Ο Μεσοπόλεμος ιστορικά χαρακτηρίζεται ως μία πολύ ταραγμένη εποχή. Κινήματα, επαναστάσεις, έξοδος από τον έναν παγκόσμιο πόλεμο και μετάβαση σε έναν ακόμα μεγαλύτερο, νωθρή οικονομία και πολλά άλλα αποτελούν το σκηνικό της περιόδου αυτής. Ταυτόχρονα είχαμε και την ανάδυση σημαντικών καινούριων πολιτικών ιδεολογιών που άφησαν ανεξίτηλα το στίγμα τους στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία. Η ασταθής ειρήνη που ακολούθησε τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και η πίστη κάποιων εθνών ότι “αδικήθηκαν” γέννησε ακραίες ιδεολογίες, όπως τον φασισμό ή τον ναζισμό, τον μεν πρώτο στην Ιταλία και τον δε δεύτερο στη Γερμανία. Φυσικά, ο φασισμός δεν παρέμεινε μόνο εντός των ιταλικών συνόρων αλλά επεκτάθηκε και στα Βαλκάνια με κύριο εκφραστή του, την Ούστασα μία από τις πιο γνωστές τρομοκρατικές οργανώσεις.
Η σερβοκροατική ustaša είναι μία λέξη που ανάγει τη σημασία της στην έννοια του “επαναστάτη”. Μία παραλλαγή του όρου αυτού είναι η λέξη ustanik (πληθ. ustanici) που έχει πάλι την έννοια του αντάρτη και του πολεμιστή. Οι Κροάτες είναι ένας νοτιοσλαβικός λαός που μοιράζεται πολλά κοινά αλλά και σημαντικές διαφορές με τους Σέρβους, τους Βόσνιους και τους Μαυροβούνιους. Είχαν χάσει την κρατική τους υπόσταση ήδη από τον 12ο αιώνα, αλλά οι επιθυμίες τους περί ενός ανεξάρτητου κροατικού κράτους δε σίγησαν ποτέ. Όταν η Αυστροουγγαρία των Αψβούργων άρχισε να πνέει τα λοίσθια, εμφανίστηκαν διάφορες πολιτικές φιγούρες που ζητούσαν τη δημιουργία ενός κροατικού κράτους, μεταξύ αυτών ο Ante Starčević, με απόψεις τόσο κατά των Αψβούργων όσο και κατά των Σέρβων που τους θεωρούσε κατώτερη φυλή και επικίνδυνους για τους Κροάτες.
Ο εν λόγω Κροάτης ηγέτης οραματιζόταν τη δημιουργία μιας “Μεγάλης Κροατίας” με εδάφη που κατοικούνταν τότε τόσο από Κροάτες όσο και από Σέρβους ή Βόσνιους. Ο Starčević πίστευε πως οι Βόσνιοι ήταν απλώς Κροάτες που είχαν ασπαστεί το Ισλάμ, ενώ τα αντί – σερβικά του αισθήματα τον οδηγούσαν σε ακραίες δηλώσεις κατά των Σέρβων. Το 1918 ιδρύθηκε το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων (από το 1929 Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας) ένα κράτος με αρκετά εσωτερικά προβλήματα ήδη εν τη γενέσει του, που οφείλονταν στην μεγάλη εθνική ανομοιογένεια και στην αυταρχική πολιτική της κεντρικής κυβέρνησης. Η εθνική αφύπνιση των Κροατών δεν μπορούσε φυσικά να σταματήσει. Οι δολοφονίες Κροατών πολιτικών που επιζητούσαν αυτονομία και δικαιώματα για τους Κροάτες, ενίσχυσαν τις φωνές για διαφορετική μεταχείριση του κροατικού έθνους.
Κάπου εδώ έρχεται στο προσκήνιο το όνομα του Ante Pavelić, Κροάτη πολιτικού με γνωστές εθνικιστικές απόψεις. Ο Pavelić στην αρχή ίδρυσε μία ομάδα ενόπλων, τους Domobrani και κάλεσε σε εξέγερση τον κροατικό λαό. Είχε εξοριστεί στην Ιταλία, όπου είχε έρθει σε επαφή με τις φασιστικές απόψεις του Μπενίτο Μουσολίνι και μάλιστα επιζητούσε μία ανάλογη θέση εντός του κροατικού κράτους, με αυτή του Ντούτσε. Τελικά ίδρυσε de facto την Ούστασα το 1930. Ο σκοπός ήταν η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και η δημιουργία ανεξάρτητου κροατικού κράτους που θα περιελάμβανε τις περιοχές της Δαλματίας, της Σλαβονίας και όλη τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη. Η Ούστασα ήταν καθαρά φασιστική οργάνωση, αν και δεν έλαβε ποτέ μαζικό χαρακτήρα. Τα μέλη της στην Ιταλία ήταν περίπου 600 και στην ίδια τη Γιουγκοσλαβία ακόμα λιγότερα.
Μέλη της Ούστασα στο Jasenovac
Το 1933 έδωσαν στη δημοσιότητα ένα κείμενο, τις “Δεκαεπτά Αρχές”, οι οποίες ήταν και οι βασικές ιδεολογικές τους αναζητήσεις. Μεταξύ αυτών, τόνιζαν τη μοναδικότητα του κροατικού λαού, προστάτευαν τον καθολικισμό, υπερθεμάτιζαν τη σημασία της πατριαρχικής οικογένειας. Η Ούστασα διακήρυττε ότι οι Κροάτες δεν είναι Σλάβοι, αλλά απόγονοι των Γότθων. Στην οικονομία, υποστήριζαν ένα μοντέλο μεταξύ καπιταλισμού και κομμουνισμού με ισχυρές κρατικές παρεμβάσεις. Ακόμα, απαγόρευαν την αντισύλληψη και θέσπιζαν νόμους κατά της βλασφημίας. Τα μέλη της οργάνωσης ξεκίνησαν ευρείας κλίμακας προπαγάνδα εντός της Γιουγκοσλαβίας. Εντούτοις δεν κατόρθωσαν ποτέ να αποκτήσουν μεγάλη λαϊκή απήχηση. Τα μέλη δεν αυξάνονταν, οι εφημερίδες που εξέδιδαν δεν είχαν δυναμικό παρόν και η κυβέρνηση ήταν εχθρική απέναντί τους.
Η Ούστασα αναγνώριζε τον καθολικισμό και το Ισλάμ ως εθνικές θρησκείες του κροατικού λαού, αλλά απέρριπτε κατηγορηματικά την ορθοδοξία. Αν και έδινε έμφαση σε θρησκευτικά θέματα, τόνιζε ότι το καθήκον προς το έθνος υπερέχει έναντι του θρησκευτικού. Όταν ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Γιουγκοσλαβία καταλήφθηκε από τους Γερμανούς, οι φασίστες ηγέτες της οργάνωσης ήρθαν σε επαφή με τους ναζί και κατάφεραν να ιδρύσουν το Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας. Για πρώτη φορά, η Κροατία ανεξαρτητοποιείται κάτω από τη σφαίρα επιρροής του Άξονα. Μόλις βρέθηκε στην εξουσία, η Ούστασα εισήγαγε μία σειρά φυλετικών νόμων, ίδρυσε στρατόπεδα συγκέντρωσης και στράφηκε εναντίον των Σέρβων και των Εβραίων. Οι Σέρβοι ήταν αυτοί που πλήρωσαν τον μεγαλύτερο φόρο αίματος. Υπολογίζεται ότι το 17% των Σέρβων της Κροατίας εξοντώθηκε τότε.
Η σημαία του Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας
Με την ήττα του Άξονα και τον τερματισμό του πολέμου, τερματίστηκε και η δράση της Ούστασα. Ο Pavelić εγκατέλειψε τη χώρα και πέθανε το 1959. Το κίνημα που εκπροσωπούσε αυτή η οργάνωση ήταν καθόλα έκνομο, απομονωμένο, φασιστικό και ακραίο. Η παρακαταθήκη που άφησε βέβαια αυτή η οργάνωση αποδείχτηκε σημαντική. Τη δεκαετία του ’90 ο Κροάτης ηγέτης Franjo Tuđman χρησιμοποίησε εν πολλοίς την ιδεολογία αυτή για να ξεχωρίσει τους Κροάτες από τους Σέρβους. Καθίσταται προφανές λοιπόν πως σε συνθήκες έντονου διχασμού και χάσματος μεταξύ λαών που μοιράζονται για χρόνια τον ίδιο γεωγραφικό χώρο δημιουργούνται εύκολα ακραίες και εθνικιστές απόψεις. Η περίπτωση της Ούστασα επιβεβαιώνει απόλυτα το παραπάνω στοιχείο.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:
Ustaša| Croatian political movement: αντλήθηκε από britannica.com
Ustashe: αντλήθηκε από en.wikipedia.org
Understanding Ustasa violence: αντλήθηκε από ncbi.nlm.nih.gov
Σφέτας Σ. (2011) “Εισαγωγή στη Βαλκανική Ιστορία” Τόμος Β΄, Εκδόσεις Βάνιας
Κουμουνδούρος Ι.Π. ” Το κίνημα των Ustaše” – Φασιστικά Κινήματα στην Ευρώπη
