Ο σοσιαλισμός του Ντοστογιέφσκι

Ο Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι (Fyodor Mikhailovich Dostoevsky) Ρώσος πεζογράφος και στοχαστής, υπήρξε ορόσημο στην  παγκόσμια  λογοτεχνία. Ο κορυφαίος  Ρώσος δημιουργός, γεννήθηκε στη Μόσχα το 1821 και έφυγε από τη ζωή το 1881 από μια σοβαρή πνευμονική αιμορραγία, καθώς εκτός από τις επιληπτικές κρίσεις υπέφερε κι από την ασθένεια των πνευμόνων. Ο ιδιοφυής Ντοστογιέφσκι χαρακτηρίζεται από τους κριτικούς ως ένας από τους σπουδαιότερους ψυχογράφους και αξιοθαύμαστο αποτελεί το γεγονός πως ο Ντοστογιέφσκι δεν περιγράφει τη ζωή ενός ήρωα του, αλλά την ιστορία της ιδέας  σ΄αυτόν, όπως διαμορφώνεται μέσα από την κοινωνία.

Πολλοί είδαν τον Ντοστογιέφσκι  σαν οπαδό του σοσιαλισμού και επαναστάτη κι άλλοι σαν αντιδραστικό. Από τη μια μεριά η καταπολέμηση των αντιδραστικών του ιδεών και από την άλλη η αναγνώριση της καλλιτεχνικής του αξίας. Κατά τη δεκαετία του 1930 κάτω από  την τρομοκρατία του Σταλινισμού, η αντίθεση ανάμεσα στους φίλους και στους πολέμιους του Ντοστογιέφσκι εξακολουθεί να εντείνεται. Τα χρόνια αυτά ο συγγραφέας κηρύσσεται

«εχθρός του λαού», ενώ κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όχι μόνο παρατηρείται μια ύφεση στην ένταση της πολεμικής ενάντια του, αλλά και εκθειάζεται ως

«φίλος του λαού»  και μεγάλος πατριώτης. Ωστόσο, μετά τον πόλεμο ξαναρχίζει πάλι η πολεμική ενάντια στο Ντοστογιέφσκι . Απαγορεύτηκε ρητά η έκδοση των έργων του.  Τελικά, το 1956, ξεκίνησε η αναθεώρηση των απόψεων για τον Ντοστογιέφσκι .

Advertisements

Ο σοσιαλισμός, σαν πολιτικό σύστημα υποσχόταν την κατάργηση των κοινωνικών διαφορών με την απελευθέρωση των δούλων και την καλύτερη κατανομή των αγαθών της γης.  Το θέμα της δουλοπαροικίας  απασχολούσε ιδιαίτερα πολλούς Ρώσους διανοούμενους της εποχής. Ο θεσμός της δουλείας σε συνδυασμό με τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε, ήταν οι δύο βασικές προϋποθέσεις που  οδήγησαν τον Ντοστογιέφσκι  τελικά στον σοσιαλισμό και αναμίχθηκε στον πρώτο σοσιαλιστικό κύκλο της Ρωσίας το 1847.

Έχοντας διαβάσει πολλούς σοσιαλιστές συγγραφείς, κρατούσε επιφυλακτική στάση απέναντι τους, καθώς δεν πίστευε πως η άμεση εφαρμογή του συστήματος του σοσιαλισμού ήταν δυνατή για την οργάνωση της ρώσικης κοινωνίας.  Υποστήριζε πως για την ανάπτυξη της ρώσικης κοινωνίας δεν αρκούν οι πηγές από τις διδασκαλίες των δυτικών σοσιαλιστών, αλλά στη ζωή και στην ιστορική οργάνωση μέσα από τους αιώνες του ρώσικου λαού. Γι΄αυτό πίστευε πως υπάρχουν πιο σταθερές και φυσιολογικές βάσεις στην παράδοση του λαού παρά στα μεγαλόπνοα σχέδια των ουτοπικών σοσιαλιστών. Παρόλα αυτά, συμφωνούσε μαζί τους και θεωρούσε πως η πραγματοποίηση των σοσιαλιστικών ιδανικών θα γινόταν με μόνιμα και ειρηνικά μέσα. Παρά την αγάπη του για τον σοσιαλισμό, δεν υπήρξε ποτέ αναρχικός. Ήθελε να πετύχει την απελευθέρωση των χωρικών όχι με την επανάσταση, αλλά με το νεύμα του Τσάρου.

Το 1848 ο Ντοστογιέφσκι εντάχθηκε σε μια πολιτικοφιλοσοφική λέσχη, γνωστή ως επαναστατικός κύκλος Πετρασέφσκι ή οι «Πετρασέφσκηδες».  To 1849 συλλαμβάνεται σαν συνωμότης και εξορύσσεται στη Σιβηρία. Η ποινή που επιβλήθηκε στον Ντοστογιέφσκι ήταν τέσσερα χρόνια καταναγκαστικά έργα και στρατιωτική υπηρεσία ως απλός στρατιώτης για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα.  Ύστερα από πολλές προσπάθειες από την πλευρά του, αποσπά τελικά αμνηστία από τον τσάρο και επιστρέφει στην Αγία Πετρούπολη, το 1861. Πολλοί πιστεύουν πως οι δοκιμασίες της Σιβηρίας επηρέασαν τον Ντοστογιέφσκι στις πολιτικές του ιδέες. Δεν ήταν πλέον οι προοδευτικές και επαναστατικές ιδέες που τον ενέπνεαν, αλλά μια βαθιά θρησκευτικότητα και μια στροφή προς την Ορθόδοξη Εκκλησία. Μολονότι όμως, δε συμφωνούσε με τον καθιερωμένο σοσιαλισμό, δεν έπαψε ποτέ να μένει πιστός στο δικό του σοσιαλισμό.