Το κρυφό σχολειό είναι γνωστό σε όλους μας. Είναι όμως πραγματικότητα ή απλά ένας μύθος;
Σύμφωνα λοιπόν με τον θρύλο του κρυφού σχολειού, η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε απαγορεύσει ρητά την εκπαίδευση των υπόδουλων Ελλήνων. Στόχος ήταν να εξαφαλιστεί η αμάθεια και κατά συνέπεια η δουλοφρούνη τους. Έτσι, η τούρκική εξουσία δεν θα απειλούνταν.
Αποτέλεσμα αυτής της απαγόρευσης, σύμφωνα με τον θρύλο, ήταν η οργάνωση κρυφών νυχτερινών σχολείων από ιερείς. Στα σχολεία αυτά τα ελληνόπουλα διδάκονταν – πάντοτε κρυφά- γραφή και ανάγνωση.
Το κρυφό σχολειό εξετάζεται από τους ιστορικούς ήδη από τον 19ο αιώνα. Κατά τους Δ Παπασταματίου και Φ. Κοτζαγεώργη, “γύρω από το Κρυφό Σχολείο αντιπαρατέθηκε και αντιπαρατίθεται με οξύτητα η επίσημη ακαδημαϊκή ιστοριογραφία, οπαδός της νεωτερικής ανάγνωσης της ιστορίας, με την ανεπίσημη που υποστηρίζει την παραδοσιακή ανάγνωση της ιστορίας”. Πρόσφατα, στην ανεπίσημη παραδοσιακή ιστοριογραφία χρησιμοποιούνται για την τεκμηρίωση της ύπαρξης του «κρυφού σχολειού» μαρτυρίες του 16ου αιώνα κ.ε. για τη γενική αμάθεια ή κατά τόπους αυθαιρεσίες οθωμανών αξιωματούχων εις βάρος εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Οι οποίες όμως, είχαν πεδίο εφαρμογής γενικά τους υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μουσουλμάνους και μη.
Στη διάδοση του όρου «κρυφό σχολειού» ήταν μεγάλη η «συμβολή» του ομώνυμου πίνακα του Νικολάου Γύζη, που φιλοτεχνήθηκε το 1886, αλλά και του δημοτικού τραγουδιού «Φεγγαράκι μου λαμπρό, φέγγε μου να περπατώ, να πηγαίνω στο σκολειό, να μαθαίνω γράμματα, του Θεού τα πράματα» (στην εκδοχή που παραθέτει ο Ι. Βλαχογιάννης).
Ο θρύλος δημιουργήθηκε τα επαναστατικά και μετεπαναστατικά χρόνια και αποτυπώθηκε στην τέχνη. Ως τα μέσα του 20ού αιώνα στα ελληνικά σχολεία διδασκόταν ότι η ελληνική παιδεία διωκόταν συστηματικά τον πρώτο ενάμιση αιώνα μετά την οθωμανική κατάκτηση και πως αυτό οδήγησε την Εκκλησία στην κρυφή λειτουργία τέτοιων σχολείων.
Έχουν λεχθεί και έχουν γραφτεί πολλά πράγματα για το κρυφό σχολειό την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Δεν είναι λίγοι οι ιστορικοί που αμφισβητούν την ύπαρξη του , προσπαθώντας να το παρουσιάσουν σαν έναν εθνικό μύθο.
Το σπουδαιότερο επιχείρημα των αρνητών του κρυφού σχολείου είναι το εξής: Οι Οθωμανοί Τούρκοι έδειξαν σε γενικές γραμμές ανοχή σε θέματα πίστης και εκπαίδευσης. Άρα, η ύπαρξη τέτοιου είδους «σχολείων» καθίστατο περιττή. Κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί ότι οι Οθωμανοί σουλτάνοι παραχώρησαν προνόμια και έδειξαν έναν βαθμό ανοχής προς τους Έλληνες υπηκόους τους. Όμως, η Τουρκοκρατία υπήρξε μια τεράστια χρονικά περίοδος , η οποία είχε υπό την κυριαρχία της το σύνολο του ελληνισμού. Κατά συνέπεια, δεν μπορούμε να μιλάμε για μια κατάσταση που ήταν ίδια στον χώρο και στον χρόνο.
Παραδείγματος χάριν, οι δύο πρώτοι αιώνες της τουρκικής κυριαρχίας το καθεστώς ήταν αυστηρότατο. Η μεταχείριση των υποδούλων υπήρξε πιο καταπιεστική με χαρακτηριστικά της εποχής το παιδομάζωμα αλλά και τους βίαιους εξισλαμισμούς.
Μάλιστα, από τις αρχές του 16ου αιώνα γίνεται φανερή η αυξανόμενη επιρροή των φανατικών μουσουλμάνων, ιερωμένων στην Αυλή των Σουλτάνων, γεγονός που περιόριζε τα προνόμια των Χριστιανών. Οι φανατικοί αυτοί ιερωμένοι στράφηκαν εναντίον κάθε μορφής εκπαίδευσης που δεν ακολουθούσε πιστά το Κοράνι.
Από τα μέσα του 17ου αιώνα τα πράγματα βελτιώνονται στον εκπαιδευτικό τομέα και οι υπόδουλοι Έλληνες αρχίζουν να ιδρύουν, υπό την αιγίδα της Εκκλησίας και με τη βοήθεια των ξενιτεμένων και των ευεργετών, σημαντικά εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Είναι πιθανόν τότε να περιορίστηκε η λειτουργία των κρυφών σχολείων, χωρίς να πάψουν εντελώς.
Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι η εφαρμογή των σουλτανικών διαταγμάτων ήταν στην ευχέρεια των, κατά τόπων, πασάδων. Αυτό σημαίνει ότι πολλές φορές η ίδρυση ενός σχολείου είχε να κάνει με τα συμφέροντα και την διάθεση του τοπικού Οθωμανού ηγεμόνα.
Για την έλλειψη εκπαιδευτικών ιδρυμάτων έχει παραπονεθεί και ο ίδιος ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Ο ήρωας της επανάστασης μαρτυρεί πως δεν υπήρχαν παρά κάποια ελάχιστα και εντελώς υποτυπώδη σχολεία στη Πελοπόννησο : «Εις τον καιρό της νεότητος, όπου ημπορούσα να μάθω κάτι τι, σχολεία, ακαδημίαι δεν υπήρχαν. Μόλις ήσαν μερικά σχολεία, εις τα οποία εμάθαιναν να γράφουν και να διαβάζουν. Οι παλαιοί κοτσαμπάσιδες, όπου ήσαν οι πρώτιστοι του τόπου, μόλις ήξευραν να γράφουν το όνομά τους. Το μεγαλύτερο μέρος των αρχιερέων δεν ήξευρε παρά εκκλησιαστικά κατά πράξιν, κανένας όμως δεν είχε μάθησι», εξομολογείται ο Γέρος του Μοριά στη «Διήγησις Συμβάντων της Ελληνικής Φυλής από τα 1770 έως τα 1836» (1846).
Τα λεγόμενα του Κολοκοτρώνη επιβεβαιώνει και ο Κανέλλος Δεληγιάννης, ο οποίος μιλώντας για τον πατέρα του, τον πανίσχυρο πελοποννήσιο προεστό Ιωάννη Δεληγιάννη, μας λέει στα «Απομνημονεύματά» του πως ήταν «άνευ παιδείας, καθότι τότε δεν υπήρχον εις την Πελοπόννησον Ελληνικά Σχολεία».
Ένα από τα βασικά επιχειρήματα των αναθεωρητών ιστορικών είναι ότι το κρυφό σχολειό δεν υποστηρίζεται από αποδεικτικά έγγραφα. Από την άλλη, πως θα ήταν δυνατόν να καταγραφεί μια τέτοια δραστηριότητα εφόσον ηταν παράνομη;
Οι αναθεωρητές ιστορικοί προβάλλουν την έλλειψη αποδεικτικών εγγράφων για την ύπαρξη κρυφών σχολείων. Δεν θα ήταν δυνατόν όμως να καταγραφεί μια τέτοια δραστηριότητα εφόσον ήταν παράνομη. Ωστόσο, αμέσως μετά την απελευθέρωση και την ίδρυση του πρώτου ελληνικού κράτους, πολλοί λόγιοι κατέγραψαν την προφορική παράδοση που οι ίδιοι είχαν βιώσει ή τους είχε μεταδοθεί από γενιά σε γενιά σχετικά με το κρυφό σχολειό. Οπωσδήποτε η διαμάχη για την ύπαρξη ή όχι του κρυφού σχολείου θα συνεχιστεί με αμείωτη ένταση.
Πηγές:
mixanitouxronou.gr/ipirxe-i-ochi-to-krifo-scholio
(ανακτήθηκε τελευταία φορά 16/4/2019)
el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%81%CF%85%CF%86%CF%8C_%CE%A3%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%8C (Ανακτήθηκε τελευταία φορά 11/04/2019)
protothema.gr/stories/article/675499/krufo-sholeio-muthos-i-pragmatikotita/ (Ανακτήθηκε τελευτία φορά 14/04/2019)
