Εάν πεθάνω αύριο ή σε ένα χρόνο, είναι το ίδιο – είναι το μήνυμα που αφήνεις πίσω σου που μετράει.
Πρώιμα Χρόνια
Η Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι γεννήθηκε το 1909 στο Τορίνο της Ιταλίας. Η Ρίτα και η δίδυμη αδερφή της Πάολα, ήταν τα μικρότερα από τα τέσσερα τέκνα της οικογένειας. Ο πατέρας της, Adamo Levi, ήταν μαθηματικός και ηλεκτρικός μηχανικός και η μητέρα της Adele Montalcini ήταν ζωγράφος και προέρχονταν και οι δύο από εβραϊκές οικογένειες. Ο Adamo υποστήριζε έντονα τους έμφυλους ρόλους της εποχής εκείνης, θέλοντας οι κόρες του να περιοριστούν στην οικιακή εργασία, το γάμο και την αναπαραγωγή.
Στα 20 της η Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι αποφασίζει ότι θέλει να σπουδάσει ιατρική και το ανακοινώνει στους γονείς της. Αν και η μητέρα της την ενθάρρυνε, ο πατέρας της αποδοκίμασε την απόφαση της τονίζοντας ότι αυτό το επάγγελμα δεν είναι κατάλληλο για μια γυναίκα. Η Ρίτα όμως ήταν αποφασισμένη. Αν και είχε αποφοιτήσει από το λύκειο 3 χρόνια πριν την απόφαση να σπουδάσει ιατρική, με εντατικό διάβασμα κατάφερε και κάλυψε όλα της τα κενά σε 8 μήνες και ξεκίνησε τις σπουδές της στο πανεπιστήμιο του Τορίνο το 1930. Εκεί, ως μαθητευόμενη του νεύρο-ιστολόγου Giuseppe Levi (η συνωνυμία είναι τυχαία και δεν πρόκειται για συγγένεια), αρχίζει να αποκτά ενδιαφέρον για τη διαδικασία της νευρογένεσης και μαθαίνει την τεχνική χρώσης αργύρου σε νευρικά κύτταρα, ώστε να είναι ορατά στο μικροσκόπιο.
Η Έρευνά της κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο
Το 1936 αποφοιτεί με άριστα (summa cum laude) και παραμένει στο πανεπιστήμιο ως βοηθός του Levi. Το 1922 με την άνοδο του Μπενίτο Μουσολίνι, την προώθηση του Manifesto della Razza το 1938 και την εισαγωγή νόμων που απαγόρευαν σε Εβραίους να ακολουθούν επαγγελματική σταδιοδρομία, η Ρίτα αναγκάζεται να διακόψει την ακαδημαϊκή της καριέρα.
Γυρνώντας στο πατρικό της έφτιαξε ένα εργαστήριο στο δωμάτιο της, όπου συνέχισε εκεί την έρευνα πάνω στους νευρώνες. Την περιέργειά της πυροδότησε μια δημοσίευση του 1934 “The effects of wing bud extirpation on the development of the central nervous system in chick embryos” του Victor Hamburger, όπου εξέτασε την προϋπόθεση ύπαρξης διαφορετικών ιστών για τη δημιουργία και μετανάστευση των νευρικών κυττάρων. Ο Hamburger χρησιμοποίησε έμβρυα κοτόπουλου, ένα εξαιρετικό μοντέλο μελέτης που επέτρεπε την επιτυχή ολοκλήρωση του πειράματος, διότι αποτελεί πρότυπο νευρωνικής μετανάστευσης. Οι αισθητηριακοί νευρώνες μπορούν να παρατηρηθούν σε κάθε στάδιο ανάπτυξης, καθώς επεκτείνονται σε περιφερειακούς ιστούς. Ο Hamburger μέσα από την έρευνα αυτή, ανακάλυψε έναν σημαντικό παράγοντα.
Ενθουσιασμένη από τα αποτελέσματα αυτά, η Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι έπεισε τις τοπικές φάρμες να της πουλάνε γονιμοποιημένα αυγά. Χρησιμοποιώντας τον εξοπλισμό που διατηρούσε στο δωμάτιό της, τεμάχιζε και χρωμάτιζε έμβρυα κοτόπουλου σε κάθε στάδιο ανάπτυξης, παρακολουθώντας την πορεία των αισθητήριων νευρώνων.
Και ανακάλυψε κάτι εντελώς νέο και πρωτοπόρο.
Παρατήρησε ότι ένας φυσιολογικός αριθμός νευρώνων μετανάστευαν σε απούσα άκρα ακρωτηριασμένων εμβρύων κοτόπουλου. Σε αργότερο στάδιο ανάπτυξης, αυτοί οι νευρώνες πέθαιναν οδηγώντας σε νευρωνική υποπλασία, κάτι που είχε παρατηρηθεί από τον Hamburger. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι νευρώνες που αποτυγχάνουν να κάνουν ισχυρές συνδέσεις, πεθαίνουν, ως φυσιολογικό μέρος της νευρικής ανάπτυξης.
Παρά την εντυπωσιακή της δουλειά, ήταν αδύνατο να δημοσιεύσει τα αποτελέσματά της σε ακαδημαϊκά περιοδικά της Ιταλίας κατά τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Με την βοήθεια του Giuseppe Levi, έστειλε χειρόγραφα της δουλειάς της στο Βέλγιο και η έρευνά της δημοσιεύτηκε το 1942 και το 1943.
Όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ιταλία το 1943, η Ρίτα και η οικογένειά της μετακόμισαν στην Φλωρεντία, όπου επιβίωσαν από το ολοκαύτωμα, χρησιμοποιώντας ψεύτικες ταυτότητες με την βοήθεια μη Εβραίων φίλων τους. Η Ρίτα έφτιαξε ξανά ένα εργαστήριο στη γωνία ενός κοινόχρηστου χώρου και συνέχισε την έρευνά της. Κατά την απελευθέρωση της Ιταλίας τον Αύγουστο του 1944, εργάστηκε ως γιατρός, θεραπεύοντας πρόσφυγες και τραυματίες πολέμου μέχρι το 1945, όπου ο πόλεμος τελείωσε.
Η Έρευνα στις ΗΠΑ και το Βραβείο Νόμπελ
Ο Victor Hamburger εντυπωσιασμένος από τις δημοσιεύσεις της, την κάλεσε για ένα χρόνο ως συνεργάτη του στο εργαστήριό του στο Washington University στο St. Louis. Το 1947 η Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι ταξίδευσε στις ΗΠΑ και ξεκίνησε την συνεργασία της με τον Hamburger. Αν και η πρόσκληση για την παραμονή της αφορούσε μόνο ένα χρόνο, η Ρίτα πέρασε 30 χρόνια στο Washington University και έγινε καθηγήτρια το 1958.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής της στις ΗΠΑ, η Ρίτα ανέπτυξε την τεχνική της in vitro καλλιέργειας νευρώνων, δηλαδή της καλλιέργειας νευρώνων σε δοκιμαστικό σωλήνα και σε εργαστηριακές συνθήκες, έξω από το έμβρυο κοτόπουλου. Επισκέφθηκε επίσης τα εργαστήρια Herta Meyer του Πανεπιστημίου της Βραζιλίας, όπου ανέπτυξε παραπάνω τις τεχνικές καλλιέργειας των νευρώνων και χαρακτήρισε παράγοντες που προωθούν την νευρική ανάπτυξη.
Επιπλέον, συνεργάστηκε με τον βιοχημικό Stanley Cohen, όπου ανακάλυψαν ότι οι περιφερειακοί ιστοί εκκρίνουν έναν παράγοντα, ο οποίος επηρεάζει την νευρωνική επιβίωση στα θηλαστικά. Ονόμασαν τον παράγοντα αυτό Nerve Growth Factor, NFG (αυξητικός παράγοντας νεύρων). Ο NGF ήταν ο πρώτος μιας ολόκληρης κατηγορίας χημειοτακτικών παραγόντων που αργότερα ονομάστηκαν νευροτροφίνες και προωθούν την ανάπτυξη και την επιβίωση συγκεκριμένων νευρώνων. Μια δεύτερη λειτουργία του NFG είναι να αφαιρεί νευρικά κύτταρα με κακή συνδεσιμότητα, κάτι που είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη του νευρικού συστήματος.
Το 1960 δημοσιεύθηκαν τα αποτελέσματα της έρευνάς του και το 1968 η Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι και ο Stanley Cohen μοιράστηκαν το βραβείο Νόμπελ στη Φυσιολογία, Ιατρική. Η έρευνά τους ήταν καθοριστική για την ανθρωπότητα και την επιστήμη, καθώς αργότερα με την ανάπτυξη της μοριακής νευροεπιστήμης, έγινε φανερό ότι οι νευροτροφίνες παίζουν σημαντικό ρόλο στον εγκέφαλο των ενηλίκων, καθώς προωθούν την μάθηση και τη μνήμη. Υπάρχουν πλέον έντονες ενδείξεις ότι οι μειωμένοι νευροτροφικοί παράγοντες συμπίπτουν με την ανάπτυξη νευροεκφυλιστικών ασθενειών όπως το Πάρκισον και η νόσος του Αλτσχάιμερ.
Η Συμβολή της στην Επιστήμη και την Πολιτική
Το 1962 ίδρυσε ένα εργαστήριο στη Ρώμη και μοίραζε τον χρόνο της μεταξύ ΗΠΑ και Ρώμης και το 1969 έγινε η πρώτη πρόεδρος του Ινστιτούτου Κυτταρικής και Μοριακής Βιολογίας στο Εθνικό Ιταλικό Συμβούλιο Έρευνας.
Η Ρίτα ήταν φανατική υποστηρίκτρια της χρηματοδότησης για τις γυναίκες στην επιστήμη και το 1992 ίδρυσε με την δίδυμη αδερφή της την Πάολα το δικό της ινστιτούτο, το οποίο παρείχε συμβουλευτική καθοδήγηση σε παιδιά. Το 2001 επέκτεινε το ινστιτούτο και σήμερα παρέχει εκπαιδευτική υποστήριξη και υποτροφίες σε γυναίκες και παιδιά της Αφρικής.
Το 2001 έγινε Γερουσιαστής στην Ιταλία και το 2006 είχε μια έντονη διαμάχη με ακροδεξιούς Ιταλούς πολιτικούς, οι οποίοι πρότειναν την μείωση της χρηματοδότησης για την επιστημονική έρευνα και η Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι κέρδισε αυτή την διαμάχη. Συνέχισε να είναι ενεργή στην ερευνητική κοινότητα, ιδρύοντας το ευρωπαϊκό ινστιτούτο για την έρευνα του εγκεφάλου και υπηρέτησε ως επικεφαλής του ινστιτούτου αυτού μέχρι τον θάνατό της, τον Δεκέμβριο του 2012.
Τέλος, πέρα από τις επιστημονικές της δημοσιεύσεις, έγραψε αρκετά βιβλία όπως τον Κρυφό Άσο που έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά και το In Praise of Imperfection: My Life and Work όπου μιλάει για την ζωή της.
Πηγές Άρθρου:
Elogio dell’Imperfezione. Συγγραφέας: Rita Levi Montalcini. Εκδόσεις Baldini & Castoldi.
The effects of wing bud extirpation on the development of the central nervous system in chick embryos. Victor Hamburger. Ανακτήθηκε από: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/jez.1400680305 (Τελευταία πρόσβαση: 03/01/2021, Ώρα: 16:52)
Effects of the extract of the mouse submaxillary salivary glands on the sympathetic system of mammals. Rita Levi Montalcini, Stanley Cohen. Ανακτήθηκε από: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14416187/ (Τελευταία πρόσβαση: 03/01/2021, Ώρα: 16:57)
The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1986. The Noble Price. Ανακτήθηκε από: https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/1986/summary/ (Τελευταία Πρόσβαση: 03/01/2021, Ώρα: 17:00)
Neuroscience: One hundrend years of Rita. Nature. Ανακτήθηκε από: https://www.nature.com/news/2009/090401/full/458564a.html#B2 (Τελευταία πρόσβαση: 03/01/2021, Ώρα: 17:00)
