Τον Ιανουάριο του 1909, ο 38χρονος συγγραφέας Μαρσέλ Προυστ, όταν επισκέφτηκε την επαρχία της Γαλλίας, θυμήθηκε ξαφνικά τρώγοντας ένα γλύκισμα βουτηγμένο σε τσάι, το βραδινό αποχαιρετιστήριο φιλί της μητέρας του που αποζητούσε ως παιδί το βράδυ που τους επισκέφτηκε ο κύριος Σουάν. Αυτό ήταν η αφετηρία για να γράψει ο Προυστ μέσα σε δεκατρία χρόνια το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα “À la recherche du temps perdu”, γνωστό στα ελληνικά ως “Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο”. Το πεζογράφημα “Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο” εκτός από το πιο γνωστό έργο του Μαρσέλ Προυστ είναι και ένα από τα πιο σημαντικά μυθιστορήματα της γαλλικής και παγκόσμιας λογοτεχνία. Ας μάθουμε τώρα περισσότερα για αυτό το αριστούργημα.
Λίγα λόγια για το μυθιστόρημα
Το μυθιστόρημα “Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο” αποτελείται από επτά τόμους, τους οποίους ο Μαρσέλ Προυστ συνέγραψε από το 1909 μέχρι τον θάνατό του, το 1922. Αν και στην αρχή το έργο απορρίφθηκε από πολλούς εκδότες, ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Grasset με την χρηματοδότηση του Προυστ το 1913. Οι υπόλοιποι τόμοι κυκλοφόρησαν από τον εκδοτικό οίκο NRF από το 1918 μέχρι το 1927. Όλοι οι τόμοι μαζί έχουν συνολικά 3.200 σελίδες. Οι τίτλοι αυτών των τόμων είναι :
- Από τη μεριά του Σουάν (Du côté de chez Swann,1913)
- Στον ίσκιο των ανθισμένων κοριτσιών (À l’ombre des jeunes filles en fleurs, 1918)
- Η μεριά του Γκερμάντ (Le Côté de Guermantes, 1921-1922)
- Σόδομα και Γόμορρα (Sodome et Gomorrhe, 1922-1923)
- Η φυλακισμένη (La Prisonnière, 1923)
- Η Αλμπερτίν αγνοούμενη(Albertine disparue, 1925)
- Ο ανακτημένος χρόνος (Le Temps retrouvé, 1927)
Οι τελευταίοι τρεις τόμοι εκδόθηκαν μετά τον θάνατο του Μαρσέλ Προυστ αφού ο αδελφός του, Ρόμπερτ, επιμελήθηκε τις πρόχειρες σημειώσεις του. Γι’ αυτό οι τελευταίοι τρεις τόμοι περιλαμβάνουν παραβλέψεις και αποσπασματικά τμήματα.
Στο λογοτεχνικό έργο “Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο” ο Μαρσέλ Προυστ ανασκοπεί την ζωή του ξεκινώντας από την παιδική του ηλικία στα τέλη του 19ου αιώνα. Ως ανώνυμος αφηγητής διηγείται τις εμπειρίες του και την επιθυμία του να γίνει συγγραφέας αλλά και το πως βίωσε την ενηλικίωση, τον έρωτα, την επαφή του με την τέχνη και την ένταξή του σε γνωστούς λογοτεχνικούς και καλλιτεχνικούς κύκλους. Καθώς ο Προυστ ήταν γόνος μιας πλούσιας εβραϊκής οικογένειας, είχε γνωρίσει πολλούς σημαντικούς αριστοκράτες και διανοούμενους στην περίοδο της Τρίτης Δημοκρατίας της Γαλλίας (αν και έχει αλλάξει τα ονόματα τους). Σε κάθε τόμο δίνεται έμφαση είτε σε ανθρώπους που συναντά ή γνωρίζει λόγω της οικογένειας του ή σε σημαντικά γεγονότα της ζωής του.
Από τη μεριά του Σουάν
Ο πρώτος τόμος ξεκινά με τη στιγμή που αφού έφαγε ένα γλύκισμα θυμήθηκε μια τρυφερή ανάμνηση με την μητέρα του. Στο “Από τη μεριά του Σουάν” ο αφηγητής διηγείται το καλοκαίρι που η οικογένεια του πήγε διακοπές στο Combray. Εκεί γνωρίζει τον κύριο Σουάν και την κόρη του, Ζιλμπερτίν. O αφηγητής παρουσιάζει τη σχέση του με τους γονείς του, με την άρρωστη θεία του, Λεονί και με την νεαρή Ζιλμπερτίν. Επίσης, σε μεγάλο μέρος του τόμου εξιστορείται η θυελλώδης ερωτική σχέση των γονιών της Ζιλμπερτίν, οι οποίοι δεν έχουν παντρευτεί καθώς η μητέρα της, Οντέτ, εργάζεται ως εταίρα και συνεχίζει να ερωτοτροπεί και με άντρες και γυναίκες, κάτι που φουντώνει την ζήλεια του κύριου Σουάν.
Στον ίσκιο των ανθισμένων κοριτσιών
Ο δεύτερος τόμος συνεχίζει την ιστορία τέσσερα χρόνια αργότερα, αφού ο κύριος Σουάν και η Οντέτ παντρεύτηκαν και ο αφηγητής έρχεται πιο κοντά με την Ζιλμπερτίν. Όταν η σχέση τους γίνεται ερωτική ξαφνικά αρρωσταίνει. Μετά από μία συνάντηση με ένα φίλο του καταλαβαίνει ότι οι ανασφάλειές του για τον έρωτα του για την Ζιλμπερτίν, τον αρρωσταίνουν και αποφασίζει να τις ξεπεράσει. Όμως στην πορεία, οι δύο νέοι χάνουν τα αισθήματα τους ο ένας για τον άλλο και παίρνουν ξεχωριστούς δρόμους.
Δύο χρόνια αργότερα, όσο ο αφηγητής ταξίδευε με την γιαγιά του στο Λίβανο και γνωρίζει και γίνεται φίλος με δύο νέους αριστοκράτες, τον Βαρόνο του Charlus τον Ρόμπερτ ντε Σαιντ-Λουπ. Επιπλέον εντυπωσιάζεται από τις νεαρές κόρες πλούσιων επιχειρηματιών που ασχολούνται με τα αθλήματα. Από αυτές ξεχωρίζει και ερωτεύεται την Αλμπερτίν, η οποία αν και τον καλεί στο δωμάτιο της στο ξενοδοχείο, όταν εκείνος προσπαθεί να την φιλήσει, αντιστέκεται και τον διώχνει.
Η μεριά του Γκερμάντ
Ο τρίτος τόμος ξεκινά λίγα χρόνια αργότερα όταν η οικογένεια του μετακομίζει σε ένα νέο διαμέρισμα δίπλα στην κατοικία του Δούκα και της Δούκισσας του Γκερμάντ. Ο αφηγητής ερωτεύεται την Δούκισσα και την ακολουθεί καθημερινά στις πρωινές της βόλτες. Θέλοντας να έρθει πιο κοντά με την Δούκισσα γίνεται φίλος με τον ανιψιό της και πηγαίνει σε μια δεξίωση μιας συγγενούς των Γκερμάντ. Σε εκείνη την δεξίωση οι καλεσμένοι συζητούν για την υπόθεση Ντρεϊφούς, η οποία συγκλόνισε την Γαλλία. Ο αφηγητής καταλαβαίνει ότι οι περισσότεροι καλεσμένοι έχουν αντισημιτικές απόψεις και φεύγει απογοητευμένος. Λίγο καιρό αργότερα, η γιαγιά του πεθαίνει από εγκεφαλικό και η Αλμπερτίν έρχεται να τον επισκεφτεί. Όμως εκείνος είχε χάσει το ενδιαφέρον του για εκείνη. Ταυτόχρονα, δέχεται την πρόσκληση της Δούκισσας του Γκερμάντ να την επισκεφτεί, ακόμα και αν δεν έχει πια αισθήματα για εκείνη. Στην δεξίωση της Δούκισσας απογοητεύεται από την ξιπασμένη συμπεριφορά της και το άνοστο γούστο της. Σε αυτό το σημείο αρχίζει να χάνει την ευχαρίστηση που του πρόσφερε παλιότερα η αριστοκρατία.
Σόδομα και Γόμορρα
Στον τέταρτο τόμο ο αφηγητής αναφέρεται τον τρόπο που αντιλαμβάνεται, αυτός και η κοινωνία του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, την ομοφυλοφιλία. Βλέποντας κατά λάθος πρώτα μια τρυφερή σκηνή μεταξύ του Βαρόνου του Charlus με τον ράφτη του, εξετάζει για πρώτη φορά αν ο Βαρόνος είχε ερωτικά αισθήματα για αυτόν. Σε μία δεξίωση του Πρίγκιπα του Γκερμάντ, ξάδελφο του Δούκα του Γκερμάντ, εκτός από αντισημιτικές απόψεις εντοπίζει και συμπεριφορές που εκείνος υποπτεύεται ότι δείχνουν ότι οι καλεσμένοι βρίσκονται σε ομοφυλοφιλικές σχέσεις. Σε εκείνο το σημείο συγκρίνει το να είναι κάποιος Εβραίος με το να είσαι ομοφυλόφιλος και θεωρεί ότι και στις δύο περιπτώσεις όσοι προσπαθούν να κρύψουν αυτό το στοιχείο της ταυτότητας του, κάθε φορά θα παραδίνονται στην ανηθικότητα.
Λίγο καιρό αργότερα επιστρέφει στον Λίβανο και ξανασυναντάει την Αλμπερτίν. Σε ένα καζίνο ο αφηγητής βλέπει την Αλμπερτίν και μια φίλη της, την Αντρέ, να χορεύουν και εκείνος και οι φίλοι του θεωρούν ότι οι δυο τους είναι λεσβίες. Η Αλμπερτίν αρνείται ότι είναι λεσβία όμως ο αφηγητής δεν την πιστεύει. Πριν την αφήσει, αλλάζει γνώμη και την παίρνει μαζί του πίσω στο Παρίσι.
Η φυλακισμένη
Στον πέμπτο τόμο ο αφηγητής προσπαθεί να γράψει ένα βιβλίο χωρίς επιτυχία και μετακομίζει με την Αλμπερτίν στο διαμέρισμα των γονιών του. Όμως δεν είναι ευτυχισμένοι μαζί καθώς εκείνη συνεχίζει να συνάπτει ερωτικές σχέσεις με γυναίκες και εκείνος, λόγω της έντονης ζήλιας του, της απαγορεύει να φεύγει από το σπίτι μόνη της. Τα πράγματα χειροτερεύουν όταν ο αφηγητής πηγαίνει μόνος του σε μία μουσική δεξίωση που η Αλμπερτίν ήθελε πολύ να πάει. Στην δεξίωση ο Βαρόνος του Charlus παρατηρεί ότι η κόρη του συνθέτη και οικοδεσπότη και η σύντροφός της, δεν ήρθαν. Αυτό βάζει σε υποψίες τον Προυστ και γυρνά βιαστικά σπίτι. Εκεί μαλώνει με την Αλμπερτίν και την απειλεί να την χωρίσει μόνο για να τα ξαναφτιάξει μαζί της λίγο αργότερα. Το βράδυ αποφασίζει να την χωρίσει το επόμενο πρωί και να ταξιδεύσει στην Βενετία. Όμως η Αλμπερτίν είχε ήδη μαζέψει τα πράγματα της και φύγει.
Η Αλμπερτίν αγνοούμενη
Στον έκτο τόμο ο αφηγητής προσπαθώντας να κερδίσει ξανά την Αλμπερτίν, της στέλνει συνεχώς γράμματα και τηλεγραφήματα ζητώντας της να γυρίσει πίσω. Όμως λαμβάνει ένα γράμμα από την θεία της Αλμπερτίν που λέει ότι η Αλμπερτίν σκοτώθηκε πέφτοντας από ένα άλογο. Στην αρχή θρηνεί βαθύτατα τον θάνατο της αλλά όταν μαθαίνει περισσότερα για τις ερωτικές της σχέσεις με άλλες γυναίκες συμπεραίνει ότι δεν ήξερε τίποτα για εκείνη και ότι δεν αγαπούσε πραγματικά. Επιπλέον η Αντρέ του εξομολογείται ότι είχε ερωτική σχέση με την Αλμπερτίν αλλά του εξηγεί ότι η Αλμπερτίν παρόλα αυτά τον άφησε επειδή δεν θα την παντρευόταν ποτέ.
Τελικά πηγαίνει στην Βενετία με την μητέρα του και καταφέρνει να ξεπεράσει την Αλμπερτίν βλέποντας την ομορφιά της πόλης και γνωρίζοντας άλλες γυναίκες. Σε αυτό το σημείο ο αφηγητής αρχίζει να ενδιαφέρεται πολύ για την τέχνη. Γυρνώντας στο Παρίσι μαθαίνει ότι ο φίλος του Ρόμπερτ παντρεύτηκε την Ζιλμπερτίν για τα λεφτά της και ότι είναι ομοφυλόφιλος. Αυτό οδηγεί τον αφηγητή να καταλάβει ότι η παιδική αθωότητα αυτού και των φίλων του είχε χαθεί. Στο τέλος, η Ζιλμπερτίν τού εξομολογείται ότι είναι ακόμα ερωτευμένη μαζί του.
Ο ανακτημένος χρόνος
Στον τελευταίο τόμο ο αφηγητής μένει στο Combray, συνεχίζει να βλέπει τη Ζιλμπερτίν και να μαθαίνει τις εξελίξεις στην παρισινή κοινωνία. Η μητέρα της Ζιλμπερτίν παντρεύτηκε έναν άλλο πλούσιο άντρα μετά τον θάνατο του κύριου Σουάν και είναι πλέον ερωμένη του Πρίγκιπα του Γκερμάντ και ο Ρόμπερτ έχει παράνομη σχέση με έναν άντρα με το όνομα Μορέλ. Εκείνη την περίοδο ο αφηγητής μεταφέρεται σε ένα σανατόριο και παραμένει εκεί μέχρι το 1916. Όταν επιστρέφει στο Παρίσι βλέπει τις άσχημες συνέπειες που άφησε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος στην πόλη αλλά και τους ανθρώπους. Μια νύχτα που κυκλοφορεί στην πόλη και αφού μαθαίνει ότι ο ράφτης του Βαρόνου του Charlus έχει ανοίξει ένα παράνομο πορνείο, επιβιώνει από μια αεροπορική επίθεση. Λίγες μέρες αργότερα μαθαίνει ότι ο Ρόμπερτ πέθανε στον πόλεμο.
Λίγα χρόνια αργότερα αφού έχει παραμείνει ξανά στο σανατόριο, πηγαίνει σε ένα πάρτι που οργανώνει ο Πρίγκιπας του Γκερμάντ. Στον κήπο του θυμάται ξαφνικά τα πατώματα του Άγιου Μάρκου στην Βενετία. Τότε συνειδητοποιεί ότι μπορεί να γράψει και να κάνει την ζωή του βιβλίο, ένα έργο τέχνης. Ο τόμος τελειώνει όταν ο αφηγητής γνωρίζει την κόρη της Ζιλμπερτίν. Τότε αποφασίζει ότι ο πραγματικός του στόχος στη ζωή είναι να δώσει σε όλους τους ανθρώπους που γνώρισε μια θέση στον χρόνο.
Γιατί είναι τόσο γνωστό
Στο μυθιστόρημα “Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο” ο Προυστ (μέσα από τα λόγια του αφηγητή) προσπαθεί να βρει σκοπό στην ζωή μέσα από τρεις άξονες. Στην αρχή προσπαθεί να τον βρει στους αριστοκρατικούς κύκλους του Παρισιού, όμως τελικά απογοητεύεται από την υποκρισία των μελών της. Μετά προσπαθεί να την βρει στον έρωτα σε όλες τις μορφές του. Αλλά όταν καταλαβαίνει τη προσπάθεια που χρειάζεται για να πετύχει ο έρωτας τον εγκαταλείπει. Τελικά βρήκε τον σκοπό του στην τέχνη που τον είχε μαγέψει από την πρώτη στιγμή (συγκεκριμένα στην συγγραφή) και μέχρι το τέλος της ζωής του αφοσιώθηκε σε αυτήν.
Τα πιο σημαντικό θέμα που θίγει είναι η μνήμη. Το πεζογράφημα εισάγει τον όρο “ακούσια μνήμη” στην επιστήμη της ψυχολογίας. Η ακούσια μνήμη είναι μια ανάμνηση, η οποία εμφανίζεται ξαφνικά στο μυαλό ενός ανθρώπου μετά μια πράξη. Στο μυθιστόρημα εμφανίζεται σε διάφορα σημεία, όμως το πιο γνωστό παράδειγμα είναι η στιγμή που ο αφηγητής δαγκώνει το γλύκισμα. Μαζί με την μνήμη άλλα θέματα που θίγει είναι η τέχνη, στην οποία ο Προυστ βρίσκει την πραγματική ευχαρίστηση, η νοσταλγία, η οποία τον οδηγεί να γράψει το “Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο”, η αριστοκρατία και τα ελαττώματά της αλλά και η ομοφυλοφιλία, το θέμα με την μεγαλύτερη έκταση αλλά και περισσότερη αντιπαράθεση.
Από την πρώτη στιγμή που εκδόθηκε το 1913 κέρδισε το ενδιαφέρον των αναγνωστών και των κριτικών και ο δεύτερος τόμος κέρδισε το Prix Goncourt, το πιο σημαντικό γαλλικό λογοτεχνικό βραβείο, το 1919. Πολλοί κριτικοί έχουν επιδοκιμάσει το “Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο” όχι μόνο για τον τρόπο γραφής του, την ξεχωριστή πλοκή και τους περίπλοκους χαρακτήρες, αλλά και για την προσφορά του στην ψυχολογία και την φιλοσοφία . Θεωρείται το πιο σημαντικό έργο του Μοντερνισμού λόγω του ξεχωριστού στυλ και έχει επηρεάσει πολλούς καλλιτέχνες και επιστήμονες στο δικό τους έργο. Γι’ αυτό έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα πιο καλύτερα μυθιστορήματα της γαλλικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Το “Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο” είναι ένα ξεχωριστό, διαφορετικό και καλογραμμένο μυθιστόρημα που θα σας ταξιδέψει στη Γαλλία του 20ου αιώνα αλλά και θα σας μαγέψει. Αν και ο όγκος του και το στυλ του μπορεί να δυσκολεύσει έναν αναγνώστη οδηγώντας τον να το εγκαταλείψει, αξίζει να το επιμείνει να το διαβάσει κανείς καθώς έχει πολλά να προσφέρει.
Οι επτά τόμοι του “Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο” κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
