“Ο χώρος και ο χρόνος δεν είναι προϋποθέσεις ύπαρξης, ο χώρος και ο χρόνος είναι τρόπος σκέψης.”, Albert Einstein
Του ανθρώπου το μυαλό γυρνά τα μέρη κι επισκέπτεται της γης κάθε γωνιά. Εικάζει του σύμπαντος τα αστέρια και πλανήτες, φαντάζεται γαλαξίες διαφορετικούς και ηλιακά συστήματα αλλιώς οργανωμένα, μα σ’ ό,τι σκέφτεται το χώρο και το χρόνο χρησιμοποιεί. Φαίνεται να ‘χει ανάγκη τις δυο εν λόγω έννοιες και οτιδήποτε άλλο με βάση αυτές να το μετρά. Φαίνεται ότι ‘ναι τρόπος σκέψης του, ο τρόπος που αντιλαμβάνεται τα επίγεια και τα υπερκόσμια, τα πραγματικά και τα φανταστικά.
Αποτελούν, όμως, ο χώρος και ο χρόνος κάτι συγκεκριμένο ή απλώς βολεύουν την ανθρώπινη νόηση στο να αντιλαμβάνεται τον κόσμο; Η απάντηση του ερωτήματος είναι αδύνατο να δοθεί με ασφάλεια.
Είναι αδύνατο διότι η νόηση του ανθρώπου πολλές φορές αρκείται σε εξαπλουστεύσεις για χάρη της βολής της. Ιδέες και πράγματα που πιστεύει ο άνθρωπος ότι είναι πραγματικά δύνανται να μην ισχύουν εν τέλει. Αυτό αποδεικνύεται και μέσα από το παρελθόν. Η γη για αρκετούς αιώνες πιστευόταν ότι ήταν επίπεδη, διότι αυτό έδειχνε η καθημερινή εμπειρία της όρασης μέσα από τον ευθύ ορίζοντα και συνεπώς βόλευε. Βόλευε, επίσης, ο άνθρωπος να συνεχίσει αργότερα να θεωρεί ως τη μόνη ισχύουσα γεωμετρία αυτήν του Ευκλείδη (επίπεδη γεωμετρία). Και παρά το γεγονός ότι είχε γίνει γνωστή η σφαιρικότητα της γης, οι γεωμετρίες στον καμπυλόγραμμο & σφαιρικό χώρο άργησαν να φανούν. Μπορεί ο επίπεδος τρόπος σκέψης να βόλευε τον άνθρωπο, τον απομάκρυνε ταυτόχρονα από το να δει την πραγματικότητα όπως είναι.
Επειδή, λοιπόν είναι άγνωστο κατά πόσο διαφοροποιούνται αυτά που αντιλαμβανόμαστε από την πραγματικότητα και δεδομένου ότι ο χώρος και ο χρόνος συνιστούν τρόποι της αντίληψης μας, θα απαντήσουμε στο ερώτημα για το τι σημαίνουν οι δύο αυτές έννοιες για εμάς. Δεν θα αναλωθούμε στην αναζήτηση της απόλυτης θεώρησης σχετικά με το τι πραγματικά είναι ο χώρος και ο χρόνος, καθώς ό,τι και να ειπωθεί θα είναι αμφισβητήσιμο το κατά πόσο ισχύει λόγω της υποκειμενικότητας μας. Για το λόγο αυτό επιλέγουμε να επικεντρωθούμε στο τι είναι οι δύο αυτές έννοιες για τον άνθρωπο και πώς ο ίδιος τις αντιλαμβάνεται.
Ο χώρος για μας είναι ό,τι μας περιβάλλει, αυτό που αντικρίζουμε και αποτελείται από τις τρεις διαστάσεις, μήκος, πλάτος, ύψος. Ο χώρος για μας είναι μία σύμπτωση αντικειμένων-γεγονότων. Κάποια πράγματα έτυχε να βρεθούν πλάι ταυτόχρονα και να απαρτίσουν το χώρο που αντικρίζουμε. Ο χώρος μας δε δύναται να υπάρξει δίχως την ταυτόχρονη παρουσία των πραγμάτων γύρω μας. Η ταυτοχρονικότητα είναι μια έννοια καλά κρυμμένη πίσω από την έννοια του χώρου. Εγώ γράφω με το στιλό στο τραπέζι και έτσι δημιουργείται ο χώρος που γράφω. Τρία γεγονότα συμβαίνουν συγχρόνως, εγώ, το τραπέζι και το στιλό βρισκόμαστε στο ίδιο μέρος σε μία κοινή χρονική στιγμή. Αν εγώ κάποτε είχα βρεθεί στο μέρος αυτό, το τραπέζι κάποτε υπήρξε εδώ και το στιλό κάποια στιγμή τοποθετήθηκε, δηλαδή αν ο χρόνος μας δεν ήταν ταυτόχρονος, δε θα δομούνταν ο χώρος που γράφω. Ο χώρος μας χρειάζεται τον χρόνο, και την ταυτοχρονικότητα ως ιδιότητα του.
Ο χώρος μας δεν θα είχε νόημα και δε θα εξυπηρετούσε το σκοπό ύπαρξης του αν δεν υπήρχε χρόνος. Για παράδειγμα, ο χώρος που γράφω δομήθηκε για να γράψω και η απουσία του χρόνου θα τον καταδίκαζε σε μη λειτουργικότητα. Χωρίς χρόνο είναι αδύνατο να εκτελέσω τις κινήσεις μου. Βλέπω ότι οι κινήσεις μου εκτελούνται η μία μετά την άλλη και καταλαβαίνω ότι ο χρόνος κυλά. Αντιλαμβάνομαι το χρόνο μέσα από την ροή και αλληλοδιαδοχή κάποιων γεγονότων- συμβάντων στο χώρο. Σκέφτομαι και βλέπω μόνο τρισδιάστατα και αν δεν αντιλαμβάνομαι το χώρο, δεν αντιλαμβάνομαι τα γεγονότα. Δεν μπορώ να τα δω να διαδέχονται το ένα μετά το άλλο και συνεπώς δεν δύναμαι να αισθανθώ το χρόνο. Για μένα ο χρόνος είναι αισθητός μόνο μέσα στο πεδίο του χώρου.
Οι δύο έννοιες μου συνδέονται τόσο στενά, θαρρείς και έχει διεισδύσει η μία μέσα στην άλλη, όμως καθεμία την αντιλαμβάνομαι εντελώς διαφορετικά. Βλέπω το χρόνο ως ένα βέλος, ως κάτι που μου ορίζει μια κατεύθυνση και με συντονίζει με μία ροή. Νομίζω το χώρο ως ένα καλά τακτοποιημένο μέρος, ένα καλά τακτοποιημένο χάος κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της ανθρώπινης ύπαρξης.
“Η εμμονή της μνήμης”, πίνακας του Σαλβαδόρ Νταλί
