Το Tay-Sachs είναι μια σοβαρή νευρολογική ασθένεια που προκαλείται από ανεπάρκεια σε ένα ένζυμο που ονομάζεται HexA. Αποτελεί, κληρονομική νευρολογική διαταραχή που προκαλείται από ανεπάρκεια της εξαμινιδάσης Α (HexA). Αυτό το ένζυμο διασπά μια ουσία που μοιάζει με λίπος που κανονικά υπάρχει σε πολύ μικρές, αβλαβείς ποσότητες στον εγκέφαλο. Χωρίς HexA, ωστόσο, αυτή η λιπαρή ουσία μπορεί να συσσωρευτεί σε τοξικά επίπεδα που βλάπτουν και σκοτώνουν τους νευρώνες.
Ένα από τα συμπτώματα αυτής της ασθένειας περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1883 από τον Βρετανό οφθαλμίατρο Warren Tay, ο οποίος είδε μια κηλίδα-κόκκινη κηλίδα στο πίσω μέρος του ματιού των προσβεβλημένων βρεφών. Το 1887, ο Αμερικανός νευρολόγος Bernard Sachs περιέγραψε τα βαθιά νευρολογικά συμπτώματα του Tay-Sachs σε μια σημαντική εργασία:
«… Τίποτα μη φυσιολογικό δεν παρατηρήθηκε μέχρι την ηλικία των δύο έως τριών μηνών, όταν οι γονείς παρατήρησαν ότι το παιδί ήταν πολύ πιο άτονο από τα παιδιά αυτής της ηλικίας. … Το παιδί συνήθως ξάπλωνε ανάσκελα και δεν μπορούσε ποτέ να αλλάξει θέση… δεν επιχείρησε ποτέ καμία εκούσια κίνηση… το παιδί αδυνατούσε σταθερά, έπαψε να τρώει σωστά, τα βρογχικά του προβλήματα αυξάνονταν και, τέλος, εμφανίστηκε πνευμονία πέθανε τον Αύγουστο του 1886».
Αυτή η θλιβερή περιγραφή του Tay-Sachs παραμένει επίκαιρη, και όσοι πάσχουν από τη νόσο συνήθως πεθαίνουν στην ηλικία των 5 ετών. Μερικοί άνθρωποι αναπτύσσουν Tay-Sachs αργότερα στη ζωή τους, με συμπτώματα που ξεκινούν στην εφηβεία τους και επιδεινώνονται προοδευτικά σε πολλές δεκαετίες.
Δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμη θεραπεία για την Tay-Sachs. Η επιθετική ιατρική θεραπεία μπορεί να παρατείνει την επιβίωση αλλά δεν βελτιώνει τη νευρολογική λειτουργία. Ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος για τη θεραπεία του Tay-Sachs είναι η αποκατάσταση του ενζύμου HexA στον εγκέφαλο. Αυτό είναι δύσκολο, ωστόσο, επειδή ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός εμποδίζει τα περισσότερα μόρια να περάσουν στον εγκέφαλο.
Mέλος μιας ομάδας ερευνητών από την Ιατρική Σχολή UMass Chan και το Πανεπιστήμιο Auburn, οι οποίοι ανέπτυξαν μια γονιδιακή θεραπεία που μπορεί να βοηθήσει να ξεπεραστεί αυτό το εμπόδιο, ανέφερε πως η θεραπεία χρησιμοποιεί δύο αβλαβείς ιικούς φορείς για να παραδώσει οδηγίες DNA στα εγκεφαλικά κύτταρα που τους διδάσκουν πώς να παράγουν το ένζυμο που λείπει. Παρόμοιες τεχνικές έχουν χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία ορισμένων σχετικών ασθενειών και άλλων καταστάσεων. Στην περίπτωση του Tay-Sachs, αυτές οι οδηγίες DNA εισέρχονται στον πυρήνα αυτών των κυττάρων και παραμένουν εκεί, επιτρέποντας τη μακροπρόθεσμη παραγωγή HexA.
Με βάση τις προηγούμενες μελέτες που δοκιμάζουν επιτυχώς τη γονιδιακή θεραπεία σε διαφορετικά ζωικά είδη, πιστεύεται ότι η παροχή της θεραπείας σε ένα κεντρικό τμήμα του εγκεφάλου επιτρέπει στο ένζυμο να ταξιδέψει κατά μήκος των συνδέσεών του σε άλλες περιοχές και να διανεμηθεί σε ολόκληρο τον εγκέφαλο.
Το πρώτο παιδί που έλαβε τη θεραπεία γονιδιακής θεραπείας ήταν ηλικίας 2 ½ ετών, με συμπτώματα νόσου σε όψιμο στάδιο. Τρεις μήνες μετά τη θεραπεία, είχαν καλύτερο έλεγχο των μυών και μπορούσαν να εστιάσουν τα μάτια τους. Τώρα στην ηλικία των 5 ετών, το παιδί έχει σταθερή υγεία και δεν έχει επιληπτικές κρίσεις, κάτι που συνήθως δεν είναι δυνατό για ασθενείς σε αυτήν την ηλικία. Ένα δεύτερο παιδί που υποβλήθηκε σε θεραπεία σε ηλικία 7 μηνών είχε βελτιωμένη ανάπτυξη του εγκεφάλου μετά την παρακολούθηση τριών μηνών και παραμένει απαλλαγμένο από επιληπτικές κρίσεις σε ηλικία λίγο μεγαλύτερη των 2 ετών.
Απαιτούνται περισσότερες δοκιμές για να επιβεβαιωθεί εάν η θεραπεία μπορεί να σταματήσει πλήρως την εξέλιξη της νόσου. Δεδομένου ότι αυτή ήταν η πρώτη φορά που η θεραπεία χορηγήθηκε σε ανθρώπους, χρησιμοποιήσαν μια συντηρητική δόση κάτω από τα μέγιστα θεραπευτικά αποτελέσματα που είδαν στις μελέτες μας σε ζώα.
Οι πλέον διαθέσιμες υποστηρικτικές θεραπείες περιλαμβάνουν:
- Φαρμακευτική αγωγή. Ένας αριθμός συνταγογραφούμενων φαρμάκων είναι διαθέσιμος για τη μείωση των συμπτωμάτων και την πρόληψη των επιπλοκών: για παράδειγμα, φάρμακα κατά των επιληπτικών κρίσεων ή αντιβιοτικά για μόλυνση.
- Αναπνευστική φροντίδα. Η συσσωρευμένη βλέννα στους πνεύμονες είναι συχνή και οδηγεί σε υψηλό κίνδυνο πνευμονικών λοιμώξεων που προκαλούν αναπνευστικά προβλήματα. Η φυσιοθεραπεία θώρακα (CPT), η άσκηση και άλλες τεχνικές μπορούν να βοηθήσουν στην απομάκρυνση της βλέννας από τους πνεύμονες. Τα φάρμακα για τη μείωση της παραγωγής σάλιου και οι τεχνικές τοποθέτησης είναι επίσης επιλογές για τη μείωση του κινδύνου συσσώρευσης βλέννας και την πρόληψη της πνευμονίας από εισρόφηση.
- Διατροφή και ενυδάτωση. Το παιδί μπορεί να έχει πρόβλημα στην κατάποση ή να αναπτύξει αναπνευστικά προβλήματα εισροφώντας τροφή ή υγρό στους πνεύμονες ενώ τρώει. Ένας σωλήνας σίτισης μπορεί να εισαχθεί μέσω της μύτης του παιδιού και στο στομάχι ή ένας χειρουργός μπορεί να εισάγει χειρουργικά έναν σωλήνα τροφοδοσίας απευθείας στο στομάχι (σωλήνας γαστροστομίας).
- Φυσικοθεραπεία. Καθώς η ασθένεια εξελίσσεται, το παιδί μπορεί να επωφεληθεί από τη φυσικοθεραπεία για να βοηθήσει να διατηρήσει τις αρθρώσεις ευέλικτες και να διατηρήσει όσο το δυνατόν περισσότερη ικανότητα κίνησης (εύρος κίνησης). Η φυσικοθεραπεία μπορεί να καθυστερήσει τη δυσκαμψία των αρθρώσεων και να μειώσει ή να καθυστερήσει την απώλεια της λειτουργίας και τον πόνο που μπορεί να προκύψει από τους προσβεβλημένους μύες.
- Εργοθεραπεία. Αυτοί οι θεραπευτές μπορούν να συστήσουν δραστηριότητες και υποστηρικτικές συσκευές για να βοηθήσουν στην καθημερινή λειτουργία.
- Λογοθεραπεία. Οι λογοθεραπευτές μπορούν να βοηθήσουν με προβλήματα κατάποσης.
ΠΗΓΕΣ:
Flotte, T.R., Cataltepe, O., Puri, A., Batista, A.R., Moser, R., McKenna-Yasek, D., Douthwright, C., Gernoux, G., Blackwood, M., Mueller, C., Tai, P.W.L., Jiang, X., Bateman, S., Spanakis, S.G., Parzych, J., Keeler, A.M., Abayazeed, A., Rohatgi, S., Gibson, L. and Finberg, R. (2022). AAV gene therapy for Tay-Sachs disease. Nature Medicine, 28(2), pp.251–259.
Mayo Clinic (2018). Tay-Sachs disease – Diagnosis and treatment – Mayo Clinic. [online] Mayoclinic.org. Available at: mayoclinic.org Last access: 18/8/22.
Sena-Esteves, M. (2022). First gene therapy for Tay-Sachs disease successfully given to two children. [online] The Conversation. Available at: theconversation.com Last access: 18/8/22.
