Υπάρχει ο μύθος ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν μόλις το 10% του εγκεφάλου τους. Πρόκειται για έναν μύθο που επαναλαμβάνεται εδώ και πολλά χρόνια. Για τους ανθρώπους που αποδέχονται αυτόν τον μύθο φαίνεται να το θεωρούν και αληθινό παρ’ όλα αυτά οι υπόλοιποι, ευτυχώς, μπορούμε και χρησιμοποιούμε στον μέγιστο βαθμό τον εγκέφαλο μας.
Στην διάδοση αυτού του μύθου συμβάλουν με τον τρόπο τους και μέσα επικοινωνίας. Όπως προαναφέρθηκε πρόκειται για μια απατή που εμφανίζεται επανειλημμένα. Το 1998, διαφημίσεις εθνικών περιοδικών των ΗΠΑ πρόβαλλαν ένα σχέδιο του εγκεφάλου. Η λεζάντα κάτω από το σχέδιο ανέφερε ότι «χρησιμοποιείτε μόλις το 11% του εγκεφάλου σας». Πρόκειται για ένα ποσοστό πολύ κοντά στο 10% με το άλλο 89% να μένει αχρησιμοποίητο. Τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς η το κανάλι ABC πρόβαλλε διαφημιστικά σποτ για τη «κρυφή ζωή των ανδρών» λέγοντας ότι οι άνδρες χρησιμοποιούν μόνο το 10% του εγκεφάλου τους.
Ένας λόγος που αυτός ο μύθος παρέμενε ζωντανός ενδέχεται αν οφείλεται στο γεγονός ότι έχει υιοθετηθεί από ψυχολόγους και άτομα που ασχολούνται με παραψυχολογία με σκοπό να εξηγήσουν τις ψυχικές ικανότητες των ανθρώπων. Έχουν υπάρξει περιπτώσεις όπου ψυχολόγοι ισχυρίστηκαν μπροστά σε κοινό ότι χρησιμοποιούμε μόνο το 10% του εγκεφάλου, χωρίς ωστόσο να εξηγούν τι γίνεται με το υπόλοιπο 90%. Ο συγγραφέας Michael Clark σε έναν οδηγό για ψυχολογικά φαινόμενα αναφέρει τον Craig Karges. Karges. Ο Karges έχει αναπτύξει το πρόγραμμα “Intuitive Edge” το οποίο ισχυρίζεται ο ίδιος ότι μπορεί να ενισχύσει τις φυσικές ψυχικές ικανότητες. Ο Karges αναφέρει ότι «οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε μόνο το 10-20% του εγκεφάλου. Σκεφτείτε πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή σας εάν θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε συνειδητά και το άλλο 80-90%».
Ένα ακόμα παράδειγμα είναι ο Uri Geller, ο οποίος έχει κάνει καριέρα από την προσπάθειά του να πείσει τους ανθρώπους ότι μπορει να λυγίσει κουτάλια με το μυαλό του. Ο ίδιος στο βιβλίο του Mind-Power αναφέρει στην εισαγωγή ότι «τα μυαλά μας είναι ικανά για αξιοσημείωτα και απίστευτα πράγματα, όμως δεν τα χρησιμοποιούμε στον μέγιστο βαθμό. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι από εμάς χρησιμοποιούν μόνο το 10% του μυαλού μας. Το 90% του εγκεφάλου μας είναι γεμάτο με ανεκμετάλλευτες και ανεξερεύνητες δυνατότητες, πράγμα που σημαίνει ότι ο εγκέφαλός μας λειτουργεί σε περιορισμένο βαθμό. Πιστεύω ότι κάποτε είχαμε τον πλήρη έλεγχο του μυαλού μας. Θεωρώ σημαντικό ότι πρέπει να επιβιώσουμε αλλά με τον κόσμο να γίνεται συνεχώς πιο περίπλοκος έχουμε ξεχάσει κάποιες από τις ικανότητες που είχαμε κάποτε».
Το επιχείρημα ότι οι ψυχικές δυνάμεις προέρχονται από το μεγαλύτερο αχρησιμοποίητο μέρος του εγκεφάλου βασίζεται στην λογική πλάνη του επιχειρήματος από την αγνοία. Σε αυτήν την πλάνη, η έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων (ή απλώς η έλλειψη πληροφοριών) χρησιμοποιείται για να υποστηρίξει έναν συγκεκριμένο ισχυρισμό. Ακόμη και αν ήταν αλήθεια ότι το μεγαλύτερο μέρος του ανθρωπίνου νου μένει ανεκμετάλλευτο, δεν μπορεί να σταθεί σαν επιχείρημα για την εμφάνιση παραφυσικών δυνάμεων. Τον μύθο φαίνεται να υποστηρίζουν σε μεγάλο βαθμό άτομα που πιστεύουν σε παραφυσικά φαινόμενα όπως η ύπαρξη UFO. Ένα παράδειγμα άγνοιας μπορεί να είναι όταν δυο άνθρωποι δουν ένα φως στον ουρανό όπου ο ένας (πεπεισμένος στην ύπαρξη UFO) θα ρωτήσει τον άλλον (αντίθετος με την ύπαρξη UFO) «ξέρεις τι είναι αυτό το φως στον ουρανό;». Η απάντηση που θα πάρει είναι «όχι δεν γνωρίζω» με αποτέλεσμα να καταλήξει μονός του στο συμπέρασμα ότι «Είδες! Δεν μπορείς να εξηγήσεις τι είναι, άρα είναι εξωγήινοι!».
Σε αντίθεση με όλα τα παραπάνω, υπάρχουν δυο βασικά επιχειρήματα κατά του μύθου. Πρώτα, υπάρχουν ερευνητικές τεχνικές απεικόνισης του εγκέφαλου όπως οι σαρώσεις PET (τομογραφία απεικόνιση ποζιτρονίων και η fMRI (Λειτουργική Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού), που αποδεικνύουν ότι το μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους. Πράγματι, παρ’ όλο που ορισμένες δευτερεύουσες λειτουργίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μικρό βαθμό ταυτόχρονα με άλλες λειτουργίες του εγκεφάλου, κάθε αρκετά σύνθετο σύνολο δραστηριοτήτων ή μοντέλων σκέψης χρησιμοποιεί πολλά μέρη του εγκεφάλου. Όπως γίνεται και με τις μυϊκές ομάδες του ανθρωπίνου σώματος, οι οποίες δεν χρησιμοποιούνται όλες μαζί ταυτόχρονα έτσι και με τον εγκέφαλο δεν χρησιμοποιείται όλο το σύνολο του την ίδια στιγμή. Για παράδειγμα, για οποιαδήποτε δραστηριότητα που κάνετε χρησιμοποιείτε συγκεκριμένα μέρη του εγκεφάλου, διαφορετικά για το διάβασμα, για την παρακολουθήσει ενός τηλεοπτικού προγράμματος και για το φαγητό. Ωστόσο, κατά την διάρκεια της μέρας χρησιμοποιείται σχεδόν ή/και ολόκληρος ο εγκέφαλος.
Ο μύθος προϋποθέτει έναν πολύ συγκεκριμένο εντοπισμό των λειτουργιών στον εγκέφαλο. Εάν τα μέρη που «απαιτούνται» για τις ψυχικές δυνάμεις ήταν διάσκορπα μέσα στον εγκέφαλο, αυτό σημαίνει ότι μεγάλο μέρος του είναι στην πραγματικότητα απαραίτητο. Αλλά στον μύθο αναφέρεται ότι το τμήμα που χρησιμοποιείται είναι μια διακριτή περιοχή στον εγκέφαλο, ενώ το «αχρησιμοποίητο» μέρος δεν είναι τόσο εμφανές σαν τις αμυγδαλές ή άλλα μέρη του εγκεφάλου. Ωστόσο, αν δεν χρησιμοποιούνται όλα τα μέρη του εγκεφάλου, η αφαίρεση «αχρησιμοποίητων» τμημάτων θα είναι ήσσονος σημασίας ή ακόμη και απαρατήρητη. Παρ’ όλα αυτά, άτομα που έχουν υποστεί τραυματισμό στο κεφάλι, όπως εγκεφαλικό επεισόδιο ή εγκεφαλικό τραύμα έχουν συχνά σοβαρές επιπτώσεις σε μεγάλο μέρος του εγκεφάλου. Άλλωστε δεν έχουμε ακούσει ποτέ κάποιον γιατρό να λέει «ευτυχώς η σφαίρα που δέχτηκε στο κρανίο έπεσε πάνω στο 90% του εγκέφαλου που δεν χρησιμοποιείται».
Το αρνητικό με αυτόν τον μύθο είναι ότι έχει πολλές διαφορετικές εκδοχές, γεγονός που του αυξάνει την διάρκεια ζωής και συμβάλλει στην διάδοση του. Στη βασική του εκδοχή, ισχυρίζεται ότι πριν από χρόνια ένας επιστήμονας ανακάλυψε ότι χρησιμοποιούμε μόνο το 10% του εγκεφάλου μας. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι έχουμε χαρτογραφήσει μόνο το 10% του εγκέφαλου το οποίο στην συνέχεια ερμηνεύτηκε ως χρήση μόνο του 10% του εγκεφάλου. Μια ακόμη παραλλαγή έγινε από τον Craig Karges, όπου ο εγκέφαλος χωρίζεται σε δυο μέρη. Στον συνειδητό νου που χρησιμοποιείται από 10-20% και τον υποσυνείδητο νου, με το υπόλοιπο 80-90% να μην χρησιμοποιείται. Όλα τα παραπάνω αποτελούν εσφαλμένες ερμηνείες σχετικά με την λειτουργία του εγκεφάλου.
Ένα λόγος για τον οποίο ο μύθος παραμένει ζωντανός είναι ότι παρ’ όλο που μπορεί να υπάρξουν αποδεικτικά στοιχεία ότι δεν ισχύει, οι άνθρωποι τείνουν να κρατούν θεμελιωμένες τις απόψεις τους και να μην αποδέχονται ιδέες που να μην συμφωνούν με τα πιστεύω τους. Για παράδειγμα, αν γίνει μια μια σάρωση PET, που θα αποδεικνύει δραστηριότητα σε ολόκληρο τον εγκέφαλο, μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι το 90% λειτουργεί υποσυνείδητα και επομένως ότι ο μύθος ισχύει.
Ανεξάρτητα από τις εκδοχές που υπάρχουν, ο μύθος έχει εξαπλωθεί και επαναληφθεί ανά τα χρόνια, τόσο ως επιστημονικό στοιχείο όσο και μια απλή πεποίθηση. Ο Robert J. Samuelson ονομάζει αυτό το φαινόμενο «ψυχογεγονός», μια πεποίθηση δηλαδή που υπάρχει και υποστηρίζεται χωρίς να υπάρχουν αποδείξεις και συνεχίζει να επιβιώνει λόγω της επανάληψης, με αποτέλεσμα να αλλάζει τον τρόπο που βιώνουμε την ζωή. Οι άνθρωποι που δεν γνωρίζουν σχετικά με την λειτουργία του εγκεφάλου είναι πιο εύκολο να πιστέψουν και να επαναλάβουν αυτόν τον μύθο.
Ενδεχομένως ο λόγος που επιβιώνει αυτός ο μύθος είναι ότι οι άνθρωποι θέλουν να έχουν την ιδέα ότι μπορούν να αναπτύξουν τις ψυχικές τους ικανότητες ή τουλάχιστον να βελτιώσουν λειτουργίες όπως η μνήμη ή η συγκέντρωση προκειμένου να είναι καλύτεροι. Έχει περάσει τουλάχιστον ένας αιώνας που ισχύει αυτός ο μύθος και πιθανότατα να συνεχίσει να υπάρχει για άλλα τόσα χρόνια. Ίσως ο καλύτερος τρόπος για να καταπολεμήσουμε αυτόν τον μύθο είναι να ρωτάμε τον ομιλητή με έκπληξη «εσύ ποιο μέρος δεν χρησιμοποιείς;».
Παρακάτω μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα σχετικό βίντεο TED (υπάρχουν διαθέσιμοι ελληνικοί υπότιτλοι).
Πηγές:
https://www.snopes.com/science/stats/10percent.asp
https://ed.ted.com/lessons/what-percentage-of-your-brain-do-you-use-richard-e-cytowic
