Ο υδράργυρος (Hg) στο θαλάσσιο περιβάλλον αναγνωρίζεται ως εξαιρετικά τοξικό στοιχείο για την ανθρώπινη υγεία, ανήκει στα βαρέα μέταλλα.Τα βαρέα μέταλλα είναι μία όχι ορατή αλλά πολύ σημαντική μορφή ρύπανσης για το θαλάσσιο περιβάλλον εξαιτίας της τοξικότητάς τους. Με τον όρο βαρέα μέταλλα εννοούμε εκείνα που έχουν ειδικό βάρος μεγαλύτερο του σιδήρου (Fe) και κυρίως τον μόλυβδο (Pb), τον υδράργυρο (Hg), το μαγγάνιο (Μη), τον χαλκό (Cu), το κάδμιο (Cd), το χρώμιο (Cr), το νικέλιο (Ni), το αρσενικό (As) και τον ψευδάργυρο (Ζn).
Τα βαρέα μέταλλα σχετίζονται με πλήθος ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Χρησιμοποιούνται στις χημικές βιομηχανίες για την παραγωγή χρωμάτων, φωτογραφικών υλικών, ηλεκτρονικού υλικού, παρασιτοκτόνων, συσσωρευτών, πυρομαχικών, μεταλλουργεία κ.λπ., χρησιμοποιούν σε διάφορες ποσότητες ενώσεις που περιέχουν βαρέα μέταλλα είτε σαν πρώτη ύλη είτε σαν καταλύτες. Πολλές βιομηχανίες χρησιμοποιούν χάλκινους σωλήνες για την ψύξη των μηχανημάτων τους και λόγω της διάβρωσης, σημαντικές ποσότητες χαλκού οδηγούνται στη θάλασσα κατά την έξοδο του νερού από το σύστημα ψύξης. Η χρήση μόλυβδου στην βενζίνη έχει σαν αποτέλεσμα την απελευθέρωση σημαντικών ποσοτήτων ενώσεων μόλυβδου στην ατμόσφαιρα που εν συνεχεία μέσω των νερών της βροχής οδηγούνται στα ποτάμια ή κατευθείαν στην θάλασσα. Τα αστικά λύματα περιέχουν επίσης κάποιες ποσότητες βαρέων μετάλλων που προέρχονται από την κατανάλωση διαφόρων βιομηχανικών προϊόντων που περιέχουν ενώσεις βαρέων μετάλλων, από την χρήση ορισμένων τύπων απορρυπαντικών κ.λπ. Η καύση απορριμμάτων είναι ένας ακόμη παράγων εμπλουτισμού της ατμόσφαιρας σε σωματίδια που περιέχουν ενώσεις βαρέων μετάλλων και στη συνέχεια καταλήγουν με τα νερά της βροχής στην θάλασσα. Ένα μέρος των συγκεντρώσεων των βαρέων μετάλλων που βρίσκονται στη θάλασσα οφείλεται και σε φυσικές πηγές. Κυρίως πρόκειται για διάβρωση πετρωμάτων που είναι πλούσια σε ορυκτά που περιέχουν βαρέα μέταλλα.
Η είσοδος βαρέων μετάλλων στα υδάτινα οικοσυστήματα γίνεται με:
- Διάλυση, Διασπορά: Φυσικές διεργασίες (μεταφορά σε μεγάλες αποστάσεις από την πηγή εισόδου εξαιτίας ρευμάτων & διάχυσης
- Καταβύθιση (καθίζηση) όταν η συγκέντρωση ενός στοιχείου είναι υψηλότερη από τη διαλυτότητα της λιγότερο διαλυτής ένωσης που μπορεί να σχηματίσει το στοιχείο αυτό με τα άλλα ιόντα που βρίσκονται στο νερό
- Προσρόφηση στην επιφάνεια φυτοπλαγκτικών οργανισμών και ενώσεων σε σωματιδιακή μορφή (ένυδρο οξείδιο Fe κ.α.)
- Απορρόφηση συσσώρευση στα ιζήματα (τελικός αποδέκτης)
Ο υδράργυρος (Hg) μπορεί να προσληφθεί από τους οργανισμούς: α) ως στοιχείο, β) ως ανόργανη ένωση και γ) ως οργανομεταλλική ένωση.
Ο υδράργυρος (Hg) στη στοιχειακή μορφή είναι επικίνδυνος στη μορφή των ατμών του. Οι ατμοί του εισπνεόμενοι μεταφέρονται στα ερυθρά αιμοσφαίρια και από εκεί σε ολόκληρο το σώμα και κυρίως στον εγκέφαλο. Ο υδράργυρος (Hg) προκαλεί νευρολογικές βλάβες, προβλήματα στο ανοσοποιητικό και γενετικές ανωμαλίες στα θηλαστικά. [Clarkson (1987),von Burg and Greenwood (1991). Στους ανθρώπους, η επίδραση της αυξημένης συγκέντρωσης υδράργυρου (Hg) περιλαμβάνει: απώλεια μνήμης, πονοκεφάλους, περιορισμό του πεδίου όρασης, έντονη τριχόπτωση. Clarkson et al., (2003). Ακόμα, σχετίζεται με νευρολογικές επιδράσεις, βλάβες στο κυκλοφορικό, και προβλήματα στην ανάπτυξη. [Guallar et al., (2002), Clarkson et al., (2003), Murata et al.,(2004),Grandjean et al.,(2004)].
Στις ΗΠΑ εκτιμάται ότι 650.000 νεογέννητα κινδυνεύουν από προβλήματα ανάπτυξης και νευρολογικά προβλήματα κάθε χρόνο, λόγω της έκθεσής τους σε αυξημένες συγκεντρώσεις υδραργύρου [Mahaffey (2004)]. Τα επίπεδα συγκέντρωσης υδραργύρου (Hg) στα τρόφιμα πάνω από 0.5 έως 1.0 ppm θεωρούνται ως μη ασφαλή για ανθρώπινη κατανάλωση. Η πηγή του υδραργύρου (Hg) είναι η ρυπασμένη θαλάσσια τροφή.
Ο υδράργυρος (Hg) στα ψάρια της Μεσογείου θάλασσας:
Η Μεσόγειος Θάλασσα είναι πλούσια σε υδράργυρο Hg από φυσικές όσο και από ανθρωπογενείς πηγές. Η λεκάνη της Μεσογείου φαίνεται να αποτελεί φυσική πηγή Hg μέσω της εξάτμισης από τη θαλάσσια επιφάνεια και την ανταλλαγή θαλάσσιων μαζών με τον Ατλαντικό Ωκεανό. Τα επίπεδα συγκεντρώσεων του υδραργύρου Hg παρουσιάζουν αύξηση κοντά στο βυθό, ιδιαίτερα σε περιοχές ενεργής ηφαιστειακής και τεκτονικής δραστηριότητας (Ιόνιο Πέλαγος). Αυτό πιθανότατα οφείλεται σε υπόγειες πηγές Hg εξ’ αιτίας της ηφαιστειακής δραστηριότητας και των γεωθερμικών ρευμάτων. H γεωτεκτονική δραστηριότητα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη λεκάνη της Μεσογείου. Οι κύριες ζώνες σεισμικής δραστηριότητας στην περιοχή της Μεσογείου είναι το Ιόνιο πέλαγος (ιδιαίτερα ΝΔ, Ν, ΝΑ της Ελλάδας), η περιοχή μεταξύ Ισπανίας, Γιβραλτάρ, Μαρόκου και Βαλεαρίδων και η νότιος Τυρρηνική Θάλασσα. Κάποια από τα πιο πλούσια μεταλλεία του κόσμου βρίσκονται στην περιοχή, όπως το Almaden στην Ισπανία, το Idrija στη Σλοβενία και το Monte Amiata στην Ιταλία.
Τα περισσότερα ψάρια έχουν επίπεδα υδραργύρου (Hg) περίπου 0.15 ppm στον ιστό της σάρκας τους. Στον μπακαλιάρο στην Σουηδία και στην Δανία έχουν βρεθεί επίπεδα έως 1.29 ppm.Υψηλά επίπεδα έχουν ανιχνευτεί και στον τόνο έως 3.4 ppm. Όταν το όριο ανίχνευσης υδραργύρου (Hg) για την ανθρώπινη υγεία είναι μόλις 0.5 ppm. Όσο για τα θηλαστικά (φάλαινες, δελφίνια) που βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας εξαιτίας της μεγάλης διάρκειας ζωής τους, η μέση συγκέντρωση τους σε υδραργύρου (Hg) ήταν 18 έως 22 φορές υψηλότερη από τα επίπεδα που επιτρέπονται διεθνώς (0.4 ppm).
Επαγγελματικές και περιβαλλοντικές ασθένειες
Η ασθένεια των πιλοποιών
Ο τρελός καπελάς στην «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» του Lewis Carroll (1832-1898) ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα επαγγελματικής νόσου. Ο όρος «τρελός καπελάς» χρονολογείται από το 19ο αιώνα, όταν οι καπελάδες παρουσίασαν τα πρώτα αισθητά συμπτώματα της δηλητηρίασης υδραργύρου (Hg), ως αποτέλεσμα της έκθεσής τους στα άλατα υδραργύρου, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας παραγωγής.
Οι ενώσεις του υδραργύρου (Hg) (ιδιαίτερα τα διαλύματα Hg[NO3]2) άρχισαν να χρησιμοποιούνται πριν από 200 χρόνια στην κατασκευή καπέλων. Ο διμεθυλοϋδράργυρος είναι μία από τις τοξικότερες νευροτοξίνες, που έχει συνθέσει ποτέ ο άνθρωπος. Τα καπέλα κατασκευάζονταν από πίλημα (τσόχα ένα είδος μη πλεκτού υφάσματος από αλληλοπλεγμένες τρίχες μαλλιού. Οι γούνες από λαγούς και κάστορες δεν παρείχαν σταθερά πιλήματα και για να «κατσαρώσουν» οι τρίχες τους, έπρεπε να βυθιστούν σε διάλυμα νιτρικού οξέος. Οι πιλοποιοί διαπίστωσαν ότι αν διέλυαν υδράργυρο στο νιτρικό οξύ, τα λαμβανόμενα πιλήματα είχαν καλύτερη ποιότητα. Ωστόσο, μετά τη ξήρανση του πιλήματος, έμενε σ’ αυτό μια λεπτή σκόνη που περιείχε υδράργυρο και οι πιλοποιοί την ανέπνεαν.
Ασθένεια Minamata – Σύμβαση της Μιναμάτα
Στον κόλπο Μιναμάτα, στην Ιαπωνία, το 1956, το τοπικό εργοστάσιο υδραργύρου (Hg) έριξε όλα τα απόβλητα στον κόλπο. Οι άνθρωποι δεν το γνώριζαν. Συνέχιζαν να ψαρεύουν και να τρώνε τα ψάρια. Δέκα χιλιάδες άνθρωποι προσβλήθηκαν από την ασθένεια Μιναμάτα και 2.000 επιπλέον πέθαναν από τοξική μόλυνση από υδράργυρο. Η Ασθένεια Minamata είναι ένα νευρολογικό σύνδρομο που προκαλείται από δηλητηρίαση υδραργύρου (Hg). Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν αταξία, αισθητήρια διαταραχή στα χέρια και τα πόδια, ζημία στην όραση και την ακρόαση, αδυναμία, και σε ακραίες περιπτώσεις, παράλυση και θάνατος.
Πέρασαν πολλά χρόνια ώστε να υπογραφεί η Σύμβαση της Μιναμάτα από εκπροσώπους 140 χωρών την Πέμπτη 10-10-2013, και έχει σαν σκοπό τη μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος από υδράργυρο(Hg), ένα βαρύ μέταλλο που ευθύνεται για την τραγωδία της ομώνυμης ιαπωνικής πόλης Minamata και ανιχνεύεται πλέον στους ωκεανούς και τις λίμνες όλου του κόσμου.
https://medlabgr.blogspot.com/2015/11/mercury-poisoning.html
