Τα μουσικά όργανα είναι σκευάσματα των ανθρώπων, που προκύπτουν από την ανάγκη τους να επιδίδονται στην τέχνη της μουσικής. Με την πάροδο των αιώνων εξελίχθηκαν ως προς το σχήμα, τη μορφή, τα υλικά κατασκευής και την ποιότητα των παραγόμενων ήχων. Βέβαια, οι αρχές λειτουργίας τους παρέμεναν ουσιαστικά οι ίδιες. Ένα σύγχρονο κόρνο, για παράδειγμα, μπορεί να θεωρηθεί απόγονος ενός κέρατου ζώου ή ενός θαλασσινού κοχυλιού, τα οποία οι πρωτόγονοι άνθρωποι φυσούσαν, μεταδίδοντας έτσι μηνύματα με ήχους. Τα σημερινά φλάουτα έχουν την προέλευσή τους από τα κόκκαλα που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι για να παράγουν κάποιον “χρήσιμο” ήχο πριν από 20.000 χρόνια. Τα πρωτόγονα τύμπανα χρησιμοποιήθηκαν αναλόγως. Από πού προέρχεται όμως η κιθάρα, που αποτελεί σήμερα το πιο ευρέως διαδεδομένο μουσικό όργανο; Από πού κρατούν οι “ρίζες” της και ποιο όργανο θεωρείται ο “πρόγονός” της; Υπάρχουν πολλές θεωρίες για την προέλευσή της, όμως μία είναι η πραγματικότητα.
Ιστορική αναδρομή
Η αρχαία ελληνική κιθάρα ανήκε στην ευρύτερη οικογένεια της λύρας. Ήταν δηλαδή μία λύρα κατασκευασμένη σε μεγαλύτερο μέγεθος και με πιο δυνατό ήχο. Το σώμα της αποτελούταν από 2 επίπεδες ξύλινες επιφάνειες, οι οποίες ενώνονταν με ένα ξύλινο περίγραμμα και δημιουργούσαν ένα είδος αντηχείου. Οι χορδές δένονταν στο πάνω μέρος της κιθάρας, στον ζυγό, που αποτελεί τρόπον τινά πρόγονο του σημερινού χορδοστάτη/ζυγού. Το κάτω μέρος των χορδών “γαντζωνόταν” στο κυρίως σώμα του οργάνου. Γενικά, η χρήση της αρχαίας ελληνικής κιθάρας ήταν περισσότερο λόγια, μιας και αποτελούσε το κύριο μουσικό όργανο των κιθαρωδών. Διαδραμάτισε λοιπόν σημαντικό ρόλο στη λυρική ποίηση.
Η αλήθεια όμως είναι, πως η σύγχρονη κιθάρα δεν σχετίζεται με την αρχαία ελληνική. Η κιθάρα ήρθε μαζί με το λαούτο, την εποχή του Μεσαίωνα από την Ασία στην Ισπανία μέσω των Αράβων. Και τα δύο όργανα διαδόθηκαν στην Ευρώπη από τα τέλη του 14ου αιώνα, και συνυπήρχαν για πολλά χρόνια. Επειδή η κιθάρα ήταν πιο εύκολη στο παίξιμο χρησιμοποιήθηκε κυρίως στη λαϊκή μουσική, ενώ το λαούτο και η βιουέλα(vihuela de mano) στην έντεχνη. Μετά το 1600 η δημοτικότητα του λαούτου και της βιουέλας άρχισε να εξασθενίζει. Αντίθετα, η δημοτικότητα της κιθάρας όλο και αυξανόταν. Υπήρχαν πολλοί τύποι κιθάρας, από τους οποίους ο πιο σημαντικός, γνωστός σαν guitarra española(=ισπανική κιθάρα) με 5 χορδές, θεωρείται ο πρόγονος της σύγχρονης. Η 6η χορδή της κιθάρας προστέθηκε κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα.
Η κιθάρα σήμερα
Η διάδοση της κιθάρας σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο είναι τεράστια. Αυτό οφείλεται κυρίως στα παρακάτω πλεονεκτήματά της:
- Είναι ένα όργανο με διπλό ρόλο, δηλαδή μελωδικό, αλλά και συνοδευτικό.
- Μεταφέρεται εύκολα, καθώς δεν είναι ογκώδης ή βαριά και κυκλοφορεί σε διάφορα μεγέθη.
- Έχει έναν διακριτικό και μη κουραστικό ήχο, που οφείλεται στην ευφυή κατασκευή της.
- Γενικά, δεν στοιχίζει πολύ ακριβά, συγκριτικά με άλλα όργανα. Βέβαια, η τιμή της ποικίλει ανάλογα με την εταιρία, το μοντέλο και τα κατασκευαστικά υλικά.
Η κιθάρα παραμένει πάντα το κύριο λαϊκό όργανο της Ισπανίας και της Λατινικής Αμερικής. Κατασκευάζεται, βέβαια, σε διάφορες τοπικές παραλλαγές. Αξίζει να σημειωθεί, πως η κιθάρα δεν είναι μέλος της συμφωνικής ορχήστρας. Συμμετέχει όμως σε εξαιρετικές περιπτώσεις, κυρίως σε έργα σύγχρονης μουσικής. Έγχορδα όργανα που συναντάμε σε ορχήστρες είναι το βιολί, η βιόλα, το τσέλο και το κοντραμπάσο, Τέλος, η ηλεκτρική κιθάρα, η οποία είναι πολύ δημοφιλής στα ροκ και ποπ συγκροτήματα, προέρχεται από την κλασική. Σ’ αυτήν η αύξηση της έντασης ή η μετατροπή ενός ηχοχρώματος γίνεται με τη βοήθεια ηλεκτρονικών μηχανημάτων και μεγαφώνων. Σε καμία όμως περίπτωση ο ήχος της δε συγκρίνεται με τον αυθεντικό και φυσικό ήχο μιας κλασικής κιθάρας.
Μορφολογία
Η κιθάρα ανήκει στην οικογένεια των νυκτών έγχορδων μουσικών οργάνων. Νυκτά ονομάζονται τα όργανα εκείνα, που ο μουσικός ήχος παράγεται με τη νύξη των χορδών τους (δηλ. το τράβηγμά τους). Ο σκελετός της μπορεί να χωριστεί συμβατικά σε 3 μέρη.
- Το σώμα/σκάφος σε σχήμα “οκταριού”, που διαθέτει επίπεδη πλάτη, το ηχείο και τον καβαλάρη.
- Τον βραχίονα/μπράτσο/μανίκι, ο οποίος είναι καλυμμένος από έβενο και είναι χωρισμένος με 19 λεπτά μεταλλικά χωρίσματα σε τάστα. Το κάθε τάστο αντιπροσωπεύει ένα ημιτόνιο (Ημιτόνιο ονομάζεται η μικρότερη ηχητική απόσταση ανάμεσα σε δύο διαδοχικές νότες). Το πάνω μέρος του βραχίονα ονομάζεται συνεπώς ταστιέρα.
- Την κεφαλή, με τα 6 κλειδιά στην κορυφή, που διαχωρίζεται από τον βραχίονα μέσω του χορδοστάτη/ζυγού.
Η κλασική κιθάρα διαθέτει 6 χορδές, οι οποίες ξεκινούν από τον καβαλάρη και τεντωμένες καταλήγουν στα κλειδιά, μέσω του χορδοστάτη. Οι τρεις κάτω χορδές ονομάζονται καντίνια και οι τρεις πάνω μπάσα και είναι κουρδισμένες στις νότες ΜΙ, ΣΙ, ΣΟΛ, ΡΕ, ΛΑ, ΜΙ (e, B, G, D, A, E), με φορά από κάτω προς τα πάνω. Οι νότες γράφονται στο πεντάγραμμο μια Οκτάβα πιο ψηλά απ’ ό,τι ηχούν, για πρακτικούς λόγους. Οκτάβα (λατινικά: octavus, ογδόη) είναι το μουσικό διάστημα που ξεκινά με τον πρώτο φθόγγο μιας κλίμακας και καταλήγει με τον ίδιο φθόγγο, αλλά σε διπλάσιο τονικό ύψος. Η μουσική έκταση μιας κιθάρας πλησιάζει τις τέσσερις Οκτάβες. 
Εκτέλεση στην κιθάρα
Ο εκτελεστής της κιθάρας ονομάζεται κιθαριστής (ή κιθαρίστας). Για να παράγει ήχο μέσω της κιθάρας, ο κιθαριστής θέτει σε παλμικές κινήσεις τις χορδές της, “τσιμπώντας” τις με τα δάκτυλα του δεξιού του χεριού (ή με ένα ειδικό πλήκτρο δηλ. πένα). Για να παράγει διαφορετικούς φθόγγους, πιέζει τις χορδές σε διάφορα σημεία με τα δάκτυλα του αριστερού του χεριού, αυξομειώνοντας έτσι το μήκος τους. Αυτό συμβαίνει και στα έγχορδα όργανα με τόξο. Η ποιότητα του ηχοχρώματος ποικίλλει ανάλογα με τον τρόπο που προκαλούνται οι ταλαντώσεις των χορδών (νύξη με την άκρη των δακτύλων, με το νύχι ή με πλήκτρο) και ανάλογα με τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται στην εκτέλεση (vibrato, tremolo, χρήση αρμονιών κλπ.)
Η κλασική κιθάρα είναι αυτή, που σε αντίθεση με τις πιο σύγχρονες εκδοχές κιθάρας (ακουστική, ηλεκτροακουστική, ηλεκτρική) απαιτεί μια συγκεκριμένη στάση και κάποια ειδικά σύνεργα για την εκτέλεσή της. Ο κιθαριστής πρέπει να κάθεται σε μία καρέκλα, ακουμπώντας το αριστερό του πόδι σταθερά στο πάτωμα. Το δεξί πόδι υψώνεται ελαφρώς με ένα υποπόδιο και το κυρτό μέρος του σώματος της κιθάρας εφαρμόζει στον μηρό. Έτσι, η κιθάρα βρίσκεται διαγώνια σε σχέση με τον κορμό του, με αποτέλεσμα το κάθε χέρι να είναι στην κατάλληλη θέση. Το δεξί χέρι χτυπάει τις χορδές πάνω από το ηχείο και το αριστερό κλείνει τα τάστα στον βραχίονα της κιθάρας. Στην περίπτωση που κάποιος είναι αριστερόχειρας, τότε αλλάζει η φορά των χορδών και συνεπώς η φορά ολόκληρου του οργάνου, αντιστρέφεται ο ρόλος των δύο χεριών, αλλά και των ποδιών.
Επιλογικά
Η κιθάρα είναι ένα μουσικό όργανο, που κρύβει πίσω του μια ενδιαφέρουσα ιστορία. Η ιδιαίτερη μορφολογία και ο μοναδικός της ήχος είναι αυτά που εντυπωσιάζουν τόσο τον ακροατή, όσο και τον εκτελεστή. Βέβαια, για να εκτιμήσει κανείς ένα μουσικό όργανο σαν την κιθάρα, οφείλει να γνωρίζει τους νόμους της μουσικής θεωρίας. Δεν είναι τυχαίο, που η αρχαία ελληνική πολιτεία δίδασκε στους μαθητές της μουσική και τη θεωρούσε βασική εκπαίδευση των ανδρών της. Άλλωστε, η σημασία της μουσικής φαίνεται και μέσα από αναρίθμητα γνωμικά, όπως:
Μη ζωήν μετ’ αμουσίας.
-Ευριπίδης, 480-406 π.Χ., αρχαίος Έλληνας τραγικός ποιητής
Advertising
