Το Τείχος του Βερολίνου ήταν για περίπου τρεις δεκαετίες το απόλυτο σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου διαχωρίζοντας τον κομμουνισμό από την Δύση. Φέτος, συμπληρώνονται ακριβώς τριάντα χρόνια από την ιστορική πτώση του Τείχους και την κατοπινή επανένωση της Γερμανίας και ολόκληρης της Ευρώπης. Τριάντα χρόνια μετά, αναζητούμε ιστορίες από την άλλη πλευρά του Τείχους. Πως ήταν η ζωή στην ξεχασμένη πλέον κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία και στο κοσμοπολίτικο Δυτικό Βερολίνο; Τι απέγινε η περιβόητη Στάζι, η υπηρεσία πληροφοριών του καθεστώτος;
Μετά το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, η Γερμανία χωρίστηκε σε τέσσερις ζώνες επιρροής. Οι αντιθέσεις, όμως, μεταξύ των πρώην νικητών γρήγορα εξελίχθηκαν σε μία τεράστια διαμάχη παγκόσμιας κυριαρχίας. Η κατάρρευση των σχέσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ οδήγησε σε μία ριζική αναδιαμόρφωση του χάρτη της Ευρώπης. Η Σοβιετική Ένωση απέσπασε την δική της σφαίρα επιρροής στην Γερμανία και ίδρυσε ένα νέο κράτος – δορυφόρο, την Ανατολική Γερμανία. Λίγα χρόνια μετά, το ίδιο συνέβη και με το Βερολίνο.
Αντίστοιχα, το Βερολίνο είχε μοιραστεί σε τέσσερις τομείς: τον αμερικάνικο, τον αγγλικό, τον γαλλικό και τον σοβιετικό. Όταν οι τρεις πρώτοι ενώθηκαν, οι Σοβιετικοί ξεκίνησαν την ανέγερση ενός τσιμεντένιου τείχους που απομόνωνε τον ενωμένο δυτικό τομέα από τον ανατολικό. Αυτός ο συμβολικός, μα και συνάμα εμμονικός διαχωρισμός της πόλης ήταν η απαρχή ενός παγκόσμιου τεχνολογικού και στρατιωτικού ανταγωνισμού που παραλίγο να οδηγήσει την ανθρωπότητα στον πυρηνικό όλεθρο. Παράλληλα, όμως, δημιούργησε μία νησίδα δυτικού πολιτισμού στο ερμητικά κλειστό ανατολικό μπλοκ, το Δυτικό Βερολίνο.
Το Τείχος που δημιούργησε ένα νησί!
Το Δυτικό Βερολίνο ήταν η γη της επαγγελίας για χιλιάδες καταπιεσμένους ανατολικογερμανούς. Όσοι κατάφερναν να δραπετεύσουν στο Δυτικό Βερολίνο, αποκτούσαν αυτόματα το «δυτικοβερολινέζικο διαβατήριο» για μία ελεύθερη ζωή στην Δυτική Γερμανία. Η ζωή στο Δυτικό Βερολίνο ήταν τελείως απελευθερωμένη από τον ασφυκτικό έλεγχο του κομμουνισμού. Η ομοφυλοφιλία ήταν ανεκτή, δεν υπήρχε απαγόρευση κυκλοφορίας και η οικονομία κινούνταν με τους ρυθμούς της Δύσης. Το Δυτικό Βερολίνο επικοινωνούσε με την Δυτική Γερμανία μέσω αεροδιαδρόμων που εφοδίαζαν συνεχώς την πόλη με τρόφιμα, καύσιμα και οτιδήποτε ήταν απαραίτητο.
Το Δυτικό Βερολίνο λάμβανε επίσης, απευθείας χρηματοδότηση από την Δυτική Γερμανία σε μία προσπάθεια να διατηρήσει το επίπεδο ζωής του, καθώς η πόλη δεν διέθετε βιομηχανίες. Αν και το Δυτικό Βερολίνο δεν υπάγονταν στον διοικητικό έλεγχο της Δυτικής Γερμανίας, αποτέλεσε έδρα σημαντικών πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων και μουσείων. Ήταν μάλιστα και δημοφιλής προορισμός μεταναστών. Έχει υπολογιστεί ότι στο Δυτικό Βερολίνο διαβιούσαν μόνιμα περίπου 150,000 Τούρκοι μετανάστες στην Γερμανία.
Αν και ελεύθερη, η ζωή στο Δυτικό Βερολίνο είχε πολλές δυσκολίες. Οι δυτικοβερολινέζοι ζούσαν διαρκώς με την απειλή των σοβιετικών τανκ. Οι περισσότεροι είχαν στην μνήμη τους την εισβολή των σοβιετικών στην Πράγα και την Βουδαπέστη και φοβόντουσαν ότι κάτι ανάλογο θα μπορούσε να συμβεί και στο Δυτικό Βερολίνο. Η περιορισμένη έκταση της πόλης δεν επέτρεπε την ανέγερση νέων οικοδομών με αποτέλεσμα τα διαθέσιμα διαμερίσματα να είναι ελάχιστα και οι τιμές των ακινήτων πολύ υψηλές. Το σημαντικότερο πρόβλημα ήταν, όμως, οι ψυχροί χειμώνες. Επειδή το Δυτικό Βερολίνο ήταν αποκομμένο, δεν είχε πρόσβαση σε αγωγούς καυσίμων. Η Δυτική Γερμανία φρόντιζε πάντα να εφοδιάζει την πόλη με καύσιμα, αλλά αυτά ποτέ δεν ήταν επαρκή. Οι δυτικοβερολινέζοι αναγκάζονταν να καίνε κάρβουνο, ξύλα ή ο, τι άλλο έβρισκαν στην περιορισμένη έκταση της πόλης, για να ζεσταθούν.
Το Τείχος του Βερολίνου χώρισε οικογένειες…
Αν και η ζωή στο Δυτικό Βερολίνο δεν ήταν η καλύτερη, διέφερε αρκετά από την ζωή στην κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία. Η οικονομία της Ανατολικής Γερμανίας ήταν κρατική και στενά συνδεδεμένη με την οικονομία της Σοβιετικής Ένωσης. Όταν η Σοβιετική Ένωση αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα την δεκαετία του ’80, ο κόσμος στην Ανατολική Γερμανία πεινούσε. Η ΕΣΣΔ είχε αναλάβει την τροφοδοσία της Ανατολικής Γερμανίας με σιτηρά και καύσιμα. Αυτό σήμαινε ότι η Ανατολική Γερμανία υπέφερε, όταν η ΕΣΣΔ είχε εσωτερικά προβλήματα. Το παρακάτω ντοκιμαντέρ του BBC σκιαγραφεί με ζωντανό τρόπο την ζωή στην Ανατολική Γερμανία.
Η ζωή στο Ανατολικό Βερολίνο κυλούσε καθόλου ήρεμα με αυτές τις ανασφάλειες. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που προσπάθησαν να δραπετεύσουν στο Δυτικό Βερολίνο, ώστε να ξεφύγουν από τον κομμουνισμό. Το καθεστώς, όμως, εφάρμοζε μία σκληρή πολιτική καταστολής σε οποιοδήποτε τολμούσε, έστω να πλησιάσει το Τείχος του Βερολίνου. Πολλοί άνθρωποι εκτελέστηκαν εν ψυχρώ προσπαθώντας να δραπετεύσουν στο Δυτικό Βερολίνο, ενώ αρκετοί έσκαβαν υπόγεια τούνελ ελπίζοντας να καταφέρουν να βρεθούν στον δυτικό τομέα.
Δεν έλειψαν, όμως, και ιστορίες οικογενειών που διαχωρίστηκαν από το Τείχος. Μέχρι και την ανέγερση του Τείχους, οι Βερολινέζοι είχαν το δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης από και προς τον ένα ή τον άλλον τομέα χωρίς κανέναν περιορισμό. Η ανέγερση του Τείχους τελείως κρυφά ένα βράδυ του 1961 άλλαξε τις ζωές πολλών ανθρώπων. Αρκετοί έχασαν τις δουλείες τους, γιατί εργάζονταν στον άλλο τομέα της πόλης, ενώ πολλά ζευγάρια χωρίστηκαν, γιατί έμεναν σε διαφορετικούς τομείς.
Αυτά τα προβλήματα μετέτρεψαν και τους δύο τομείς του Βερολίνου σε σημαντικά κέντρα κατασκοπευτικών επιχειρήσεων καθ’ όλη την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Αμερικανοί κατάσκοποι στέλνονταν στο ανατολικό Βερολίνο, ενώ ανατολικογερμανοί πράκτορες κατασκόπευαν τα αμερικανικά στρατεύματα που ήταν σταθμευμένα στο Δυτικό Βερολίνο. Η πολιτικοποίηση του ζητήματος του Βερολίνου εντατικοποιήθηκε από τους Αμερικανούς. Δύο αμερικανοί πρόεδροι, ο Κένεντι και ο Ρίγκαν επισκέφθηκαν το Βερολίνο δίνοντας ομιλίες για το μέλλον της πόλης.
Ο Κένεντι είπε μάλιστα και την ιστορική φράση «Ich bin ein Berliner» τονίζοντας την ανάγκη επανένωσης της πόλης. Τελικά, η ευχή του πραγματοποιήθηκε, αφού το 1991 το Τείχος κατέρρευσε οριστικά και το Βερολίνο επανενώθηκε για πάντα…
Πηγές:
“In cold and claustrophobic 1980’s West Berlin, you paid a high price for freedom”, The Local.de (23/7/2019)
“Escape from East Berlin”, The Guardian (23/7/2019)
“The fall of the Berlin Wall: what it meant to be there”, The Guardian (23/7/2019)
