Ένα από τα πιο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ζώων και συγκεκριμένα του ανθρώπου είναι η ερεθιστικότητα. Η ικανότητα αλλαγής της συμπεριφοράς ανάλογα με τις συνθήκες στις οποίες βρίσκονται. Η αλλαγή της συμπεριφοράς στηρίζεται στις εμπειρίες των ατόμων. Όλα αυτά περιγράφονται πλήρως από δύο έννοιες, την μνήμη και την μάθηση. Οι δύο αυτές έννοιες συσχετίζονται σε μεγάλο βαθμό, εντούτοις δεν ταυτίζονται. Με τον όρο μάθηση εννοούμε την ικανότητα του ατόμου να συλλέγει πληροφορίες. Με τον όρο μνήμη εννοούμε την ικανότητα του ατόμου να συγκρατεί και να αποθηκεύει τις πληροφορίες αυτές. Ένα τμήμα του εγκεφάλου σου, σου δίνει την δυνατότητα να βλέπεις τα γράμματα στην οθόνη του υπολογιστή σου. Ένα άλλο τμήμα του εγκεφάλου σου, σου δίνει την δυνατότητα να αναγνωρίσεις ότι αυτά που βλέπεις είναι γράμματα. Ένα άλλο πάλι σε βοηθά να διαβάσεις και να κατανοήσεις αυτά που διαβάζεις. Καθώς διαβάζεις, μαθαίνεις. Αυτό είναι η μάθηση. Το αν θα θυμάσαι αργότερα αυτά που διάβασες είναι η μνήμη που επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες.
Μορφές της μνήμης
Η μνήμη με βάση την επιστήμη της φυσιολογίας διακρίνεται σε δύο μορφές. Πρώτα έχουμε την έκδηλη ή δηλωτική μνήμη η οποία σχετίζεται με την συνείδηση και την επίγνωση. Η έκδηλη μνήμη εξαρτάται από τον ιππόκαμπο και άλλα τμήματα της έσω μοίρας του κροταφικού λοβού. Ιππόκαμπος είναι μια δομή που βρίσκεται στο κέντρο σχεδόν του εγκεφάλου για την συγκράτηση πληροφοριών. Κροταφικός λοβός ονομάζονται οι περιοχές του εγκεφάλου που βρίσκονται πίσω από τα κροταφικά οστά του κρανίου (κρόταφοι). Η δεύτερη μορφή μνήμης είναι η άδηλη ή μη δηλωτική μνήμη. Αυτή δεν σχετίζεται με την επίγνωση και δεν εξαρτάται από τον ιππόκαμπο για την συγκράτηση πληροφοριών.
Διάκριση της έκδηλης μνήμης
Η έκδηλη μνήμη διακρίνεται με την σειρά της σε δύο μορφές. Έχουμε έτσι την σημασιολογική μνήμη. Η σημασιολογική μνήμη σχετίζεται με γενικές γνώσεις, όπως για παράδειγμα είναι οι λέξεις, οι κανόνες και η γλώσσα. Από την άλλη έχουμε την επεισοδιακή μνήμη. Αυτή σχετίζεται με την αποθήκευση συμβάντων. Αξιοσημείωτη είναι η σύνδεση της έκδηλης με την άδηλη μνήμη. Αυτό αποδεικνύεται πολύ απλά αν αναλογιστούμε το εξής παράδειγμα. Όταν κάποιος μαθαίνει για πρώτη φορά πως να κάνει ποδήλατο, συγκρατεί μια σειρά από κανόνες που αφορούν την οδήγηση του ποδηλάτου και τους θυμάται κάθε φορά που κάνει ποδήλατο. Από ένα σημείο όμως και πέρα, όπου οι ικανότητές του θα έχουν βελτιωθεί, δεν σκέφτεται αυτούς τους κανόνες και κάνει ό,τι κάνει “ασυνείδητα”.
Διάκριση της άδηλης μνήμης
Η άδηλη μνήμη είναι πολύ σημαντική γιατί συμβάλλει στην ανάπτυξη αντανακλαστικών και υποδιαιρείται σε τέσσερις τύπους. Πρώτος τύπος είναι η προετοιμασία αντίδρασης. Πρόκειται για την δυνατότητα αναγνώρισης λέξεων ή αντικειμένων με προηγούμενη έκθεση σε αυτά. Αυτός ο τύπος μνήμης φαίνεται από το γεγονός ότι η ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε μια λέξη ακόμα και αν μας παρουσιαστούν μόνο μερικά από τα πρώτα της γράμματα, βελτιώνεται με την έκθεσή μας στη λέξη. Εξαρτάται από τον νεοφλοιό του εγκεφάλου. Δεύτερος τύπος είναι η διαδικαστική. Αυτή περιλαμβάνει συνήθειες και δεξιότητες οι οποίες αρχικά ήταν συνειδητές, αφότου όμως αποκτήθηκαν έγιναν αυτόματες και μη συνειδητές. Εξαρτάται από το ραβδωτό σώμα του εγκεφάλου.
Πρόκειται για μια δομή στο εσωτερικό του εγκεφάλου. Τρίτος τύπος είναι η συνειρμική μάθηση, κατά την οποία το άτομο μαθαίνει πως ένα ερέθισμα συσχετίζεται με ένα άλλο. Σε αυτόν τον τύπο συμπεριλαμβάνονται οι συναισθηματικές αντιδράσεις αλλά και οι κινητικές αποκρίσεις. Οι συναισθηματικές αντιδράσεις εξαρτώνται από την αμυγδαλή, μια δομή στην κάτω πλευρά του εγκεφάλου. Οι κινητικές αποκρίσεις εξαρτώνται από την παρεγκεφαλίδα, μια δομή στο οπίσθιο μέρος του εγκεφάλου. Τέταρτος τύπος είναι η μη συνειρμική μάθηση που κυρίως περιλαμβάνει τον εθισμό και την ευαισθητοποίηση σε ερεθίσματα και εξαρτάται από διάφορες οδούς αντανακλαστικών.
Βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη μνήμη
Πρόκειται για έναν διαφορετικό τρόπο διάκρισης της μνήμης. Στην βραχυπρόθεσμη συμπεριλαμβάνεται η έκδηλη μνήμη και πολλοί τύποι της άδηλης. Η βραχυπρόθεσμη μνήμη διαρκεί από μερικά δευτερόλεπτα μέχρι μερικές ώρες. Η μακροπρόθεσμη μνήμη μπορεί να διαρκεί από μερικά χρόνια μέχρι και ολόκληρη την ζωή του ατόμου. Η μονιμότητα της μακροπρόθεσμης μνήμης οφείλεται στο γεγονός ότι ο ιππόκαμπος δημιουργεί μόνιμες αλλαγές στην συναπτική ισχύ.
Το φαινόμενο deja vu
To φαινόμενο deja vu είναι ένα φαινόμενο το οποίο σχετίζεται με την ανώτερη νοητική λειτουργία της μνήμης. Στα ελληνικά χρησιμοποιείται και ο όρος προμνησία. Το deja vu προέρχεται από τα γαλλικά και σημαίνει “ήδη ιδωμένο”. Με τον όρο deja vu περιγράφουμε την αδικαιολόγητη οικειότητα με ένα νέο ερέθισμα. Κατά το φαινόμενο deja vu ο εγκέφαλος του ατόμου αντιλαμβάνεται ένα νέο ερέθισμα ως οικείο ενώ δεν το έχει καταγράψει ποτέ στο παρελθόν. Το φαινόμενο deja vu μπορεί να συμβαίνει σε φυσιολογικά άτομα, παρόλα αυτά μπορεί να αποτελεί και κλινική ένδειξη, αύρα, σε ασθενείς με επιληψία του κροταφικού λοβού. Με τον όρο αύρα εννοούμε την αίσθηση που προηγείται μιας επιληπτικής κρίσης. Διακρίνονται τρεις τύποι deja vu. Ο πιο συνηθισμένος είναι το deja vecu που σημαίνει “αυτό το έχω ξαναδεί”. Ακολουθεί το deja senti το οποίο σημαίνει “αυτό το έχω ξανα-αισθανθεί” και σχετίζεται με τα συναισθήματα αποκλειστικά. Και τέλος υπάρχει το deja visite που σημαίνει “αυτό το έχω ξαναεπισκεφτεί”.
Για περισσότερα στοιχεία σχετικά με το φαινόμενο deja vu, μπορείτε να κοιτάξετε τα άρθρα των συναδέλφων.
