Αν πιάσετε τον εαυτό σας να σιγοτραγουδάει μια ρεμπέτικη μελωδία που έφτασε στα αυτιά σας καθώς περπατάτε στο δρόμο ή βρίσκεστε σε κάποιο καφέ, θέατρο, ίδρυμα ή φεστιβάλ, είναι πολύ πιθανό κάπου εκεί να συναντήσετε το Γιοβάν, έναν μερακλή ρεμπέτη μουσικό που τον τελευταίο καιρό αποκτά ολοένα και περισσότερους θαυμαστές.
Και αν αναρωτιέστε ποιος είναι ο Γιοβάν, η πιο κατάλληλη για να σας απαντήσει είναι η Αννέτα Στεφανοπούλου, η δημιουργός του και ο άνθρωπος που του δίνει ζωή! Η Αννέτα έχει λάβει Θεατρικές Σπουδές στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ από το 2001 ασχολείται με μια ιδιαίτερη μορφή θεάτρου, το κουκλοθέατρο! Πλέον έχει καταφέρει να εξελίξει την τέχνη αυτή σε βασική της απασχόληση, προσφέροντάς μας καθημερινές ιστορίες που αγγίζουν μικρούς και μεγάλους. Ας τη γνωρίσουμε…
- Όλοι λίγο πολύ, όταν ήμασταν μικροί, είχαμε μια πρώτη επαφή με το κουκλοθέατρο. Επινοούσαμε ιστορίες, κινούσαμε τους ήρωες και φτιάχναμε διαλόγους. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να συνεχίσετε την ενασχόληση με το κουκλοθέατρο, ως επαγγελματίας πλέον;
Από πολύ μικρή ηλικία θυμάμαι να απολαμβάνω πολύ τη ζωγραφική και τις κατασκευές. Αυτές οι δραστηριότητες δεν έφυγαν ποτέ από την καθημερινότητά μου και στην πορεία, μέσω του κουκλοθεάτρου, είχαν την ευκαιρία να αρχίσουν να μορφοποιούνται σε κάτι πιο συγκεκριμένο. Το βασικό ερέθισμα υπήρχε μέσα στο σπίτι, από τους γονείς μου. Και οι δύο είχαν πολύ μεράκι για πράγματα που φτιάχνουμε με τα χέρια μας, καθώς και τη διάθεση για παιχνίδι με τα ελάχιστα μέσα. Εν ολίγοις, είχαν διατηρήσει αρκετά ζωντανή τη φαντασία τους.
Παράλληλα με τις σπουδές στη θεατρολογία, ξεκίνησα να συμμετέχω σε εργαστήρια κατασκευής και εμψύχωσης κούκλας. Αρχικά, το ενδιαφέρον μου ήταν μόνο γύρω από την κατασκευή, καθώς δεν είχα άνεση με την έκθεση. Στην πορεία όμως έβλεπα ότι με κάποιο μαγικό τρόπο, αυτά τα κατασκευάσματα, έκρυβαν μέσα τους πολλές ιστορίες και είχαν τη δυνατότητα να εκφράζουν συναισθήματα ακόμη και στην ακινησία τους. Επίσης, υπήρχε κάποια περίεργα βραχυκυκλωμένη ανάγκη έκφρασης η οποία βρήκε μια απροσδόκητη διέξοδο.
- Το 2011 δημιουργείτε την ομάδα Bufos Puppet Theatre. Πείτε μας για το πώς προέκυψε η δημιουργία της και φυσικά το ιδιαίτερο και χιουμοριστικό όνομά της…
Η ομάδα bufos προέκυψε με τη δημιουργία του Γιοβάν. Η τεχνική κατασκευής του σώματός του είναι με ξύλινα στικ σε κάθε μέλος, αυτό που λέμε τύπου Bunraku. Για να έχει πλήρη κίνηση μια κούκλα αυτής της τεχνικής χρειάζονται κανονικά τρία άτομα. Για να μπορεί να καλύπτει τις περισσότερες κινήσεις αρκούν δύο. Έτσι, για την εμφάνισή του στο δρόμο, ζήτησα βοήθεια από κάποιους κοντινούς φίλους. Η θετική ανταπόκρισή τους μας μετέτρεψε σε ομάδα κουκλοθεάτρου. Λίγο καιρό αργότερα συνειδητοποιήσαμε οτι χρειαζόμαστε ένα όνομα. Το bufos ήταν το ψευδώνυμο που χρησιμοποιούσα στο διαδίκτυο, οπότε μου ήταν οικείο. Στην πορεία παρατηρήσαμε ότι σπάει τον πάγο, προκαλεί χαμόγελα και θέτει εξαρχής μια συνθήκη επικοινωνίας μακριά από κάθε σοβαροφάνεια.
- Από ποια άλλα μέλη αποτελείται και ποιες οι δράσεις της;
Οι δύο βασικές συνεργάτιδές μου είναι η Λίτα Ασλάνογλου και η Ευγενία Τσιχλιά. Πίσω από εμάς τις τρεις όμως που εμφανιζόμαστε επί σκηνής, βρίσκονται πολλοί φίλοι που χωρίς αυτούς δεν θα ήταν εφικτό το εγχείρημά μας. Ανα διαστήματα, συντονίζουμε εργαστήρια κατασκευής κούκλας για παιδιά αλλά και για ενήλικες. Αλλά η συνεργασία μας είναι ευρύτερη, δεν μένει μόνο κάτω από αυτή την ομάδα. Τα κορίτσια έχουν τις δικές τους ομάδες και παραστάσεις, σε κάποιες από τις οποίες συμμετέχω κι εγώ. Και η καθεμιά μας μεμονωμένα, εμπλέκεται και σε άλλες εργασίες και συνεργασίες.
- Πόσο εύκολο είναι να «κατακτήσεις» τις κινήσεις των ηρώων και να τους δώσεις ζωή; Υπάρχουν ειδικά σεμινάρια για την εκμάθηση της τεχνικής;
Στην Ελλάδα, υπάρχουν κάποιοι πολύ καλοί δάσκαλοι που μοιράζονται απλόχερα τη γνώση τους πάνω στο κουκλοθέατρο μέσα από σεμινάρια κατασκευής και εμψύχωσης κούκλας. Σε αυτά έρχεσαι σε επαφή με αρκετά βασικά στοιχεία που συνθέτουν αυτή την τέχνη. Ένας καλός τρόπος εκμάθησης αυτής της τέχνης είναι η μαθητεία δίπλα σε κάποιον κουκλοπαίκτη και η έμπρακτη επαφή με τις τεχνικές και τις διαδικασίες που ακολουθούνται σε αυτό το επάγγελμα.
Η ουσιαστική μελέτη για την κίνησης της κούκλας γίνεται στις πρόβες. Επειδή συνήθως δεν έχουμε σκηνοθέτη, δουλεύουμε με βίντεο. Εκεί μπορούμε να δούμε ποιες κινήσεις λειτουργούν αλλά και τις διορθώσεις που χρειάζονται. Ένας ακόμη ‘σκηνοθέτης’ που μας βοηθά να εντοπίσουμε αν κάνουμε σωστές ή όχι επιλογές είναι οι αντιδράσεις του κοινού.
Όσο ασχολείσαι με την τεχνική της εμψύχωσης, τόσο καταλαβαίνεις ότι είναι αρκετά σύνθετη και χρειάζεται χρόνια εξάσκησης. Χρειάζεται να διατηρείς χαλαρό αλλά και απόλυτα ελεγχόμενο και το σώμα σου και το σώμα της κούκλας.
Βασικά στοιχεία στην εμψύχωση μιας κούκλας είναι η αναπνοή, το εστιασμένο βλέμμα του χαρακτήρα (focus) και οι παύσεις.
- Δίνοντας ψυχή σε μία κούκλα, νιώθετε σαν να ζείτε μια άλλη εκδοχή της ζωής; Σαν να τη βλέπετε μέσα από τα μάτια κάποιου άλλου;
Ναι, ακριβώς αυτό συμβαίνει. Την ώρα που παίζεις η αναπνοή και η σκέψη σου χρειάζεται να ταυτίζεται χρονικά με την κίνηση της κούκλας. Αυτό είναι και ο βασικός μας οδηγός στις πρόβες, πως θα αντιδρούσε στο εκάστοτε ερέθισμα η κάθε κούκλα. Ποια κίνηση θα είναι συνεπής ως προς το χαρακτήρα ή τουλάχιστον θα αποκαλύπτει κάποιες πτυχές του. Φέτος είχα τη χαρά να συμμετέχω ως κουκλοπαίκτρια σε πέντε διαφορετικές παραγωγές, μέσα στις οποίες χρειάστηκε να εμψυχώσω πολλούς νέους χαρακτήρες. Με άλλο ρυθμό περπατάει μια χελώνα από έναν καλικάντζαρο, με διαφορετικό τρόπο θα τρομάξει μια ντουζιέρα ή μια γαλλίδα δασκάλα χορού και με άλλα αστεία θα γελάσει ένας ρεμπέτης και με άλλα ένας γέρο-κάστορας.
- Δεν είστε, όμως, μόνο κουκλοπαίκτρια αλλά και κουκλοτεχνήτρια! Εμπνέεστε, κατασκευάζετε και δίνετε μορφή στους ήρωες. Ποια διαδικασία ακολουθείτε και πόσος χρόνος χρειάζεται για να δημιουργήσετε ένα νέο χαρακτήρα;
Για την κατασκευή μιας κούκλας χρειάζεται αρχικά κάποια έρευνα και σκίτσα για να γίνει συγκεκριμένη η μορφή και να επιλεχθεί η τεχνική. Μετά ακολουθεί το τεχνικό σχέδιο και η μεταφορά του στο εκάστοτε υλικό. Στη συνέχεια, η επεξεργασία του υλικού ώστε η κούκλα να αποκτήσει πρόσωπο, χέρια, πόδια κτλ. Μετά, χρειάζεται να συνδεθούν τα μέλη μεταξύ τους και η κούκλα να βαφτεί και να ντυθεί. Όταν το αρθρωτό σώμα λειτουργεί καλά, προσθέτεις το χειριστήριο. Αυτό μπορεί να είναι ο σταυρός για μια μαριονέττα, ξύλινα στικς για μια Bunraku, εγκοπές στο πίσω μέρος του κεφαλιού αν πρόκειται ένα μάπετ ή συχνά επινοημένες πρωτότυπες τεχνικές.
Σε σχέση με το χρόνο, παίζει ρόλο η απλότητα ή η πολυπλοκότητα της κάθε κατασκευής και ο τρόπος που εργάζεται ο κάθε κουκλοκατασκευαστής. Οπως επίσης αν φτιάχνεις κάτι με συγκεκριμένο στόχο, όπου ο χρόνος είναι περιορισμένος. Για παράδειγμα, ο Γιοβάν φτιάχτηκε μέσα σε δέκα μέρες ενώ η Τιτή, η γυναίκα του, μετά από δύο χρόνια και δύο αποτυχημένες απόπειρες.
- Μία από τις πιο γνωστές δημιουργίες σας και βασικός πρωταγωνιστής στις ιστορίες σας είναι ο Γιοβάν, ένας ρεμπέτης και μερακλής μουσικάντης! Πώς δημιουργήθηκε αυτός ο ήρωας και ποιο χαρακτηριστικό του, πιστεύετε, τον έκανε τόσο αγαπητό στο κοινό;
Το 2011 εργαζόμουν ιδιωτικά στην εκπαίδευση, οπότε τα καλοκαίρια χρειαζόταν να βρίσκω άλλους τρόπους εισοδήματος. Το ενδιαφέρον για το κουκλοθέατρο είχε αρχίσει να αυξάνεται και μαζί γινόταν πιο έντονη η επιθυμία για μια πιο συστηματική και καθημερινή σχέση με αυτή την τέχνη. Η Λίτα Ασλάνογλου είχε μόλις ξεκινήσει να δοκιμάζει τη μαριονέττα της, τον Ιβάν, στο δρόμο. Όταν είδε έναν ρεμπέτη που είχα φτιάξει στο παρελθόν, με παρότρυνε να κάνω κι εγώ αυτή τη δοκιμή. Αποφάσισα να φτιάξω έναν καλύτερα επεξεργασμένο ρεμπέτη. Κλείστηκα στο σπίτι κι άρχισα να κατασκευάζω όλη μέρα. Μετά από δέκα μέρες εμφανίστηκε ο Γιοβάν, ο οποίος και βγήκε κατευθείαν στο δρόμο.
Ένα στοιχείο που αναφέρει συνήθως το κοινό είναι η εκφραστικότητα του προσώπου του και η κίνησή του. Συχνά μας λένε “με κοίταζε στα μάτια!” ή “είναι σαν ζωντανός”. Κάτι ακόμη που πιστεύουμε ότι λειτουργεί είναι η πρόθεσή του να αλληλεπιδράσει και να επικοινωνήσει με το κοινό, μοιράζοντας αγκαλιές και πειράγματα.
- Γιατί επιλέξατε το ρεμπέτικο σαν μουσικό είδος να αγκαλιάσει τις ιστορίες σας;
Το ρεμπέτικο είναι ένας είδος μουσικής που φτιάχτηκε υπό αντίξοες συνθήκες σε καιρούς μεγάλης απογοήτευσης και φτώχειας. Ήταν ένα μέσο για να μοιραστούν οι άνθρωποι τις ιστορίες και τη σκέψη τους. Και με την έκφραση τους να ανακουφιστούν, να διασκεδάσουν και να ξορκίσουν τις δυσκολίες που βίωναν. Η γλώσσα του ρεμπέτικου είναι άμεση, απλή, ζωντανή και κατανοητή σε ένα ευρύ φάσμα ανθρώπων. Το ρεμπέτικο το γνώρισα από τους δίσκους των γονιών μου σε νεαρή ηλικία. Το αγάπησα αμέσως και στο μυαλό μου δημιουργήθηκαν πολύ ζωντανές εικόνες εκείνης της εποχής στις οποίες ήθελα κάπως να συμμετάσχω.
- Το φετινό χειμώνα ο Γιοβάν άφησε για λίγο τους δρόμους και ως δεξιοτέχνης παίκτης του μπουζουκιού συνόδευσε με τις πενιές του την Ελένη Τσαλιγοπούλου. Πείτε μας για το πώς επιτεύχθηκε αυτή η σύμπραξη και τελικά πώς ήταν αυτή η εμπειρία…
Η Ελένη Τσαλιγοπούλου γνωρίστηκε με τον Γιοβάν στο Πήλιο, σε ένα τριήμερο φεστιβάλ ρεμπέτικου που οργάνωνε ο Δημήτρης Μυστακίδης. Συμπαθήθηκαν μεμιάς και αποφάσισαν να ενώσουν τις τέχνες τους. Η συνύπαρξη μας ήταν πολύ όμορφη, καθώς είχαμε την ευκαιρία να συναντηθούμε με μια ομάδα ζεστών και φιλόξενων ανθρώπων που κάνουν με αγάπη και σεβασμό τη δουλειά τους. Ήταν χαρακτηριστική η φροντίδα για κάθε καλλιτεχνικό, τεχνικό ή ανθρώπινο ζήτημα. Επίσης, η εμπειρία και ο επαγγελματισμός αυτής της ομάδας, μας έδωσε ωφέλιμη γνώση.
- Η ιστορία καθορίζει τη μορφή του ήρωα κάθε φορά ή ο ήρωας την εξέλιξη της ιστορίας;
Στην περίπτωση που κατασκευάζονται κούκλες και σκηνικά για να αφηγηθούν μια συγκεκριμένη ιστορία, η αρχική μορφή τους έχει ως στόχο να δώσει την κατάλληλη ατμόσφαιρα και να εξυπηρετήσει την αφήγηση. Όταν όμως έρχεσαι σε ζωντανή γνωριμία με τις κούκλες, πάντα έχουν να σου δώσουν αρκετά νέα στοιχεία τα οποία εν τέλει ακολουθείς και ενισχύεις. Οπότε μάλλον συμβαίνουν και τα δύο παράλληλα.
- Το κουκλοθέατρο είναι για τα παιδιά, αναμφισβήτητα, ένα είδος θεάτρου που συνδυάζει τη διασκέδαση τους μαζί με την ψυχαγωγία. Πώς όμως αντιδρούν οι μεγάλοι παρακολουθώντας μια παράσταση;
Και οι μικροί και οι μεγάλοι, όταν όντως απολαμβάνουν το προσφερόμενο θέαμα, έχουν αρκετά κοινές αντιδράσεις. Γελούν και συγκινούνται στα ίδια σημεία, κάνουν παρόμοιες παρατηρήσεις σε σχέση με τις δράσεις ή την τεχνική της κίνησης της κούκλας. Η μόνη ίσως διαφορά είναι ότι ο ενήλικας μπορεί να χρειάζεται λίγο περισσότερο χρόνο για να εκφραστεί, ενώ τα παιδιά εκφράζουν πιο άμεσα τα συναισθήματα τους.
- Είναι το κουκλοθέατρο μια μορφή θεατρικής τέχνης που αγαπούν, ψάχνουν και παρακολουθούν οι Έλληνες;
Μοιάζει να το απολαμβάνουν πολλοί, υπάρχει ένα σεβαστό- από άποψη ποιότητας και ποσότητας- κοινό που το ψάχνει. Από την άλλη μεριά, οι περισσότερες παραγωγές είναι δημιούργημα ενός ατόμου ή μικρών ομάδων που λίγη σχέση έχουν με την προώθηση και τη διαφήμιση παραγωγών. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα μια σταθερή μεν αλλά διακριτική δε παρουσία των κουκλοθεατρικών ομάδων και των παραγωγών που δημιουργούνται.
- Σαν ομάδα έχετε συμμετάσχει σε αρκετά φεστιβάλ σε Ελλάδα και εξωτερικό, με πιο πρόσφατο το Φεστιβάλ Puppenparade στο Gegenbach της Γερμανίας. Yπάρχει διαφορά όσον αφορά την ανταπόκριση του κόσμου σε αυτό το είδος θεάτρου στο εξωτερικό;
Οι παραστάσεις δρόμου που έχουμε δώσει στο εξωτερικό ήταν πάντα εντός του πλαισίου κάποιου φεστιβάλ, επομένως δε γνωρίζω πως υποδέχεται αυτή τη μορφή τέχνης το διερχόμενο κοινό σε άλλες πόλεις. Στα φεστιβάλ, το κοινό είναι προετοιμασμένο και εκπαιδευμένο. Έρχεται για να δει παραστάσεις, οπότε στο τέλος της παράστασης οι περισσότεροι λένε ‘ευχαριστούμε’, κάνουν κάποια σχόλια και παρατηρήσεις και πληρώνουν για το θέαμα που είδαν. Από ιστορίες που έχω ακούσει, σε άλλες δυτικές χώρες, η επιλογή ενός καλλιτέχνη να δοκιμάσει στο δρόμο γίνεται αντιληπτή ως επιλογή και θεωρείται αξιοσέβαστη καθώς ο δρόμος είναι μια δύσκολη σκηνή. Στην Ελλάδα υπάρχει μια μερίδα κόσμου που αγνοεί ή ξεχνά ότι το θέατρο γεννήθηκε και εξελίχθηκε στο δημόσιο χώρο και με τον μικροαστισμό που δυστυχώς ακόμη είναι εμφανής, μπορεί να θεωρήσει ότι είναι μια μορφή επαιτείας. Αυτό βέβαια είναι η αντίδραση ενός μικρού ποσοστού, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι χαίρονται πολύ με την αιφνίδια συνάντησή τους με μια κούκλα.
- Σε μία δύσκολη περίοδο για τις τέχνες επενδύετε σε ένα διαφορετικό εγχείρημα. Τι είναι αυτό που έχει το κουκλοθέατρο και σας ενθαρρύνει να συνεχίσετε το έργο σας;
Το κουκλοθέατρο είναι μια τέχνη την οποία μπορείς να εξασκείς με πολλούς τρόπους. Μπορείς να φτιάχνεις και να δίνεις παραστάσεις, να οργανώνεις εργαστήρια κατασκευής κούκλας, να κατασκευάζεις κούκλες για άλλους. Είναι στο χέρι σου ο τρόπος εφαρμογής αυτής της τέχνης και το πεδίο έρευνας και πειραματισμών που σου ανοίγεται είναι απεριόριστο. Επίσης, είναι μια τέχνη την οποία μπορείς να απολαμβάνεις με όποια μορφή και να την εξασκείς και σε οποιοδήποτε στάδιο της. Επιπλέον, με τις παραστάσεις δρόμου, καιρού θέλοντος και αστυνομίας επιτρεπούσης, υπάρχει πάντα ένα μεροκάματο εκεί έξω.
- Ανακοινώσιμα σχέδια για το μέλλον υπάρχουν; Αν ναι, θα θέλατε να τα μοιραστείτε με τους αναγνώστες μας;
Υπάρχουν κάποιες ιδέες και προτάσεις για νέες παραστάσεις και συνεργασίες, οι οποίες προς το παρόν είναι στο στήσιμο. Για το επόμενο διάστημα θέλουμε να οργανώσουμε επισκέψεις με τις παραστάσεις μας σε νέους τόπους, εντός και εκτός Ελλάδας.
Ευχαριστούμε πολύ για τη φιλοξενία!
[punica-divider]
