίστατο αδύνατη. Τα αρχαία, όπως όλες οι γλώσσες, έχουν συστηματικότητα. Δεν διαφέρουν, ούτε είναι πιο συστηματικά από άλλες γλώσσες. Με λίγη μελέτη θα παρατηρήσει κανείς, πως ουσιαστικά όλες οι γλώσσες είναι εκφάνσεις του ίδιου γλωσσικού μηχανισμού. Η γλωσσολογία πιστεύει πως ουσιαστικά, όλα τα homo sapiens μιλάμε την ίδια γλώσσα, σε διαφορετικές «αποχρώσεις». Τα αρχαία είναι ανθρώπινη γλώσσα, άρα είναι όμοια με κάθε άλλη ανθρώπινη γλώσσα στα βασικά τους χαρακτηριστικά.
Η δυσκολία των αρχαίων
Για κάποιο λόγο, ανάμεσα στα υπερφυσικά στοιχεία που αποδίδονται στα αρχαία ελληνικά, είναι και η υπεράνθρωπη, σχεδόν, δυσκολία τους. Δεν μπορούμε, φυσικά, αυτό να το καταρρίψουμε απόλυτα, αλλά μπορούμε να τονίσουμε κάποια πράγματα. Πρώτον, ο τρόπος που διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά είναι άκρως αντιπαιδαγωγικός, με αποστηθίσεις κατεβατών ουσιαστικών, ανωμάλων ρημάτων, και του «αναθεματισμένου» λύω. Κανένα μάθημα δεν γίνεται όπως π.χ. τα αγγλικά, με διαλόγους όπως -χαίρε Σώκρατες, Αριστοτέλης ειμί, -Χαίρε Αριστότελες, πόθεν ει συ; Δεύτερον, τα κείμενα που καλείται ένας μαθητής να διαβάσει είναι κατά κανόνα έπη, τραγωδίες, φιλοσοφικά κείμενα, ιστορικά κείμενα κτλ. Τέτοια κείμενα ακόμη και στα νέα ελληνικά είναι δύσκολα για τον μέσο αναγνώστη. Πόσο μάλλον σε μια αρχαία γλώσσα για κάποιον που ακόμα μαθαίνει. Όσο για τη δυσκολία των αρχαίων, μια σύντομη μελέτη θα αποδείξει ότι υπάρχουν ζωντανές γλώσσες σήμερα πολύ πιο περίπλοκες, που δυσκολεύουν ακόμα και τους φυσικούς ομιλητές τους, όπως κάποιες αθαμπασκανές γλώσσες.
Τα αρχαία δεν είναι ανώτερα από τα νέα
Πόσες φορές θα χρειαστεί σε κάποιους κύκλους να ακουστεί αυτή η απλή αλήθεια για να τη δεχτούν; Ακόμη και αυτοί που υποβιβάζουν τη νεοελληνική γλώσσα το κάνουν με απόλυτη πειστικότητα στα νέα ελληνικά τα ίδια. Δεν κολλάει η γλώσσα τους, δεν χάνουν τα λόγια τους, το μήνυμά τους γίνεται κατανοητό από κάθε άλλο ελληνόφωνο. Σκέψου φίλε αναγνώστη, πότε στη ζωή σου παρατήρησες τον εαυτό σου να αναπολεί την αρχαία εποχή, όπου οι άνθρωποι μπορούσαν να εκφραστούν καλύτερα από σένα; Αν η απάντησή σου ήταν «ποτέ», μπορείς να εκτιμήσεις πως τα νέα ελληνικά είναι απόλυτα προσαρμοσμένα στις επικοινωνιακές και πνευματικές σου ανάγκες. Καμία γλώσσα δεν υπάρχει που να μην εκφράζει όλα όσα οι ομιλητές της θέλουν να πούνε. Σε περίπτωση που μια λέξη ή δομή δεν υπάρχει, όλες οι γλώσσες έχουν την υποδομή – γραμματικά, συντακτικά και σημασιολογικά – να εξελιχθούν για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες ενός κόσμου που πάντα αλλάζει.
Πού τα αρχαία διαφέρουν
Τι άλλο να πούμε; Με λίγη έρευνα όλο το οικοδόμημα που έχει χτιστεί γύρω από τα αρχαία γκρεμίζεται. Οι υποστηρικτές των διαφόρων δοξασιών εξευτελίζονται. Οι αντιλήψεις τους σβήνουν. Τα αρχαία είναι άλλη μια γλώσσα. Δεν διαφέρουν από τις άλλες και τόσο. Έχουν όμως και κάποια πράγματα που τα κάνουν ξεχωριστά: είναι η γλώσσα της αρχαίας γραμματείας. Από την αρχαιότητα οι τριγύρω λαοί γνώριζαν για τον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας. Ρωμαίοι, Κόπτες, Κέλτες, Γότθοι και Σλάβοι πήραν την πρώτη ώθηση προς τη γραφή από τους Έλληνες και μεταχειρίστηκαν το ελληνικό αλφάβητο σαν βάση του δικού τους. Η γραμματεία τους δεν έμεινε ανεπηρέαστη, και δανείστηκε ιδέες και έννοιες από την πρώτη στιγμή από την αρχαία ελληνική.
Μέχρι τον διαφωτισμό η αρχαία ελληνική φιλοσοφία ήταν κεντρική σε όλη τη σκέψη της Δύσης. Όλοι οι καλλιεργημένοι επί αιώνες μάθαιναν αρχαία ελληνικά. Και τα ελληνικά είναι η μόνη γλώσσα της αρχαιότητας που δεν πέθανε ποτέ. Στις εκκλησίες μας, στα θρανία μας, στην ορθογραφία μας, και κάπως αλλαγμένα στα νέα ελληνικά μας, έχουν 40 αιώνες ζωής. Ξεκίνησαν ως μια ινδοευρωπαϊκή διάλεκτος με παρόμοια γραμματική και συντακτικό με τα λατινικά, σανσκριτικά, κελτικά και χεττιτικά και κατέληξαν φορέας πολιτισμού. Αυτό είναι ένα κατόρθωμα που είναι όλο δικό τους. Αυτό, ίσως, κάνει τα αρχαία ελληνικά ξεχωριστά. Και όπως είπαμε, μια γλώσσα εξελίσσεται σύμφωνα με τις ανάγκες των ομιλητών της. Σαν αποτέλεσμα τα ελληνικά έχουν αναπτύξει πλούσιο λεξιλόγιο που εκφράζει λεπτές έννοιες που άλλες γλώσσες δεν χρειάστηκαν μέχρι πολύ αργότερα.
Εκεί που αδικούμε τα αρχαία, και τους εαυτούς μας, είναι που απαιτούμε να είναι υπερφυσικά και υπεράνθρωπα· μια γλώσσα εξαιρετικά δύσκολη, με λεπτές έννοιες, που ανασκευάζει εγκεφάλους, ελευθερώνει υπολογιστές, υπερισχύει κάθε άλλης γλώσσας πολιτικά και πολιτισμικά, είναι αξεπέραστη και πέραν οποιασδήποτε συγκρίσεως. Δεν την εκτιμάμε ως κληρονομιά μας, φορέα πολιτισμού και ένα όντως ενδιαφέρον αντικείμενο προς μελέτη. Δεν τη βλέπουμε σαν παιδιά της, αλλά σαν σκλάβοι της αγράμματοι. Και ίσως είμαστε αγράμματοι. Για πολλοστή φορά σε αυτό το άρθρο θα τονίσω πως με λίγη μελέτη όλοι οι μύθοι γύρω από τα αρχαία καταρρίπτονται με συνοπτικές διαδικασίες. Ο μέσος Έλληνας σήμερα δεν έχει πολλές γλωσσολογικές γνώσεις και δεν είναι απαραίτητο, αλλά λίγη μελέτη ποτέ δεν βλάπτει όταν το διακύβευμα είναι η πραγματική υπόληψη της γλώσσας των προγόνων μας.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Και πάλι για το Λερναίο κείμενο περί ελληνικής γλώσσας. Ανακτήθηκε από www.sarantakos.com
What linguists know that other people don’t. Ανακτήθηκε από thelanguagenerds.com
Help for a dyslexic learner from an unlikely source: the study of Ancient Greek. Ανακτήθηκε από onlinelibrary.wiley.com
Dyslexia. Ανακτήθηκε από en.wikipedia.org
How Does A Compiler Work? Ανακτήθηκε από softwareengineering.stackexchange.com
Πέντε μύθοι για την Ελληνική γλώσσα που δεν έχουν καμία επιστημονική βάση… Ανακτήθηκε από arxaia-ellinika.blogspot.com
