Η πορνεία στην Αρχαία Ελλάδα
Η πορνεία στην Αρχαία Ελλάδα αποτελούσε βασικό στοιχείο του βίου των αρχαίων Ελλήνων. Ήταν ένας θεσμός ευρέως διαδεδομένος και καθόλου κατακριτέος, αντιθέτως ήταν κοινώς αποδεκτός. Στην Αθήνα λειτουργούσαν αρκετά πορνεία τα οποία επισκέπτονταν για να ικανοποιηθούν σεξουαλικά τόσο οι ντόπιοι όσο και οι ταξιδιώτες και οι ναύτες που επισκέπτονταν την πόλη. Οι πόρνες ήταν είτε μέτοικοι είτε Αθηναίες και πρόσφεραν τον κορμί τους έναντι αμοιβής. Δούλευαν είτε σε οίκους ηδονής είτε στους δρόμους. Η πορνεία στην Αρχαία Ελλάδα ήταν ένα επάγγελμα απολύτως νόμιμο.
Οι πόρνες συνήθιζαν να έχουν έντονο μακιγιάζ και φορούσαν ειδικά σανδάλια που στις σόλες τους αναγραφόταν η λέξη «ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ», που σημαίνει «ακολούθησέ με», ώστε όταν περπατούσαν να αφήνουν το συγκεκριμένο αποτύπωμα στο έδαφος. Οι Αθηναίοι αποκαλούσαν την πόρνη και «χαμαιτυπή» (εκείνη που χτυπά τη γη), επειδή η σεξουαλική πράξη γινόταν στο έδαφος. Οι πόρνες αν και διαχειρίζονταν μόνες τα χρήματά τους, κάποιες φορές τελούσαν υπό την «προστασία» κάποιου μαστροπού. Όφειλαν, όμως, να δίνουν μέρος των εσόδων τους στο κράτος. Οι πόρνες ακολουθούσαν πρακτικές αντισύλληψης, ωστόσο σε περίπτωση που γεννιόνταν παιδιά από σχέσεις με πελάτες, η κοινωνία τα αντιμετώπιζε ως ισότιμους πολίτες.
Οι εταίρες στην Αρχαία Ελλάδα
Για να καταλάβουμε την «αξία» της εταίρας, δηλαδή της συντρόφου, στην Ελλάδα και κυρίως στην Αθήνα, αξίζει να λάβουμε υπόψη μας ότι η αθηναϊκή κοινωνία, όσο δημοκρατική και αν πιστεύουμε πως υπήρξε, με τις γυναίκες ήταν άκρως συντηρητική και απόλυτη. Οι γυναίκες δεν ήταν ελεύθερες να κάνουν τίποτα μόνες τους, αλλά ήταν συνεχώς υπό την κηδεμονία κάποιου. Οι γυναίκες, όσο ήταν ανύπαντρες, βρίσκονταν υπό την προστασία του πατέρα τους και, αργότερα, υπό την προστασία του συζύγου τους. Είχαν δε ως μόνο μέλημά τους μόνο την τεκνοποίηση και τη συντήρηση του οίκου.
Οι εταίρες (ἑταῖραι) ήταν γυναίκες που διέφεραν σημαντικά από τις άλλες κατηγορίες γυναικών στην αρχαία Ελλάδα, όπως τις συζύγους και τις παλλακίδες. Με χαρακτηριστική εξαίρεση την Σπάρτη, εταίρες υπήρχαν λίγο πολύ σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας. Συνήθως προέρχονταν από άλλες πόλεις και είχαν μετεγκατασταθεί στην Αθήνα. Οι γυναίκες των προαγωγών είχαν συχνά την ικανότητα να διακρίνουν τα «ταλέντα» των μικρών κοριτσιών και τις «εκπαίδευαν» ώστε να γίνουν εταίρες. Πολλές φορές το επάγγελμα της εταίρας περνούσε από γενιά σε γενιά. Δηλαδή, η μητέρα, που γερνούσε, εκπαίδευε την κόρη της κι εκμεταλλευόταν τα θέλγητρά της για να κρατήσει την πελατεία της. Αντιθέτως, η κόρη επωφελούνταν από τη φήμη της μητέρας της για να φτιάξει τη δική της. Επίσης, κάτι που απέφευγαν οι εταίρες ήταν η αποφυγή ανεπιθύμητων γεννήσεων. Μάθαιναν, λοιπόν, να φτιάχνουν ειδικές αλοιφές για πρόληψη ή και διακοπή μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Αυτές οι αλοιφές είχαν βάση το λάδι, το λιβάνι, το μέλι και το βαλσάμικο κόμμι. Επίσης, χρησιμοποιούσαν την ανθρακική σόδα ή ποτάσα και σε εξαιρετικές περιπτώσεις το μίσυ (ένα επικίνδυνο υλικό που περιείχε θειούχο σίδηρο διαλυμένο σε νερό) ή ακόμα χειρότερα τον ανθρακούχο μόλυβδο (εξαιρετικά τοξικό υλικό).
Αρχικά, οι εταίρες περιγράφονται ως γυναίκες πολύ όμορφες, χυμώδεις, με επιμελημένο μακιγιάζ και ρούχα με φανταχτερά χρώματα. Συνήθιζαν δε, εφόσον το επέτρεπε η οικονομική τους κατάσταση, να φορούν μεταξωτά (ημι)διαφανή φορέματα. Είχαν, όμως, εξαιρετική μόρφωση και ευφυΐα, γνώσεις μουσικής και χορού και ήταν ενημερωμένες για πολιτικά και φιλοσοφικά επίκαιρα θέματα, για τα οποία δεν δίσταζαν να εκφέρουν την άποψή τους. Το γεγονός αυτό τις καθιστούσε αξιοσέβαστες και επιθυμητές συντρόφους στις κοινωνικές και φιλοσοφικές συγκεντρώσεις των ανδρών στα συμπόσια παρά την υποδεέστερη κοινωνική τους θέση σε σχέση με τις συζύγους. Όμως, παρά τη συμμετοχή τους στα συμπόσια των αντρών και τη μεγάλη επιρροή που σαφώς ασκούσαν σ’ αυτούς, δεν είχαν κανένα από τα δικαιώματα των ελεύθερων πολιτών.
Επίσης, οι εταίρες ήταν οι μοναδικές γυναίκες της κλασικής Αθήνας που ήταν ελεύθερες να ζουν και να εργάζονται σύμφωνα με τη δική τους βούληση. Μπορούσαν να αποκτήσουν πλούτο και επιρροή, κάτι που δεν ήταν σύνηθες για άλλες γυναίκες της εποχής. Διατηρούσαν δικά τους σπίτια και ζούσαν με μεγάλη οικονομική άνεση. Ορισμένες, όπως για παράδειγμα η Φρύνη, έγιναν εξαιρετικά πλούσιες και επηρέασαν την οικονομία της πόλης. Σε αντίθεση με τις κοινές πόρνες, οι εταίρες προορίζονταν για τους πλούσιους πολίτες, που τις νοίκιαζαν για μία ημέρα ή περίσταση ή και για μεγάλο χρονικό διάστημα, που καθοριζόταν από ένα συμβόλαιο μεταξύ πελάτη και προαγωγού. Καθ’ όλο το χρονικό διάστημα ο πελάτης συντηρούσε πλήρως την εταίρα καλύπτοντας όλα της τα έξοδα, ακόμη και περιττές δαπάνες, χαρίζοντάς της ρούχα, κοσμήματα και διασκεδάσεις. Πολλές φορές δύο πλούσιοι σύναπταν ένα συμβόλαιο κοινής χρήσης των υπηρεσιών μιας εταίρας. Κάποιες φορές η «μοιρασιά» ήταν αρμονική, όμως, κάποτε η κατάσταση ξέφευγε και ο τσακωμός κατέληγε στα δικαστήρια. Οι πιο νεαρές, μάλιστα, μπορούσαν να ζητήσουν υψηλότερες τιμές για τις υπηρεσίες τους και η χρέωση ήταν μεγαλύτερη, εάν ο πελάτης ζητούσε αποκλειστικότητα. Οι εταίρες πλήρωναν φόρους στο κράτος και ήταν ελεύθερες να κάνουν ό,τι ήθελαν. Είχαν, τέλος, τη δυνατότητα να επηρεάζουν ως προς τις πολιτικές αποφάσεις σημαντικούς άντρες της πόλης.
Ιστορικά παραδείγματα εταίρων
Υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες όπου οι πελάτες ερωτεύονταν και φρόντιζαν τις εταίρες. Για παράδειγμα, ο γιος του Αθηναίου στρατηγού Φωκίωνα ερωτεύτηκε μια εταίρα τόσο, ώστε να την εξαγοράσει και να ζήσει μαζί της. Ακόμη, ένας στρατιώτης του Μ. Αλεξάνδρου προσποιήθηκε ασθένεια για να γυρίσει στα μετόπισθεν με την αγαπημένη του εταίρα, την Τελεσίππη. Θέλοντας, λοιπόν, να κρατήσει κοντά του τον γενναίο στρατιώτη του ο Μ. Αλέξανδρος διακριτικά έδωσε δώρα στην εταίρα για ν’ ακολουθήσει τον στρατό του. Αξιοσημείωτη είναι και η περίπτωση του Αριστοτέλη, που απελευθέρωσε και παντρεύτηκε την εταίρα Ερπυλλίδα, με την οποία απέκτησε έναν γιο, τον Νικόμαχο, στον οποίο είναι αφιερωμένα τα «Ηθικά Νικομάχεια». Το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η περιβόητη Ασπασία από τη Μίλητο, με εξαιρετική μόρφωση, την οποία θαύμαζε ακόμα και ο Σωκράτης. Η Ασπασία ασκούσε μεγάλη επιρροή στον Περικλή όσον αφορά στη διαμόρφωση της πολιτικής ζωής και, μάλιστα, κατάφερε να τον πείσει να εγκαταλείψει τη γυναίκα του για να την παντρευτεί.
Οι παλλακίδες στην Αρχαία Ελλάδα
Οι παλλακίδες (παλλακίς) αποτελούσαν έναν διαφορετικό κοινωνικό ρόλο στην Αρχαία Ελλάδα, που σχετιζόταν περισσότερο με την υπηρεσία και την συντροφικότητα μέσα στο σπίτι.
Οι παλλακίδες ήταν γυναίκες ελεύθερες, δούλες ή ξένες που βρίσκονταν σε ένα είδος ημι-νόμιμης σχέσης με έναν άνδρα. Συνήθως ήταν κόρες φτωχών που αδυνατούσαν να τις προικίσουν για να παντρευτούν. Δεν υπήρχε νόμιμη αναγνώριση γάμου και συνήθως ήταν αποκλειστικές ερωμένες ή υπηρέτριες στο σπίτι του. Επίσης, σε αντίθεση με τις εταίρες, οι παλλακίδες ασχολούνταν περισσότερο με τις καθημερινές ανάγκες του σπιτιού, την ανατροφή των παιδιών και την ικανοποίηση του αφεντικού τους. Αν και είχαν και ερωτικό ρόλο, δεν είχαν την κοινωνική ελευθερία ή την καλλιέργεια που χαρακτήριζε τις εταίρες.
Στην εποχή του Πελοποννησιακού Πολέμου, για να αντιμετωπιστεί η μείωση του πληθυσμού, κάθε Αθηναίος πολίτης υποχρεώθηκε να πάρει εκτός από τη νόμιμη σύζυγό του και μια άλλη, παλλακίδα, ξένη, ελεύθερη, ώστε τα παιδιά που θα έκαναν να νομιμοποιηθούν ως γνήσιοι Αθηναίοι πολίτες. Υπό κανονικές συνθήκες παιδιά από παλλακίδες ή εταίρες δεν αναγνωρίζονταν ως παιδιά του οίκου. Συχνά δεν είχαν την ίδια κοινωνική αναγνώριση με τις εταίρες και η θέση τους ήταν υποβαθμισμένη.
Τέλος, οι παλλακίδες δεν είχαν νομική προστασία ή δικαιώματα, όπως οι νόμιμες σύζυγοι. Η σχέση τους με έναν άνδρα δεν αναγνωριζόταν επίσημα από την πολιτεία, γεγονός που τις καθιστούσε ευάλωτες σε εκμετάλλευση. Οι παλλακίδες εξαρτώνταν οικονομικά από τον άνδρα με τον οποίο συζούσαν. Σε πολλές, μάλιστα, περιπτώσεις η διαβίωσή τους και η επιβίωση των παιδιών τους εξαρτιόταν αποκλειστικά από την εύνοια του άνδρα αυτού.
Η πορνεία στην Αρχαία Ελλάδα: αξιολόγηση του θεσμού
Η πορνεία στην Αρχαία Ελλάδα και ο θεσμός των εταίρων και των παλλακίδων αποτελεί μια σημαντική πτυχή της κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής της εποχής. Η πορνεία ήταν θεσμοθετημένη και είχε αποδεκτή θέση στην κοινωνία καλύπτοντας μια σειρά αναγκών, από την ικανοποίηση σωματικών επιθυμιών μέχρι τη συγκέντρωση οικονομικών πόρων, τόσο για τις ίδιες τις πόρνες όσο και για την πολιτεία.
Οι εταίρες απολάμβαναν μεγαλύτερη κοινωνική και οικονομική ανεξαρτησία και διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στην κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ζωή. Αντιθέτως, οι παλλακίδες, παρόλο που συμμετείχαν ενεργά στην καθημερινή ζωή, ήταν περισσότερο περιορισμένες και εξαρτημένες.
Η μελέτη, συνεπώς, αυτών των θεσμών μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα τις σχέσεις εξουσίας, τα φύλα, και τις κοινωνικές δομές της αρχαιότητας. Αν και οι αντιλήψεις και οι αξίες της εποχής ήταν διαφορετικές από τις σύγχρονες, η μελέτη αυτή μάς βοηθά να αναλογιστούμε την εξέλιξη των ανθρώπινων σχέσεων και τον ρόλο των γυναικών στην ιστορία. Ως εκ τούτου, η κατανόηση της θέσης και του ρόλου των εταίρων και των παλλακίδων μάς προσφέρει πολύτιμες γνώσεις για τον αρχαίο κόσμο και τις κοινωνικές δομές που διαμορφώνουν την ιστορία της ανθρωπότητας.
Πηγές:
«Πορνεία στην αρχαία Ελλάδα» Ανακτήθηκε από: https://el.m.wikipedia.org (τελευταία πρόσβαση 2/9/2024)
«Αθηναίες, εταίρες, παλλακίδες, δούλες: Οι γυναίκες των Αθηνών» Ανακτήθηκε από: https://www.ellinismosonline.gr (τελευταία πρόσβαση 2/9/2024)
«Ο υπόκοσμος στην αρχαία Ελλάδα μέρος Β΄: οι εταίρες» Ανακτήθηκε από: https://www.lavyrinthos.gr (τελευταία πρόσβαση 2/9/2024)
«6. – Οι εταίρες» Ανακτήθηκε από: http://ebooks.edu.gr (τελευταία πρόσβαση 2/9/2024)
«ΠΑΛΛΑΚΙΔΕΣ, ΕΤΑΙΡΕΣ ΚΑΙ ΠΟΡΝΕΣ» ( 2016) Ανακτήθηκε από: https://www.postmodern.gr (τελευταία πρόσβαση 2/9/2024)
