Για την μερική κατανόηση και ορθολογική οργάνωση των δεδομένων, κρίνεται ιδιαίτερης σημασίας η αναφορά των κριτηρίων αποίκισης σε περιοχές που διέπονται από κατάλληλες και βιώσιμες συνθήκες. Οι γεωπολιτικοί και οικονομικοί λόγοι εγκαθίδρυσης θέσεων εγκατάστασης αποτελούσαν, ήδη, από την αρχαιότητα πάγια αιτήματα. Ο ποταμός Ευφράτης που διαρρέει κατά μήκος την Ανατολική Τουρκία, τη Συρία και το Ιράκ προσέφερε, ήδη, από τη 2η χιλιετία προνόμια ανόδου και ανάπτυξης που αφορούσαν το εμπόριο, τις επικοινωνιακές σχέσεις και τις πολιτισμικές ανταλλαγές μεταξύ των Συριακών πολισμάτων. Πινακίδες χρονολογούμενες στο πρώτο μισό της 2ης χιλιετίας στο Mari, μας πληροφορούν για το προνομιακό καθεστώς του μονοπωλίου στα εμπορικά δίκτυα και την εντατικοποίηση της φορολόγησης για την «αλλοεθνή» πρόσβαση σε σημαντικά σημεία του Ευφράτη μέχρι την καταστροφή του Mari από τους Βαβυλώνιους το 1761 π.Χ.
Ως εκ τούτου, η στενή πλημμυρική πεδιάδα αποτέλεσε, ως επί το πλείστον, τον χώρο της ανθρώπινης εγκατάστασης. Αντιθέτως, η περιοχή της στέπας προορίστηκε για τους ημι-νομάδες, οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι τη χλωρίδα μετέτρεψαν την περιοχή σε βοσκότοπο. Οι Αμοριτικές φυλές, πιθανότατα, έφεραν κάποια συμβιωτική σχέση με τους μεγάλους, παραποτάμιους οικισμούς. Πιθανή λύση, συνύπαρξης των δύο, αποτέλεσε η πολιτική ανταλλαγής κτηνοτροφικών προϊόντων έναντι πρόσβασης στον Ευφράτη. Η στενή, πλημμυρική περιοχή στο νότιο τμήμα της Συρίας περιόριζε καθοριστικά την ανάπτυξη καλλιέργειας, αναγκάζοντας παράλληλα την συνεχή παροχή νερού μέσω τεχνητών μέσων άρδευσης με αποτέλεσμα η περιοχή να μπορεί να υποστηρίξει την ύπαρξη μόνο ενός ή δύο μεγάλων οικισμών κάθε χρονική περίοδο.
Η συνοπτική εξέταση μερικών ολιγάριθμων θέσεων της Μέσης Εποχής του Χαλκού, εντασσόμενων στη σημερινή Συριακή επικράτεια, αποσκοπεί, όχι στην αναλυτική καταμέτρηση των αρχαιολογικών ευρημάτων ή την διερευνητική ερμηνεία τους, αλλά σε μία περιγραφή των ανεπτυγμένων πολιτισμικών τεχνολογιών. Επί του προκειμένου, η θέση του Mari στα ΝΑ σύνορα της Συρίας-Ιράκ φέρει ένα ιστορικό έρευνας που υπερβαίνει έξι δεκαετίες. Το εύρος της θέσης και η φύση της μνημειακής αρχιτεκτονικής αποτελούν ενδεικτικά στοιχεία της πολιτικής, στρατιωτικής και διοικητικής της ισχύος. Για τις πολιτικές και τις θρησκευτικές δραστηριότητες αξιοποιούνταν μία σειρά πλέον ανασκαφέντων οικοδομημάτων, όπως το Παλάτι του Zimri-Lim στο τελλ (ύψωμα) του Mari, μέσα στο οποίο, βρέθηκε αρχείο πινακίδων που αφορούσαν ένα χρονολογικό, βεληνεκές διοίκησης 3 βασιλέων, το Παλάτι του Shakanaku (στην Περιοχή Α), το διοικητικό κτήριο της Περιοχής Ε και ένα ποικίλο φάσμα ναών. Από τις πινακίδες που εντοπίστηκαν, αντλήθηκαν πληροφορίες καταγραφής της αξιοποίησης των οικοδομημάτων, η οποία αρχίζει από την Δυναστεία Lim μέχρι την βασιλεία του Βαβυλώνιου Hammurapi το 1761 π.Χ.
Πινακίδες στο Mari κ στο Tell Bi’a, ταυτίζουν την τελευταία ως την αρχαία Tuttul, μία σημαντική πόλη, τουλάχιστον, κατά την Ασσυριακή περίοδο. Η μεγάλη αυτή πόλη, κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού, προσδιορίστηκε από την σημαντική αμυντική της ισχύ (Λόφος Κ), τη δια-πολιτισμικότητα της –τουλάχιστον στον τομέα της κεραμικής- και τον θρησκευτικό και πολιτικό της χαρακτήρα (μνημειώδης ναός με επιμήκη δωμάτια, παλάτι ή οικία σημαντικού αξιωματούχου στον λόφο Ε).
Στο αρχείο του Mari γίνονται αναφορές και στην θέση Haradum, η οποία λαμβάνει διάσταση μίας «κατώτερης αγοράς», απαλλαγμένης από τη δυνατότητα διοικητικού ελέγχου ή πολιτικής αυτοδυναμίας. Η κατάσταση πρόκειται να διαφοροποιηθεί ιδιαίτερα με την άνοδο της Βαβυλωνιακής βασιλείας του Samsu-iluna, ενώ διακειμενικά γνωστοποιείται η ακμή του Haradum σε εμπορικό και γεωργικό κέντρο. Πιθανώς, η πόλη είχε αποκτήσει και διοικητική διάσταση αν αναλογιστούμε τα πολιτικά καθήκοντα που περιγράφονται ως rabi ânum (δήμαρχος) και šapîtum (δικαστές).
Δυστυχώς, αρκετές θέσεις, λόγω της διάνοιξης φραγμάτων κατά μήκος του Ευφράτη (φράγμα Tabqa, φράγμα Qadisiyya στην Haditha), επηρεάστηκαν καθοριστικά προς τη διατήρηση και τη δυνατότητα του βάθους της ανασκαφικής διερεύνησης. Η σημαντική θέση Tell Hadidi, αποτελούμενη από ένα υψηλό και ένα χαμηλό τελλ, βρίσκεται, πλέον, στην ολότητά της ή σε μεγάλο μέρος της κάτω από το νερό. Πιθανότατα, ταυτίζεται με το αρχαίο όνομα Azu –όπως φανερώνεται από πήλινες πινακίδες που βρέθηκαν στο κτίσμα των Ορθοστατών και από αρχείο της πόλη Ebla (παλάτι G).
Συνολικά, ο οικισμός υπήρξε πυκνά κατοικημένος, περιτρεχόμενος από υψηλής τεχνολογίας αμυντικό σύστημα, αποτελούμενο από τείχος με βαρύ λίθινο θεμέλιο, πύλες και ανάχωμα. Γειτονική θέση με σαφείς πολιτισμικές ομοιότητες (κεραμική της περιοχής V) που, ωστόσο, επηρεάστηκε κατ’ επέκταση από την παρουσία του φράγματος αποτέλεσε η θέση Tell Es-Sweyhat. Αν και είναι σχετικά ασφαλής η υπόθεση περί απασχόλησης της θέσης κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού, η φύση και η έκταση αυτής της απασχόλησης δεν είναι γνωστή.
Οι παράγοντες της διάβρωσης και της «εισχώρησης», με τη μορφή λάκκων και ταφών, επηρέασε και τη θέση Tell Habuba Kabira, που εντοπίζεται στη δυτική όχθη του Ευφράτη και χαρακτηρίζεται από τις απότομες πλαγιές της ιδίως στην ανατολική και βόρεια πλευρά. Αν και η Μέση Εποχή του Χαλκού μας διαφεύγει σε μεγάλο βαθμό ευρηματολογικά, κατάλοιπα τειχών ορθογώνιου κτίσματος φαίνεται να επιβίωσαν τη 2η χιλιετία με την κατασκευή τους να ανάγεται στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού.
Ένα από τα σημαντικότερα Συριακά νεκροταφεία, αποτελεί η νεκρόπολη Baghouz με ένα εύρος άνω των 185 τάφων, μερικών ανέπαφων, ήδη από την Εποχή του Χαλκού, ενώ άλλοι επαναχρησιμοποιήθηκαν υστερότερα (περίοδος των Αρσακιδών). Τυπολογικά εντοπίζονται δύο είδη τάφων, με τουλάχιστον μορφολογική διαφοροποίηση, κυρίως ως προς την περικύκλωση τους από λίθους και τον ενταφιασμό τους κάτω από ταφικό λοφίσκο.
Πηγές:
Bourke, S.J.1993 The Transition from Middle to Late Bronze Age in Syria: The Evidence from Tell Nebi Mend. Levant XXV: 155-96.
Cooper, Elisabeth North. “Descriptions of Excavated Middle Bronze Sites in the Syrian Euphrates Valley.” The Middle Bronze Age of the Euphrates Valley, Syria: Chronology, Regional Interaction and Cultural Exchange, University of Toronto, 1997, pp. 15–73.
Dalley, Stephanie.1984. Mari and Karana: Two OId Babylonian Cities. London: Longman.
