Η σχέση θρησκείας και επιστήμης αποτέλεσε θέμα μελέτης από τα αρχαία χρόνια για φιλόσοφους, θεολόγους και επιστήμονες.Έχουν προταθεί διάφορες ερμηνείες της σχέσης αυτής, είτε αντιπαλότητας, είτε αρμονίας και συνεργασίας. Παράλληλα, έχει διατυπωθεί η άποψη πως δεν υπάρχει ουδεμία σχέση μεταξύ των δύο. Η επιστήμη χρησιμοποιεί την λογική, τον εμπειρισμό και τις αποδείξεις που προκύπτουν από την πειραματική διαδικασία, ενώ η θρησκεία στηρίζεται στην αποκάλυψη, την πίστη και την ύπαρξη του υπερφυσικού. Τόσο η θρησκεία όσο και η επιστήμη είναι πολύπλοκα κοινωνικά και πολιτιστικά φαινόμενα, τα οποία έχουν αλλάξει στον χρόνο.
Η “θρησκεία” (religion), με την έννοια του χριστιανισμού στην Ευρώπη, απέκτησε τη σύγχρονη σημασία της τον 17ο αιώνα κατά την διάρκεια της αποικιοκρατίας και της παγκοσμιοποίησης, όπως και της προτεσταντικής Μεταρρύθμισης. Η “επιστήμη” εμφανίστηκε τον 19ο αιώνα, στην προσπάθεια να οριστούν με ακρίβεια όσοι μελετούσαν τον φυσικό κόσμο. Η φράση “θρησκεία και επιστήμη” εμφανίστηκε τον 19ο αιώνα, σε μια προσπάθεια ενοποίησης των δύο εννοιών. Ήταν τον 19ο αιώνα που πρωτοεμφανίστηκαν οι όροι “βουδισμός”, “ινδουϊσμός”, “ταοϊσμός” και “κομφουκιανισμός”. Στον αρχαίο και μεσαιωνικό κόσμο, η ετυμολογική έννοια των λατινικών ριζών τόσο της επιστήμης (scientia) όσο και της θρησκείας (religio) ήταν κατανοητές ως εσωτερικές προσωπικές αξίες, ποτέ ως δόγματα, πρακτικές ή πηγές γνώσης.
Θεωρία Ασυμβατότητας
Σύμφωνα με τον Guillermo Paz-y-Miño-C και Avelina Espinosa, η ιστορική μάχη μεταξύ εξέλιξης και θρησκείας είναι αποτέλεσμα της εσωτερικής ασυμβατότητας μεταξύ επιστήμης, λογικής/εμπειρισμού και της πίστης στην υπερφυσική αιτιότητα. Οι συγγραφείς αυτοί έχουν σχηματίσει την «θεωρία ασυμβατότητας», σύμφωνα με την οποία εξηγείται η αιτία της αιώνιας διαμάχης θρησκείας επιστήμης.
Θεωρία Σύγκρουσης Θρησκείας και Επιστήμης
Σύμφωνα με την θεωρία σύγκρουσης θρησκείας-επιστήμης υπάρχει δομική διαφορά ανάμεσα στην θρησκεία και την επιστήμη, πράγμα που καθιστά την σχέση μεταξύ των δύο ανοικτά εχθρική. Υπήρξε εχθρική στο παρελθόν και θα παραμείνει αναγκαστικά έτσι και στο μέλλον. Η συγκεκριμένη θεωρία σήμερα βασίζεται κυρίως στην επανεξέταση της δίκης του Γαλιλαίου και της υποδοχής της θεωρίας της εξέλιξης του Δαρβίνου. Η συγκεκριμένη θεωρία έγινε δημοφιλής τον 19ο αιώνα από τους Τζον Ουίλιαμ Ντρέιπερ και Andrew Dickson White.
O Ντρέιπερ υπήρξε επιστήμονας. Σε μια διάσημη ομιλία του το 1860 στη British Association, η οποία έμεινε στην ιστορία για την σύγκρουση του ιερέα Wilberforce και του δαρβινιστή βιολόγου Τόμας Χάξλεϋ για την θεωρία της εξέλιξης. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ο Draper προσκλήθηκε από τον Edward Livingston Youmans να γράψει το βιβλίο «Ιστορία της Σύγκρουσης μεταξύ Θρησκείας και Επιστήμης», ένα βιβλίο το οποίο απαντούσε σε σύγχρονα ζητήματα της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, όπως το παπικό αλάθητο και κυρίως κριτίκαρε τον αντι-διανοουμενισμό της ρωμαιοκαθολικής παράδοσης, αλλά και τον Προτεσταντισμό και το Ισλάμ.
Ήταν τον 19 αιώνα που η φύση της συγκεκριμένης σχέσης απασχολούσε πλατιά τις κοινωνίες. Η θέση αυτή, παρότι έχει υποχωρήσει στην σύγχρονη εποχή μπροστά στην θεωρία της «πολύπλοκης σχέσης», ανάμεσα στους ακαδημαϊκούς, παραμένει ακόμη ισχυρή.
Μοντέλο Ανεξάρτητων Πεδίων
Σύμφωνα με το μοντέλο ανεξάρτητων πεδίων (διεθνώς γνωστό ως ΝΟΜΑ Non-Overlapping Magisteria), η θρησκεία και η επιστήμη εξετάζουν διαφορετικά πεδία και ρωτούν διαφορετικές ερωτήσεις, άρα μπορούν να συνυπάρχουν ειρηνικά. H σύγχρονη αυτή θεωρία προτάθηκε από τον Stephen Jay Gould. Ενώ ο Gould μίλησε για ανεξαρτησία από την πλευρά της επιστήμης, ο W. T. Stace είδε την ανεξαρτησία από την πλευρά της φιλοσοφίας της θρησκείας. Ο Stace πίστευε πως η επιστήμη και η θρησκεία, όταν εξεταστούν από την δική τους σκοπιά η κάθε μία, είναι ολοκληρωμένες θεωρίες. Η Αμερικάνικη Ακαδημία της Επιστήμης υποστηρίζει ότι η θρησκεία και η επιστήμη είναι ανεξάρτητες. «Η επιστήμη και η θρησκεία εξετάζουν διαφορετικές πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας. Στην επιστήμη, οι εξηγήσεις πρέπει να βασίζονται σε στοιχεία που προέρχονται από την εξέταση του φυσικού κόσμου. Οι επιστημονικά βασισμένες παρατηρήσεις ή πειράματα που έρχονται σε αντίθεση με μια εξήγηση τελικά πρέπει να οδηγήσουν στην τροποποίηση ή ακόμη και στην εγκατάλειψη αυτής της εξήγησης. Η θρησκευτική πίστη, αντίθετα, δεν εξαρτάται από εμπειρικά δεδομένα και δεν τροποποιείται αναγκαστικά, όταν υπάρχουν αντιφατικά εμπειρικά δεδομένα και συχνά ενέχει υπερφυσικές δυνάμεις και όντα, επειδή δεν αποτελούν μέρος της φύσης, οι υπερφυσικές οντότητες δεν μπορούν να διερευνηθούν από την επιστήμη. Υπό αυτή την έννοια, η επιστήμη και η θρησκεία είναι διαχωρισμένες και αντιμετωπίζουν πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας με διάφορους τρόπους. Οι προσπάθειες να τεθεί η επιστήμη εναντίον της θρησκείας και το αντίστροφο, δημιουργούν άσκοπες αντιπαραθέσεις».
Μοντέλο Διαλόγου
Σύμφωνα με αυτό, υπάρχει σχέση συνεργασίας μεταξύ θρησκείας και επιστήμης. Σε αντίθεση με το μοντέλο ανεξάρτητων πεδίων (ΝΟΜΑ), στο μοντέλο αυτό υπάρχει κοινό έδαφος πιθανόν στις προϋποθέσεις, στη μεθοδολογία και στις έννοιες. Για παράδειγμα, το δόγμα του δημιουργισμού ευνόησε την επιστήμη να υποθέσει ότι η δημιουργία του κόσμου, για να είναι αποτέλεσμα ενός δημιουργού, έχει ευφυΐα και τάξη, έτσι κάποιος μπορεί να αναμένει ότι νόμοι που διέπουν την φύση θα βρεθούν.
Μοντέλο Ενσωμάτωσης
Σύμφωνα με αυτό, η διαδραστική και πολύπλοκη σχέση επιστήμης και θρησκείας οδηγεί συνήθως σε πρόοδο της ανθρωπότητας. Η επιστημονική και η θρησκευτική σκοπιά μπορούν να συνυπάρχουν ειρηνικά. Χριστιανοί, αλλά και άλλες θρησκείες έχουν ενσωματωθεί σε επιστημονικές ιδέες, όπως στην αρχαία Αίγυπτο και την τεχνολογική της ανάπτυξη, στην άνθιση της λογικής και των μαθηματικών κατά τον Ινδουισμό και Βουδισμό, καθώς και στις επιστημονικές προόδους από μουσουλμάνους επιστήμονες κατά την διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ακόμη, πολλές χριστιανικές κοινότητες του 19ου αιώνα καλωσόριζαν τους χριστιανούς επιστήμονες που ισχυρίζονταν πως δεν τους ένοιαζε η υπέρτατη φύση της πραγματικότητας.
Επιστήμη και θρησκεία θεωρούνται δύο αντικρουόμενα αντικείμενα. Πολλοί πιστεύουν πως ανάμεσα σε επιστήμονες και ανθρώπους της εκκλησίας, υπάρχει μια ατελείωτη κόντρα. Όμως, πολλοί επιστήμονες αφιερώθηκαν στις επιστήμες τους, επειδή ήθελαν να εξερευνήσουν παραπάνω αυτό που πιστεύουν. Να βρουν όση παραπάνω λογική μπορούν στην ανεξήγητη ύπαρξη του θεού, φτάνοντας έτσι λίγο πιο κοντά του. Ποιοι σπουδαίοι επιστήμονες ήταν βαθιά θρησκευόμενοι;
Ο Νικόλαος Κοπέρνικος (1473-1543) ήταν ο αστρονόμος που παρουσίασε για πρώτη φορά ένα μαθηματικά τεκμηριωμένο σύστημα που εξηγούσε πως οι πλανήτες γυρνούν γύρω από τον Ήλιο, διατηρούσε πολύ στενή επαφή με την εκκλησία. Μάλιστα από το 1497 και για λίγα χρόνια υπήρξε ιερέας σε καθολική εκκλησία. Οι δημοσιεύσεις του περί ηλιακού συστήματος παρουσιάστηκαν το 1533 στο Βατικανό, υπό την έγκριση του Πάπα.
Η κόντρα του Γαλιλαίου (1564-1642) με την καθολική εκκλησία είναι από τις πιο χαρακτηριστικές διαμάχες επιστήμης και θρησκείας. Η δημοσίευση του για την μορφή και την λειτουργία του ηλιακού συστήματος εξαγρίωσε τον Πάπα. Τα λεγόμενα του θεωρήθηκαν αντίθετα με αυτά της Βίβλου. Ο Γαλιλαίος ωστόσο, ήταν βαθιά θρησκευόμενος. Μάλιστα, δήλωσε πως το έργο του είναι απλώς μια εναλλακτική ερμηνεία των βιβλικών κειμένων, καθώς η Βίβλος είναι άρτια.
Ο Γάλλος επιστήμονας Μπλεζ Πασκάλ (1623-1662), πέρα από μαθηματικός και φυσικός, ήταν και θεολόγος. Παρόλο που άφησε πίσω του ένα σπουδαίο επιστημονικό έργο, στην διάρκεια της ζωής του αφιερωνόταν όλο και περισσότερο στην θεολογία. Έγραψε πολλά βιβλία, με γνωστότερο το «Pensées», αφιερωμένα στην πίστη του. Οι τελευταίες του λέξεις, πριν πεθάνει, ήταν «Μακάρι ο θεός να μην με εγκαταλείψει ποτέ».
Το επιστημονικό έργο του Νεύτωνα (1642-1727) είναι γνωστό. Πρόκειται για τον άνθρωπο που εξέλιξε όσο ελάχιστοι τον τομέα της φυσικής. Αυτό που δεν είναι τόσο γνωστό, είναι η βαθιά του πίστη. Ο Νεύτωνας θεωρούσε πως οι αριθμοί ήταν ένα μέσο να ανακαλύψει κανείς το πλάνο του θεού. «Το σύστημα του Ηλίου, των πλανητών, των κομητών δεν μπορεί παρά να είναι αποτέλεσμα μιας ανώτερης δύναμης» είχε γράψει, χωρίς όμως να ταυτίζεται με τις χριστιανικές αντιλήψεις.
Ο Μάικλ Φάραντεϊ (1791-1867), ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες του 19ου αιώνα, ο άνθρωπος που με το έργο του για τον ηλεκτρομαγνητισμό άλλαξε τα δεδομένα του πλανήτη, ήταν αφοσιωμένος χριστιανός. Μάλιστα, υπήρξε και μέλος μιας εκ των πιο γνωστών χριστιανικών ομάδων στην Αγγλία.
Ο σπουδαίος φυσικός Άλμπερτ Αϊνστάιν (1879-1955) έχει φροντίσει με αρκετούς τρόπους να δείξει την πίστη του προς τον θεό. «Ο θεός δεν παίζει ζάρια» είχε δηλώσει για να εναντιωθεί στην αρχή της αβεβαιότητας. Ο Αϊνστάιν προσπαθούσε με κάθε τρόπο να συνδέσει θρησκεία και επιστήμη. «Η επιστήμη χωρίς την θρησκεία είναι κουτσή. Η θρησκεία χωρίς την επιστήμη είναι τυφλή» είχε πει χαρακτηριστικά.
Φυσικά, υπήρξαν και επιστήμονες που ποτέ δεν μπόρεσαν να αποδεχτούν την ύπαρξη μιας ανώτερης δύναμης, χωρίς αυτή να αποδεικνύεται αυστηρά. Ένας από αυτούς ήταν ο Μπέρτραντ Ράσελ, που σε δηλώσεις του είχε εναντιωθεί άμεσα στον Χριστιανισμό.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Σχέση θρησκείας και επιστήμης, ανάκτηση από:el.wikipedia.org
Όταν εκκλησία και επιστήμη γίνονται ένα: Οι σπουδαίοι επιστήμονες που πίστευαν βαθιά στον Θεό, ανάκτηση από:www.iefimerida.gr
