Το εντερικό μικροβίωμα έχει σχεδόν μονοπωλήσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα, έρευνες έχουν αποδείξει ότι τα βακτήρια που ζουν στο ανθρώπινο έντερο είναι υπεύθυνα για πολύ σημαντικές διεργασίες του οργανισμού όπως: την διατήρηση της ομοιόστασης, τον μεταβολισμό, τη σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, την υγιή λειτουργία του εγκεφάλου καθώς και την ψυχική υγεία.
Κρίσιμη είναι η δημιουργία και η διατήρηση ενός ισορροπημένου εντερικού μικροβιώματος, καθώς η ανισορροπία του μπορεί να προκαλέσει σοβαρές ασθένειες όπως κάποια φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, διαβήτη τύπου 2, παχυσαρκία ή και ογκογένεση.
Εντερικό μικροβίωμα: Τι είναι;
Υπάρχουν τρισεκατομμύρια μικροοργανισμοί (κυρίως βακτήρια) στο ανθρώπινο έντερο, περίπου πάνω από 1000 διαφορετικά είδη, τα οποία είναι υπεύθυνα για την πέψη, καθώς διασπούν τις τροφές, συνθέτουν θρεπτικές ουσίες και βοηθούν στην απορρόφησή τους από τον ανθρώπινο οργανισμό.
Ο τεράστιος αυτός αριθμός βακτηρίων που αποικίζουν το έντερο, ζυγίζουν 1-2 κιλά (περίπου όσο ο εγκέφαλος) και όλα μαζί λειτουργούν ως ένα ξεχωριστό όργανο στο ανθρώπινο σώμα.
Ακριβώς όπως η ομάδα αίματος, κάθε άτομο έχει διαφορετικό βακτηριακό αποτύπωμα που ονομάζεται εντερότυπος, ο οποίος αρχίζει να διαμορφώνεται όταν ακόμα το έμβρυο βρίσκεται στην μήτρα. Καθώς το άτομο γεννιέται και μεγαλώνει, ο εντερότυπός του θα διαμορφωθεί από τον τρόπο με τον οποίο θα γεννηθεί (με φυσιολογικό τοκετό ή καισαρική), την διατροφή, το στρες και τα αντιβιοτικά.
Ένα υγιές έντερο διαθέτει τους απαραίτητους φραγμούς, οι οποίοι εμποδίζουν τα βακτήρια και τις τοξίνες να περάσουν στην κυκλοφορία του αίματος. Τα βακτήρια επικοινωνούν με τα κύτταρα του εντέρου και εμποδίζουν τους παθογόνους μικροοργανισμούς να προσκολληθούν στα εντερικά τοιχώματα. Όταν η ισορροπία του μικροβιώματος διαταράσσεται, οι φραγμοί αυτοί εξασθενούν και παρατηρείται ένα φαινόμενο που ονομάζεται δυσβίωση. Η ανισορροπία αυτή μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, από τους οποίους οι δύο σημαντικότεροι είναι η διατροφή και η κατάχρηση των αντιβιοτικών.
Γιατί η διατροφή είναι τόσο σημαντική;
Μια πλούσια και ισορροπημένη διατροφή συμβάλει στην μεγαλύτερη βιοποικιλότητα του μικροβιώματος, καθιστώντας το περισσότερο ανθεκτικό και προσαρμόσιμο σε αλλαγές.
Στις μέρες μας, οι περισσότεροι ενήλικες έχουν μια συγκεκριμένη διατροφή βασισμένη στον τρόπο ζωής και σε προσωπικές επιλογές και προτιμήσεις. Στις δυτικές κοινωνίες ειδικά, παρατηρείται έντονα δυσβίωση στο μικροβίωμα του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού καθώς το 75% των διατροφικών του επιλογών βασίζεται μόνο σε 12 φυτικές πηγές και 5 είδη ζώων. Αν και υπάρχουν περίπου 300.000 βρώσιμες φυτικές τροφές, οι άνθρωποι καταναλώνουν μόνο 150-200, περιορίζοντας σημαντικά την βιοποικιλότητα του μικροβιώματός τους.
Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι ο συστηματικός αποκλεισμός βασικών θρεπτικών συστατικών σε μια δίαιτα π.χ. υδατάνθρακες ή ζυμώσιμες ίνες, μειώνει ανεπανόρθωτα το μικροβίωμα. Η μείωση αυτή είναι μη αντιστρέψιμη.
Τα προπαρασκευασμένα τρόφιμα επίσης, βλάπτουν σημαντικά το εντερικό μικροβίωμα. Για παράδειγμα, κάποια από αυτά διαθέτουν διατροφικούς γαλακτωματοποιητές, οι οποίοι είναι γνωστό ότι προκαλούν κολίτιδα και μεταβολικό σύνδρομο.
Ταυτόχρονα, η εκτεταμένη χρήση αντιβιοτικών στον αγροτικό τομέα και την κτηνοτροφία προκαλούν πολύ σημαντικές λειτουργικές αλλαγές στο μικροβίωμα, οι οποίες τις περισσότερες φορές είναι αδύνατον να αντιστραφούν. Αυτό συμβαίνει διότι τα αντιβιοτικά σκοτώνουν πολλά ωφέλιμα βακτήρια, συμβάλλοντας πιθανόν στην αύξηση του σωματικού βάρους και στην δημιουργία στελεχών βακτηρίων με ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά. Η χρήση τους πρέπει να γίνεται με σύνεση και μόνο όταν κρίνεται ιατρικά απαραίτητο.
Ποιες τροφές επηρεάζουν θετικά το μικροβίωμα;
Όπως αναφέρθηκε, ένδειξη καλής υγείας του εντέρου είναι η κατανάλωση πολλών και διαφορετικών τροφών. Οι φυτικές ίνες και τα πρεβιοτικά από τα όσπρια και τα φρούτα μπορούν να πυροδοτήσουν την ανάπτυξη του είδους Bifidobacteria.
Τα δημητριακά ολικής άλεσης περιέχουν φυτικές ίνες και ωφέλιμους υδατάνθρακες όπως η β-γλυκάνη. Όταν αποδομούνται από τα βακτήρια του εντέρου, ενισχύουν την διατήρηση του βάρους και μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου και διαβήτη.
Τα προβιοτικά, τα οποία βρίσκονται στα τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση, περιέχουν ακόμη ωφέλιμα βακτήρια, όπως το είδος Lactobacilli, και βοηθούν στην πρόληψη εμφάνισης νόσων που σχετίζονται με το έντερο.
Επίσης, οι πολυφαινόλες είναι φυτικές ενώσεις, οι οποίες διεγείρουν την υγιή βακτηριακή ανάπτυξη. Βρίσκονται σε αφθονία στο κόκκινο κρασί, το πράσινο τσάι, την μαύρη σοκολάτα, το ελαιόλαδο και τα δημητριακά ολικής άλεσης.
Τέλος, υπάρχουν αρκετές αποδείξεις που υποστηρίζουν ότι τα τεχνητά γλυκαντικά, όπως η ασπαρτάμη, αυξάνουν σημαντικά το σάκχαρο στο αίμα διεγείροντας την ανάπτυξη μη υγιών στελεχών βακτηρίων, των Enterobacteriaceae.
Διαφορά στο μικροβίωμα μεταξύ των πληθυσμών
Το International Human Microbiome Consortium έχοντας ερευνητές από τις ΗΠΑ, την Κίνα, την Ιαπωνία και την Ευρώπη, διαμόρφωσε ένα project μεγάλης κλίμακας σχετικά με το ανθρώπινο μικροβίωμα. Συγκεκριμένα, αναλύθηκε το μικροβίωμα εκατοντάδων ατόμων με καταγωγή από την Ασία, το Μεξικό, το Πουέρτο Ρίκο, την Αφρική, την Βενεζουέλα και τις ΗΠΑ.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η καταγωγή σχετίζεται έντονα με συγκεκριμένα είδη βακτηρίων που αποικούν και κυριαρχούν στο έντερο, καθώς και με γονίδια που εμπλέκονται στις μεταβολικές οδούς. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι άτομα που προέρχονται από τη Βενεζουέλα και την Αφρική, διαθέτουν γονίδια που παράγουν την αμυλάση, ένα ένζυμο που αποδομεί το άμυλο, σε αντίθεση με άτομα προερχόμενα από τις ΗΠΑ, όπου τα γονίδια αυτά δεν συναντιούνται συχνά.
Επιπλέον, νόσοι όπως η πρωτογενής σκληρυντική χολαγγειίτιδα και η μη αλκοολική λιπαρή νόσος του ήπατος (NAFLD), τείνουν να εμφανίζονται συχνότερα σε πληθυσμούς δυτικών χωρών, ενώ στις ανατολικές χώρες είναι πιο σπάνια η εμφάνιση τους. Οι νόσοι αυτοί, αν και έχουν συνδεθεί με το γενετικό υπόβαθρο των δυτικών πληθυσμών, αρχίζουν πλέον και εμφανίζονται συχνότερα σε Ασιάτες που έχουν υιοθετήσει διατροφικές συνήθειες της Δύσης.
Μελλοντικές έρευνες αναμένεται να δείξουν αν είναι δυνατόν να προβλέψουμε την εμφάνιση μιας νόσου, εξετάζοντας το εντερικό μικροβίωμα, τα γονίδια που σχετίζονται με αυτό και τις διατροφικές συνήθειες του κάθε ατόμου.
Πηγές:
Heiman ML & Greenway FL (2016) A healthy gastrointestinal microbiome is dependent on dietery diversity. Molecular Metabolism, 317-320.
Does the Intestinal Microbiota Explain Differences in the Epidemiology of Liver Disease between East and West. Nobuhiro Nakamoto, Bernd Schnabl. Ανάκτηση από: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4883108/ (Τελευταία πρόσβαση 13/12/2020 Ώρα 18:00)
Zitvogel L, Galluzzi L, Viaud S, Vetizou M, Daillere R, Merad M, Kroemer G (2015) Cancer and gut microbiota: an unexpected link. Translational Medicine, 270-271.
