«Είδα τον άγγελο μέσα στο μάρμαρο και το σμίλεψα μέχρι που τον απελευθέρωσα»
Μιχάηλ Άγγελος
Είναι άραγε, αυτό που ονομάζουμε δημιουργία, μια δυνατότητα που ακμάζει στο πεδίο της νόησης, της ψυχής ή στο όλον μιας προσωπικότητας; Κάθε ανθρώπου ή μόνο των «προικισμένων»; Είναι η δημιουργικότητα ένα δώρο της φύσης ή μια συνεχής αναζήτηση, ο φορτιστής της ζωής του ανθρώπινου είδους;
Αναζητώντας έναν ορισμό, θα λέγαμε πως η δημιουργικότητα ορίζει την ικανότητά μας να επιλύουμε θέματα με ασυνήθιστο τρόπο. Το σημαντικό, ειδικό στοιχείο της είναι η αποφυγή των τυποποιημένων τρόπων σκέψης και επομένως δράσης. Η δημιουργικότητα κάθε τέτοιου υποκειμένου σκέψης δεν περιορίζεται στο γεγονός ότι προβαίνει σε μη τυποποιημένες επιλογές. Μέρος της δημιουργικής διαδικασίας είναι και η φροντίδα συνεχούς βελτίωσής της, ώστε καινοτόμες σκέψεις να προσφέρουν καινοτόμες λύσεις.
Η έμπνευση
Η έμπνευση είναι μια ιδιαίτερη κατάσταση της ανθρώπινης ψυχής, μια αυθόρμητη εκδήλωση των εσωτερικών δυνατοτήτων. Η ανθρώπινη συνείδηση τροφοδοτείται συνεχώς από νέες πληροφορίες. Κάποιες από αυτές προέρχονται από το περιβάλλον και ορισμένες, εξίσου σημαντικές, από την δράση των συναισθημάτων και την πυραμίδα των τριών επιπέδων συνείδησης.
Στην ροή των διαδικασιών δημιουργίας, η έμπνευση λειτουργεί όπως ο σπινθήρας που δίνει κίνηση στη μηχανή της. Αυτόματα! Σαν μια κορυφαία επαφή του τυχαίου με το πάθος και ενίοτε με τις εμμονές του δημιουργού.
Οι παράγοντες
Μια σκέψη μπορεί να είναι πρωτότυπη ή ευφάνταστη, αλλά η δημιουργία απαιτεί και παραγωγή. Την διάβαση, δηλαδή, της ψυχοπνευματικής γέφυρας που ενώνει μια ιδέα με την υλοποίηση του οραματικού έργου. Υπό αυτή την έννοια, η ραθυμία είναι ένας βασικός αντίπαλος της δημιουργικότητας.
Αντίθετα, κορυφαίος παράγοντας δημιουργικού πνεύματος είναι η ευελιξία. Όχι μόνο σε νοητικό επίπεδο, αλλά και σε συναισθηματικό. Άλλωστε, είναι δεδομένο πως άνθρωποι «κολλημένοι» σε τυποποιημένες λογικές αλλά και συναισθηματική φτώχεια, από φόβο και καταναγκασμούς, συνήθως ακολουθούν πεπατημένες διαδρομές. Προτιμούν την ασφάλεια που προσφέρει το κοινά αποδεκτό, η έτοιμη γνώση που τους παραδόθηκε από άλλους.
Ο δημιουργικός άνθρωπος επιτρέπει στον εαυτό του να οραματίζεται ελεύθερα, πράγμα που πρωτίστως σημαίνει ότι αγνοεί συνειδητά τα καθορισμένα όρια. Επιλέγει ένα είδος σύγκρουσης με αυτά, καθώς καμμιά καινούργια ιδέα δεν γεννιέται, χωρίς να αντιπαρατεθεί σε μια παλιά.
Το περιβάλλον
Δημιουργία χωρίς παρατήρηση δεν υφίσταται, όπως και παρατήρηση χωρίς ανάλυση, έρευνα και δοκιμή. Ο δημιουργός πειραματίζεται, άρα συνδυάζει ένα πλήθος ήδη αποκτημένων γνώσεων με νέες ιδέες ή τεχνικές. Ακόμη και με ανατροπές, ακόμη και αποτυγχάνοντας αποκομίζει σταθερές που συμβάλλουν στο άνοιγμα καινούργιων πεδίων.
Η γνώση
Κανείς δεν προχώρησε την επιστήμη, τις τέχνες ή τις τεχνικές και κανείς δεν έλυσε με έξυπνο τρόπο προβλήματα χωρίς γνώσεις. Γνώση του αντικειμένου, του πεδίου, των υλικών, της φύσης. Μελέτη των συνθηκών, των συστατικών, των στοιχείων. Η δημιουργικότητα απαιτεί προσήλωση ώστε η αρχική ιδέα, μετά την «βάσανο» της έρευνας και της δοκιμής να μετουσιωθεί σε έργο και πράξη.
Η διαδικασία της δημιουργίας ευδοκιμεί όπου υπάρχει επάρκεια χώρου και χρόνου, που θα επιτρέψουν την ροή της.
Οι «εχθροί»
Μακράν η σημαντικότερη τροχοπέδη της δημιουργικότητας είναι η πνευματική και βεβαίως η συναισθηματική αποστείρωση των ανθρώπων. Αρχικά, η άρνηση της οικογένειας να επιτραπεί στα παιδιά η επαφή τους με διαφορετικά περιβάλλοντα, ανθρώπους και ιδέες. Η μη αποδοχή των ιδιαιτεροτήτων τους, η εμφανής έλλειψη εμπιστοσύνης και η διαρκής κριτική.
Το περιβάλλον κάμπτει πολλές φορές την τάση των νεαρών ατόμων να εξερευνούν και να αναζητούν. Μεγαλώνοντας σε συνθήκες ακαμψίας, οι άνθρωποι δυσκολεύονται να διακρίνουν εναλλακτικές λύσεις στα προβλήματα. Ο πιθανός συνδυασμός αγκυλωτικής ανατροφής και αδιάφορου, μη οραματικού εκπαιδευτικού συστήματος αποκλείει την ανάπτυξη της ευέλικτης σκέψης. Είναι άκρως αποτρεπτικός παράγοντας πειραματισμών και πιθανότατα εγκλωβίζει, για χρόνια ή για πάντα, ταλέντα και ανεξερεύνητες ικανότητες.
Η τελειομανία, όπως και όλες οι νευρωτικές εμμονές καθηλώνουν την δυνατότητα δημιουργικής ζωής σε χαμηλό επίπεδο. Σε κάποιες περιπτώσεις, αποτρέπουν την εξέλιξη ακόμη και ανθρώπων με εμφανή ικανότητα δημιουργικής σκέψης, αλλά αδυναμία ολοκλήρωσής της. Ορισμένοι από αυτούς μάλιστα, παγιδεύονται στο μεσόκενο της ανολοκλήρωτης διαδικασίας, ευάλωτοι και ψυχικά όλο και πιο ασταθείς.
Τελικά
Συνηθίζουμε να ταυτίζουμε την δημιουργικότητα με τα εξαιρετικά ταλέντα κάποιων ανθρώπων. Ωστόσο δημιουργικοί μπορούμε να είμαστε όλοι, αν εκπαιδευτούμε σε αυτό και αν το προσπαθήσουμε! Ακόμη και μια απλή, καθημερινή δραστηριότητα μπορεί να μετατραπεί σε δημιουργία, εφόσον επιθυμήσουμε να την εμπλουτίσουμε ή να την βελτιώσουμε. Για την προσωπική μας ευχαρίστηση, για την καλυτέρευση της ζωής των γύρω μας, γιατί τέλος πάντων, αποτελεί ίσως ένα από τα ισχυρότερα κίνητρα ζωής. Ένας ανεξάντλητος φορτιστής της!
