Ο Δημήτρης Λεοντζάκος σε κάθε ποιητική του σύνθεση σκάβει τις λέξεις και ωθεί τον λόγο σε μια αέναη πτήση προς το ανύπαρκτο του αδυνάτου. Περιπλανάται στους δρόμους της ποίησης ως λειτουργός της γλώσσας, δίνοντας τη δυνατότητα στον λόγο να εκφέρεται χωρίς να υπάρχει ή μάλλον να υπάρχει χωρίς να εκφέρεται. Μοιάζει ακατανόητο κι όμως συμβαίνει. Να οδηγείται κανείς μέσα από τα ποιήματά του σε έναν ανομολόγητο κόσμο, όπου εκλείπουν τα σαθρά θεμέλια του υπαρκτού, κι έτσι να έχει την ευκαιρία να τον χτίζει από την αρχή.
Η έκδοση της ποιητικής συλλογής του: «Aria, Lacrimae rerum» αναζωπύρωσε μακρόχρονα ερωτηματικά, τα οποία παραμένουν πάντα εκκρεμή και αναζητούν νέες απαντήσεις και ερμηνείες. Κάποιες φορές αυτές οι απαντήσεις οδηγούν στην έσω εικόνα του ποιητή.
Επιμέλεια συνέντευξης για το MAXMAG : Άννα Ρω
Η ποίηση ούτε λέγει, ούτε κρύπτει… Σημαίνει;
Ναι, είναι ένα σήμα το ποίημα. Μπορεί να λέει Προσοχή στο κενό! ή Απαγορεύεται η είσοδος! ή Έργα, αργά! Αυτό είναι και ένα εξαιρετικό βιβλίο, που γράψανε μαζί ο Paul Éluard μαζί με τον André Breton και τον René Char. Δεν νομίζω ότι είναι τυχαίο. Μονόδρομος! Άλλος ένα σήμα, αλλά και ένας τίτλος εξαιρετικού βιβλίου: Walter Benjamin. Όντως, το ποίημα ούτε λέει κάτι, ούτε κρύβει. Είναι αυτό το τίποτα, που ο κόσμος συνήθως πετά, παραπετά. Είναι το ίδιο το τίποτα, που, μπορούμε να πούμε, ομιλεί.
Ο ποιητής είναι; Το μέσο, ο μύστης, ο μυσταγωγός;
Ο ποιητής, θα έλεγα, λείπει. Είναι ένα ποίημα της γλώσσας, ο ποιητής. Δεν μιλώ για τον άνθρωπο, ο οποίος βεβαίως υπάρχει, κυκλοφορεί. Μιλάω για αυτόν που γράφει: αυτός λείπει. Και πρέπει να λείπει, θα έλεγα. Σήμερα, βεβαίως, συνήθως δεν λείπει. Πλεονάζει. Φωνασκεί και λιμνάζει στο μαρτύριο, πνιγμένος, της εικόνας του. Η γλώσσα όμως σχίζει ακαριαία την εικόνα, εισάγει ελάχιστη απουσία εκεί. Και έτσι έρχεται το ποίημα. Ναι, είναι ένα μυστήριο αυτή η σχισμή, αλλά πάντα δακρύζει και θαυματουργεί.
Και το ποίημα; Είναι ο μοχλός που κινητοποιεί ό,τι λιμνάζει μέσα μας;
Ναι, ακριβώς, το ποίημα εισάγει ξανά την έλλειψη εκεί. Δεν κάνει τίποτε άλλο. Προσθέτει απλώς λίγη έλλειψη, όπως προσθέτουμε λίγο αλάτι στο ψωμί. Ξανακάνει τα πράγματα και τον κόσμο να μοιάζουν ανοίκεια. Ξεπλένει τα πρόσωπα και τα μάτια. Σηκώνει τις λέξεις όχι πολύ ψηλά, αλλά κάπως ψηλότερα.
Ποια διαδρομή ακολουθούν τα βήματά σας προς τη δημιουργία ενός ποιήματος;
Την δική τους. Δεν αποφασίζεις ποτέ εσύ, ούτε για το τι, ούτε για το πώς, ούτε για το πότε. Το υποκείμενο το οποίο γράφει ή γράφεται, αυτό που εγγράφεται εκεί, εισέρχεται και αποχωρεί ακαριαία. Ενίοτε αυτό το ακαριαία αφήνει ίχνη που οργανώνονται, οπότε έχουμε μία πρώτη ύλη. Δεν λέω ότι δεν θέλει δουλειά, παιδεία, επιμονή, επεξεργασία. Θέλει πάρα πολλή. Το ποίημα γράφεται μέσα στη γλώσσα, μέσα σε γραπτά, σε βιβλία. Και δουλεύοντας, διαβάζοντας, μεγαλώνοντας, μαθαίνεις πολλά. Αλλά το γεγονός παραμένει. Η έλευση ή το συμβάν της παραμένουν χωρίς καμία εγγύηση, άγνωστα. Αυτό το άγνωστο πρέπει να το φροντίζει και να το αντέχει κανείς.
Aria: Ο νοητός κόσμος της νέας ποιητικής σας συλλογής είναι;
Η Aria είναι ένα βιβλίο μου το οποίο χρησιμοποιεί αρκετούς κόσμους για να στηριχτεί, για να αρθρωθεί, ας πούμε, για να κρατηθεί. Ίσως η μουσική, που είναι − με έναν τρόπο εμφανέστατο − παρούσα σε αυτό το βιβλίο μου, ίσως λοιπόν η μουσική να είναι ένα όνομα για αυτό το ακράτητο, αυτό που έρχεται αλλά δεν αρθρώνεται, το αφόρητο ή το άρρητο, θα μπορούσα να πω. Άλλωστε η μουσική έχει αυτήν την αφόρητη γενικότητα: δεν μπορείς ποτέ να είσαι σίγουρος μαζί της. Λοιπόν, αυτό, με έναν τρόπο, είναι ένα θέμα του βιβλίου. Ο Bach και η Aria από τις Παραλλαγές Goldberg, ο Βιργίλιος και μία συγκεκριμένη σκηνή στην Αινειάδα του, είναι δύο από τα κύρια κέντρα της Aria. Το βιβλίο μου έχει και έναν κρυφό υπότιτλο, ο οποίος είναι το Lacrimae rerum. Τι να είναι πάλι αυτό; Είναι ένας στίχος του Βιργίλιου, μιλάει ο Αινείας και αναφέρεται στα δάκρυα των πραγμάτων. Lacrimae rerum. Έτσι το λέει και μένει ασαφές εάν αυτή είναι μία γενική υποκειμενική ή αντικειμενική. Οπότε, ας πούμε ότι είναι αυτό, ότι είναι τα δάκρυα των πραγμάτων. Ναι, λοιπόν, κλαίνε, δακρύζουν − από λύπη, από οδύνη αφόρητη − τα ίδια τα πράγματα.
Μουσική και ποίηση. Δυο τέχνες που συνομιλούν;
Είναι δύο τέχνες στις οποίες εγώ πηγαινοέρχομαι. Κατοικώ μέσα τους. Ζω σ’ αυτήν την διαδρομή. Ο καθένας βρίσκει έναν τρόπο να αντέξει την ζωή, η οποία είναι, ως γνωστόν, αφόρητη. Εγώ βρήκα αυτόν. Είναι μία συνθήκη ύπαρξης για εμένα, μαζί με την ανάγνωση ή την μελέτη.
Ποιο ήταν το ζητούμενο για την «κατάκτηση» του οποίου αγωνιστήκατε περισσότερο, κατά τη συγγραφή της ποιητικής σας συλλογής;
Η αφαίρεση. Αυτό άλλωστε είναι το κρυφό κλειδί της Aria. Η αφαίρεση. Ήταν ένα προσωπικό μου στοίχημα ή, ας το πω έτσι, ένα ερώτημα. Πόσο μπορεί να σμικρυνθεί ένα ποίημα, πόσο μπορεί να μικρύνει; Ποια είναι τα απολύτως αναγκαία και πώς θα μπορούσαμε να φτάσουμε στο κόκκαλο του ποιήματος, πετώντας τα περιττά ή τα περισσότερα; Βλέπετε, λοιπόν, η παρουσία της μουσικής, όχι μόνο δεν είναι τυχαία, αλλά δεν έμεινε και χωρίς βαριές συνέπειες πάνω στο σώμα του βιβλίου. Την πετσόκοψε την γλώσσα. Έμειναν μόνο ελάχιστα. Είναι αυτό που λένε πετάς το ψάρι και κρατάς το κόκκαλο. Είναι αυτό ακριβώς.
Στο παζλ της δημιουργικής περιόδου προς την ολοκλήρωση ενός έργου, ποια θέση κατέχει ο αναγνώστης;
Απαντώντας κυριολεκτικά, θα έλεγα καμία. Δεν γράφω για κάποιον, γράφω για να γλιτώσω. Κατά κάποιον τρόπο το ποίημα παίζει το ρόλο ενός ενδιάμεσου. Το δίνεις και εξαφανίζεσαι, γίνεσαι καπνός. Όπως στην ιστορία με τον κλέφτη που σε ακινητοποιεί και σου λέει: Τα λεφτά ή την ζωή σου. Βεβαίως όλοι ξέρουμε ότι αυτό είναι ένα ψευδές δίλημμα: ό,τι και να διαλέξεις χάνεις. Από την άλλη πάλι, όλοι θα θέλαμε να γλιτώσουμε κάποτε απ’ τα ποιήματα. Να βγαίναμε και να πετούσαμε με έναν τρόπο μυθικό − με μεγάλα φτερά − έξω και μακριά απ’ την γλώσσα.
Αν ένα χαρακτηριστικό σας ταυτιζόταν με ένα σημείο στίξης, αυτό θα ήταν;
Μία παύλα, θα έλεγα. Μου αρέσουν οι παύλες. Μου αρέσει, επίσης, τυπογραφικά μιλώντας, να είναι λεπτές και μακριές. Ναι, μία ή μάλλον δύο παύλες, που εγκλείουν, παρένθετη, μία δευτερεύουσα πρόταση. Ίσως, επίσης, μου αρέσουν οι παύλες διότι μοιάζουν και με το σύμβολο της αφαίρεσης στην αριθμητική. Ναι, αυτό με χαρακτηρίζει, η παρένθεση, ο εγκλεισμός, η ασφυξία. Αλλά και η αφαίρεση, η απόσυρση, η απουσία. Είμαι ένας αφηρημένος άνθρωπος, ο οποίος, ένας θεός ξέρει, πώς την έχει βγάλει μέχρι τώρα καθαρή.
Νιώθω πως αυτός ο κόσμος δεν μπορεί να `ναι το σπίτι μας… 1 Πού κατοικεί το όραμά σας;
Σε βιβλία και ποιήματα. Ας πούμε στα ποιήματα του Γιώργου Μπλάνα, μιας και αναφέρατε αυτόν τον ωραίο στίχο του − ευχαρίστως κατοίκησα ή θα κατοικούσα εκεί. Ποτέ δεν τα κατάφερα να ζήσω, να επιβιώσω, ούτε τόσο λίγο, δίπλα σ’ αυτόν τον κυνισμό που ονομάζεται πραγματικότητα. Εγώ πιστεύω στις λέξεις, είμαι πλατωνικός – όλες οι λέξεις είναι πλατωνικές – και για να αντέξω, να καταλάβω τον κόσμο, χρειάζομαι το ποίημα. Εκεί κατοικώ κι εγώ και το όραμά μου. Δηλαδή βλέπω γράφοντας. Ή εάν δεν γράφω, εάν δεν διαβάζω, δεν βλέπω τίποτα.
Ένας τίτλος – στίχος ως δείκτης του μέλλοντος;
Δουλεύω συνήθως πολύ. Κρατώ αρκετά χρόνια ένα βιβλίο πριν δημοσιευτεί, πολλές φορές βρίσκομαι και με παραπάνω από ένα βιβλία σε αναμονή δημοσίευσης και συχνά δημιουργούνται επικαλύψεις ή αντιστροφές της σειράς. Παράδειγμα, η Aria, που μόλις κυκλοφόρησε, είναι ένα βιβλίο του 2016 και γράφτηκε πριν από δύο ή τρία βιβλία μου που κυκλοφόρησαν πριν από αυτήν. Έτσι δημιουργείται μία ωραία και ήπια ζάλη και προχωρώ ανάλογα, κάθε φορά, με την διάθεση ή τον καιρό. Μία ενότητα ποιημάτων μου, η οποία βρίσκεται σε στάση αναμονής αρκετό καιρό και ελπίζω να βρει σύντομα τον δρόμο της προς την δημοσίευση, έχει τον δυσοίωνο τίτλο Κάθε άγγελος είναι φρικτός. Αυτή είναι, άλλωστε, και η άποψή μου για το μέλλον. Πρόκειται για μια σχισμή όπου παραφυλά το τρομερό. Ιδού και το μότο αυτής της ενότητας:
Τον κόσμο πρέπει να τον αντικρίζεις κατάματα, όπως ‒ με θεόκλειστα μάτια ‒ κουλουριασμένη μια γάτα κοιτάει το φως.
Κι ένας αγαπημένος;
Από το ίδιο βιβλίο, σας δίνω – εν είδη αποχαιρετισμού − δύο στίχους, οι οποίοι κλείνουν την ενότητα. Σας ευχαριστώ πολύ για τις ερωτήσεις σας και για την συζήτηση.
Εάν μπορούσα να στολίσω με πάχνη τον κόσμο,
όπως τα χρώματα τα αδύναμα μάτια μουAdvertising
—————————————————————————————–
1. Απόσπασμα από το ποίημα: «Αυτοκράτωρ Ιουλιανός προς φιλόσοφον» του Γιώργου Μπλάνα
Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν στο maxmag από τον Δημήτρη Λεοντζάκο
