Πηγή εικόνας: wikipedia.org
Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, σημειώνεται μια πρωτοφανής έκλειψη της θεατρικής τέχνης. Ο μεσαιωνικός χριστιανικός κόσμος είναι αντίθετος στο θέατρο και η μόνη μορφή του που, κάπως, επιβιώνει, είναι το θρησκευτικό δράμα, το οποίο περιορίζεται στον αυστηρό διδακτισμό. Η επανεμφάνιση της θεατρικής τέχνης γίνεται, μετέπειτα, κατά την περίοδο της απολυταρχίας στη Γαλλία. Το θέατρο της εποχής αναδεικνύει τον Μολιέρο, ο οποίος κατατάσσεται στην κωμωδία, ενώ η γαλλική τραγωδία έχει δύο εξέχοντες εκπρόσωπους, τον Πιερ Κορνέιγ και τον Ζαν Ρασίν (Ρακίνας).
Πιερ Κορνέιγ Πηγή εικόνας: britannica.com
Ο Πιέρ Κορνέιγ (Pierre Corneille, 1606- 1684), δημιουργεί για τη γαλλική τραγωδία, ένα θέατρο ιδεών, στο οποίο πρωταρχική θέση κατέχει η έννοια του ψυχικού και ηθικού μεγαλείου των ηρώων του. Επιθυμεί να θέσει ένα νέο θεμέλιο στον τραγικό λόγο. Το θεμέλιο αυτό είναι η έννοια του μεγαλείου, το οποίο συμβαδίζει απόλυτα με την απολυταρχία της εποχής. Η πρωτοτυπία του Κορνέιγ έγκειται στο ότι τα έργα του δεν στοχεύουν στο να μεταδώσουν κάποιο θρησκευτικό νόημα του καθήκοντος ή του μεγαλείου. Αντίθετα, οι ήρωές του αναμετρώνται με μια ατομική αυστηρότητα, με την προσωπική συνέπεια λόγων και έργων, με το να μην προδώσουν οι ίδιοι το αξιακό και ηθικό τους σύστημα. Η προσωπική λογική και το καθήκον συγκρούονται με το πάθος και την θέληση και πάντα νικητής αναδεικνύεται το καθήκον. Η λογική αποτελεί τον γνώμονα, με βάση τον οποίο οφείλει να κινείται σε όλους τους τομείς της ζωής του ο ήρωας, ακόμα και αν αυτό σημαίνει να απαρνηθεί τα πάθη και τα θέλω του. Η ιδέα του εξιδανικευμένου, του εξευγενισμένου, του ύψιστου ηθικά και πνευματικά είναι ο επιθυμητός στόχος που πρέπει να κατακτήσει ο ήρωας. Ο Κορνέιγ, με την θεματολογία που επιλέγει, αναδεικνύει τις αρετές της βασιλικής αυλής στην απολυταρχική Γαλλία της εποχής. Οι ήρωές του λειτουργούν σαν πρότυπα συμπεριφοράς, στα οποία πρέπει να ανταποκρίνεται η απολυταρχική πολιτική.
Ρακίνας. Πηγή εικόνας: greekencyclopedia.com
Με τον Ρακίνα (1639- 1699), η γαλλική τραγωδία αλλάζει οπτική. Η κατανόηση που έχει για τον ανθρώπινο ψυχισμό είναι διαφορετική από του Κορνέιγ. Το θέατρο του Ρακίνα εμβαθύνει και διακρίνεται για τον ψυχολογικό ρεαλισμό των ηρώων του. Ο Κορνέιγ αναδεικνύει τον ιδανισμό, το ηθικό μεγαλείο, ενώ ο Ρακίνας παρουσιάζει το πάθος σαν καταβολή της ανθρώπινης ύπαρξης, με την οποία ο άνθρωπος αναπόφευκτα θα συγκρουστεί. Μια μοιραία δύναμη, που έχει τις ρίζες της στον Γιανσενισμό, σύμφωνα με τον οποίο το πεπρωμένο του ανθρώπου είναι προκαθορισμένο από την γέννησή του. Ο Γιανσενισμός έχει χαρακτηριστεί αρκετά ως ένα πεσιμιστικό κίνημα, με δυναμικές θέσεις, που εστιάζουν στους χαρακτήρες και τις προδιαθέσεις των ανθρώπων και όχι σε κάποιο ηρωικό μεγαλείο που τους διακρίνει. Το άτομο περιγράφεται σαν μια ορμή, η οποία επιθυμεί να κυριαρχήσει. Ο άνθρωπος τείνει στην κατοχή των αντικειμένων της επιθυμίας του και όχι στην εκδήλωση του ηθικού μεγαλείου του και την αυτοθυσία.
Φαίνεται εδώ μια ξεκάθαρη αλλαγή. Ένας υποβιβασμός του ανθρώπου, σε σχέση με τον Κορνέιγ, ο οποίος υμνούσε την αρετή και τη συνέπεια. Ο υποβιβασμός στον Γιανσενισμό έχει τις ρίζες του σε θρησκευτικά αίτια, που αφορούν την ταπεινότητα του ανθρώπου μπροστά στο θεϊκό μεγαλείο. Ο ηρωισμός που προσπαθεί να αναδείξει ο Κορνέιγ, η αίσθηση του καθήκοντος και η ηθική, θεωρούνται αλαζονεία, ένας είδος ύβρις, που αδυνατεί να αντικρίσει κατάματα τη ματαιότητα και ταπεινότητα του ανθρώπου μπροστά στο θείο.
Η Θηβαΐδα του Ρακίνα. Εξώφυλλο της έκδοσης του 1664. Πηγή εικόνας: wikipedia.gr
Οι ήρωες στον Ρακίνα δεν παλεύουν με θεϊκές δυνάμεις, από τις οποίες θα προέλθει καθοδήγηση, επιβράβευση ή τιμωρία (όπως στην αρχαία τραγωδία), αλλά με τον ίδιο τους τον εαυτό, τον έρωτα, τη ζήλια και την κτητικότητα. Συγκρούονται με το πεπρωμένο τους και δεν υπάρχει κάποια έννοια ηθικής ανύψωσης, όπως στον Κορνέιγ, αλλά μια βαθιά καταστροφική συνθήκη. Ειδικότερα, παρατηρείται η στενή σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη θεατρική πράξη του Ρακίνα και τη βία, ιδιαίτερα την βία του ερωτικού πάθους. Ο έρωτας δεν είναι αρετή, αλλά παρουσιάζεται ζηλόφθονος και απαιτητικός, ενώ εκφράζεται, πολλές φορές, με βία και κτητικότητα. Η ηθική τελειότητα δεν υπάρχει στον Ρακίνα, αντίθετα συναντούμε τα πάθη και τις συγκρούσεις των μελών της βασιλικής αυλής, που ο Κορνέιγ εξυψώνει σαν ιδανικά και αλάθητα.
Το θέατρο του Ρακίνα καθορίζει τη γαλλική τραγωδία και συμβάλει στην ανέλιξη του ευρωπαϊκού θεάτρου, καθώς καταπιάνεται με έννοιες που αφορούν την βαθύτερη ύπαρξη του ατόμου, με πρωταρχικά ένστικτα και δεν περιέχει καμία αληθοφάνεια, αλλά σκληρή αλήθεια. Το τραγικό στοιχείο στον Ρακίνα ομοιάζει με εκείνο του αρχαίου δράματος και αντανακλά μύχια κομμάτια της ψυχής του ανθρώπου, ενώ διατηρεί έναν διδακτισμό. Οι ήρωες είναι βαθιά ανθρώπινοι, με ελαττώματα, προσωπικές πεποιθήσεις, ορμές και αδύναμα σημεία. Παρά την κάπως απαισιόδοξη σκοπιά με την οποία παρουσιάζονται τα πράγματα, ο Ρακίνας κατάφερε να προσεγγίσει με μεγάλη ενσυναίσθηση την ανθρώπινη ψυχή και να αναδείξει ρεαλιστικά τα πάθη και τις δυσκολίες των ηρώων του. Απομακρύνθηκε πολύ από τη θεωρητική εξιδανίκευση και την ηθική τελειότητα, που πρόβαλε ο Κορνέιγ. Δημιούργησε ήρωες που ισορροπούν πάνω στα λεπτά όρια του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
Πηγή εικόνας: diastixo.gr
Πηγές:
Καρακάση, Κ., Σπυροπούλου, Μ., Κοτελίδης, Γ. (2015). Ιστορία και θεωρία των λογοτεχνικών γενών και ειδών [Προπτυχιακό εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις. Ανακτήθηκε από τον ιστότοπο: https://hdl.handle.net/11419/1989
Πιερ Κορνέιγ. Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B9%CE%B5%CF%81_%CE%9A%CE%BF%CF%81%CE%BD%CE%AD%CE%B9%CE%B3
Στρατής Δ. Ρακίνας: Ο κορυφαίος τραγικός δραματουργός του 17ου αιώνα. Ανακτήθηκε από: https://maxmag.gr/theatro/theatrikes-morfes/rakinas-o-koryfeos-tragikos-dramatourgos-tou-17ou-eona/
