Ιστορική αναδρομή
Σήμερα, όταν κάποιος αντικρίσει τη Μυτιλήνη για πρώτη φορά, θα παρατηρήσει μια σύγχρονη αστική πόλη. Μια πόλη με όλες τις ιδιαιτερότητες, τα ενδιαφέροντα σημεία άλλα και τις γνώριμες προβληματικές καταστάσεις, που συναντώνται στις περισσότερες αστικές πόλεις. Πίσω όμως από την σημερινή της εικόνα κρύβεται μια μεγάλη ιστορική πορεία. Αυτή είναι που, σε συνδυασμό με τις πολιτικές, οικονομικές και πολιτισμικές μετατροπές, διαμορφώνει και μετασχηματίζει πολλές φορές την όψη της πόλης. Αφήνει λοιπόν πίσω ευρήματα και αναφορές, που σήμερα μας επιτρέπουν να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο και να την ανακαλύψουμε.
Ξεκινάμε την αναδρομή μας για την ιστορία της Μυτιλήνης από την αρχή. Τα αρχαιότερα τεκμήρια που μαρτυρούν ανθρώπινη δραστηριότητα στην πόλη χρονολογούνται κατά την Τελική Νεολιθική εποχή. Τα αρχαιότερα οικιστικά κατάλοιπα βρέθηκαν στον αρχαίο οικισμό που ανακαλύφθηκε στην περιοχή Θερμή. Πραγματοποιήθηκαν συστηματικές ανασκαφές, στις οποίες βρέθηκαν εργαλεία, δείγματα κεραμικής, μεταλλοτεχνίας. Σήμερα, όλα αυτά φιλοξενούνται στο αρχαιολογικό μουσείο Μυτιλήνης.
Βυζαντινά χρόνια
Για 1000 χρόνια, το νησί ανήκε στη βυζαντινή αυτοκρατορία και δεν ξεχώρισε σε τίποτα ιδιαίτερο. Εξάλλου και οι πληροφορίες που έχουμε για αυτήν την περίοδο είναι ελάχιστες. Ίσως σε αυτή την ιστορική σιωπή συντέλεσε και το γεγονός των καταστρεπτικών επιδρομών των Σαρακηνών. Τότε το βυζαντινό ναυτικό δεν μπορούσε πλέον να ελέγξει το Αιγαίο. Χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου όσον αφορά στην πόλη της Μυτιλήνης είναι ένα μείζον γεγονός. Η αγορά της πόλης έπαψε να αποτελεί το κέντρο της δημόσιας ζωής. Τη θέση της έδωσε στην οικοδόμηση εκκλησιών. Με τις επιδρομές η πόλη μαράζωσε. Το 1355, όμως, προς το τέλος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας δόθηκε το νησί ως προίκα στον Φραγκίσκο Γατελούζο από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιωάννη Παλαιολόγο. Κατά την περίοδο της διοίκησής του το νησί γίνεται σημαντικό εμπορικό κέντρο. Παράλληλα, χτίζεται το κάστρο της πόλης, το οποίο σώζεται μέχρι και σήμερα και για πρώτη φορά διαμορφώνονται οικοδομικά τετράγωνα.
Τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας αναπτύσσεται το εμπόριο σαπουνιού και λαδιού. Οι οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές των δομών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τα μέσα του 19ου αιώνα, επηρέασαν άμεσα και έμμεσα τη Λέσβο και τη Μυτιλήνη. Η ραγδαία ανάπτυξη των οικονομικών δραστηριοτήτων, κυρίως από την πλευρά του χριστιανικού πληθυσμού, συνδυάστηκε με την άνοδο του βιοτικού και εκπαιδευτικού επιπέδου. Η Μυτιλήνη καθιερώθηκε στον τομέα του διαμετακομιστικού εμπορίου, με τη συγκρότηση διαύλων συνεργασίας και επικοινωνίας με τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της εποχής. Παραδείγματα αποτελούν τα λιμάνια της Μικράς Ασίας και της Μαύρης Θάλασσας, αλλά και της Αιγύπτου και της Δυτικής Μεσογείου.
Μετά το 1850
Η πόλη εξελίσσεται σταδιακά σε σημαντικότατο οικονομικό κέντρο εμπορίου. Η ανάπτυξη της παραγωγής και εμπορίας του λαδιού γίνεται ραγδαία. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα και την ανάπτυξη της βιομηχανίας, της ναυσιπλοΐας και άλλων συναφών κλάδων. Η πόλη λοιπόν αναγνωρίζεται ως ένα σημαντικό λιμάνι της Μεσογείου. Προσελκύει, έτσι, εμπορικούς οίκους, τράπεζες, προξενικές αρχές. Αυτός ο οικονομικός πλούτος οδήγησε και στην πολεοδομική επανάσταση της πόλης, που γέμισε με αρχοντικά και αστικά μέγαρα.
Το 1922 η Μικρασιατική καταστροφή βρίσκει τη Λέσβο να αποτελεί ένα ιδιαίτερα κομβικό σημείο αποδοχής και μεταφοράς προσφύγων από τα γειτονικά παράλια. Η Λέσβος δέχεται περίπου 45.000 μόνιμους πρόσφυγες. Παράλληλα χτίζονται στα χωριά οι συνοικισμοί και γίνεται η ανταλλαγή των πληθυσμών. Ύστερα από καταγραφές, το 1928 στο νησί υπήρχαν 137.160 κάτοικοι. Το 1941 το νησί κατέλαβε ο γερμανικός στρατός με την κατοχή να κρατάει ως το 1944. Οι πόλεμοι και οι κατακτήσεις δεν κατάφεραν να αναχαιτίσουν την ξεχωριστή θέση που είχε η πόλη αλλά και το νησί στα γράμματα και στις τέχνες .
Από τα βάθη των αιώνων και σε όλη την πορεία της πόλης αλλά και του νησιού μέσα στο χρόνο τα γράμματα και ο τέχνες κατείχαν περίοπτη θέση στη ζωή των κατοίκων. Παρά τις δύσκολες ιστορικές συγκυρίες, όπως αναφέρθηκε, η Λέσβος ανέπτυξε ακμάζουσα πνευματική ζωή στα νεότερα χρόνια. Μεταξύ των σημαντικότερων λογοτεχνών και καλλιτεχνών των νεοτέρων χρόνων συγκαταλέγονται ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, ο λογοτέχνης, δημοσιογράφος και ακαδημαϊκός Στρατής Μυριβήλης. Επίσης, ο πεζογράφος και ακαδημαϊκός Ηλίας Βενέζης, αλλά και o λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος.
Το ιστορικό κέντρο της πόλης
Τα ιστορικά κέντρα όπως έχει πει ο L. Benevolo, με την κανονική τους χρήση, δηλαδή τη βιώσιμη χρήση τους, θα αποτελέσουν τα καλύτερα παραδείγματα αειφορίας. Θα είναι τα καλύτερα πρότυπα της νέας κουλτούρας που έχουν ανάγκη οι πόλεις, για να συνεχίσουν να λειτουργούν ως πυρήνες της ανθρώπινης ανάπτυξης και του πολιτισμού. Αυτό φυσικά προϋποθέτει και την συμμετοχή του πληθυσμού. Δεν θα πρέπει να μετατραπεί μόνο σε ζώνη τουρισμού και αναψυχής μετατρέποντας το κεφάλαιο και οι προνομιούχοι την αρχιτεκτονική δημιουργία και την ιστορική σημασία κάθε κτίσματος σε αξίες εύκολα υφαρπαζόμενες.
Η ανάπλαση του ιστορικού κέντρου της πόλης ολοκληρώθηκε το 2002. Αυτό επιτεύχθηκε με επεμβάσεις αποκατάστασης και ανάπλασης όψεων σημαντικών δημόσιων κτηρίων, καθώς και με ανάπλαση όψεων του μετώπου των κτηρίων επί της οδού Ερμού. Ωστόσο, η μίξη χρήσεων γης που παρατηρείται στο κέντρο σε συνδυασμό με την ελλιπή εισαγωγή μιας πολιτικής και παράλληλα μιας νέας κουλτούρας αστικών μετακινήσεων με τα πόδια, το ποδήλατο, και τη δημόσια συγκοινωνία καθιστούν εντελώς δυσλειτουργικό το κέντρο της πόλης. Αυτό που κυριαρχεί στην αρχή της Ερμού είναι τα καταστήματα ρούχων. Βέβαια, παρατηρούνται και άλλες χρήσεις γης όπως ψαράδικα, κρεοπωλεία κλπ. Τα καταστήματα αυτά εφοδιάζονται κυρίως τις ώρες αιχμής. Επίσης, η διέλευση των αυτοκινήτων καθώς και των δικύκλων ουσιαστικά έρχονται να αλλοιώσουν τον πραγματικό χαρακτήρα, που θα μπορούσε να έχει το κέντρο συμβάλλοντας στην αναζωογόνηση της πόλης.
Προσωπικά βιώματα
Στο κέντρο της πόλης, και όχι μόνο, υπάρχουν χαμηλά και παλαιά κτίρια αλλά και κατοικίες. Μεταξύ τους, πολλά διατηρητέα νεοκλασικά και κάποια δυτικής ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής κτίρια. Ανάμεσά όμως σε όλα τους, ξεχωρίζει ο Ι. Ν. Αγίου Θεράποντα.
Η αγαπημένη μου διαδρομή ήταν από τον Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου μέχρι και την πλατεία Σαπφούς. Εκεί θα μιλήσουμε για κτίρια και φυσικό περιβάλλον που μας κάνουν εντύπωση.
Πρώτα απ’ όλα, ο Ναός του Αγίου Κωνσταντίνου βρίσκεται στην αρχή της οδού Π. Βοστάνη και στο τέλος της οδού Καβέτσου. Ακριβώς πίσω από το Ναό βρίσκεται το πάρκο Καραπαναγιώτη. Το πάρκο διατηρείται καθαρό και υποδέχεται αρκετές οικογένειες με παιδιά, αρκετούς ζωόφιλους και κατοίκους, είτε για έναν περίπατο, είτε για την παιδική χαρά. Είναι ένα μέρος της πόλης, το οποίο ύστερα από της παλιές πολυκατοικίες της Καβέτσου, σου δίνει μια άλλη πλευρά της πόλης. Πιο καθαρή και κοντά στη φύση.
Έπειτα, κατευθυνόμενος κάποιος προς την αρχή της οδού Καβέτσου βρίσκει το Ωδείο της πόλης. Είναι ένα νεοκλασικό κτίριο, καλοδιατηρημένο, στο οποίο βλέποντας μικρά παιδιά να ανεβαίνουν τα σκαλιά, θεωρεί κανείς ότι στο νησί δεν κυριαρχούν παλιές αντιλήψεις όσον αφορά στην εκπαίδευση. Αντίθετα, ότι υπάρχει μια καλλιτεχνική επίδραση στους κατοίκους, επηρεασμένοι φυσικά και από την πολιτιστική κληρονομιά που άφησαν πίσω σπουδαίοι συγγραφείς, ποιητές και άλλοι καλλιτέχνες.
Άλλες διαδρομές
Συνεχίζοντας, το πάρκο της Αγίας Ειρήνης είναι το δεύτερο σημείο της διαδρομής μας, που έχει να κάνει με το φυσικό περιβάλλον και το πόσο προσεγμένο μέρος είναι. Κατάλληλο για παιδιά εξαιτίας της παιδικής χαράς, αλλά και για περιπάτους. Δεν είναι λίγοι αυτοί που προτιμούν να περάσουν μέσα από το πάρκο, αντί να περπατήσουν στο πεζοδρόμιο δίπλα στο δρόμο. Αισθάνονται έτσι για λίγα λεπτά ότι δεν βρίσκονται μέσα σε μια πόλη.
Φτάνοντας τη διαδρομή μας σχεδόν στο τέλος της, διασχίζοντας την προκυμαία της Μυτιλήνης βλέπουμε να στέκεται επιβλητικά ο Ιερός Ναός του Αγίου Θεράποντα, τον οποίο δεν γίνεται να μην τον προσέξεις κάθε φορά που βρίσκεσαι στην προκυμαία, καθώς το κτίριο αυτό κάθε φορά σου λέει και μια άλλη ιστορία.
Επίσης κτίρια όπως το Πανελλήνιον, είτε το κτίριο της Εγνατίας Τράπεζας, αν και έχουν ενδιαφέρον τόσο στην ιστορία όσο και στην αρχιτεκτονική τους, χάνονται στα κτίρια που υπάρχουν δίπλα από αυτά. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της άσχημης κατασκευή τους αλλά και των μη καθαρών δρόμων και πεζοδρομίων, αλλά και των οχημάτων. Όλα αυτά αλλοιώνουν έτσι όλη την ομορφιά της προκυμαίας, κάνοντας τη να φαίνεται σαν πόλη με αμέτρητες πολυκατοικίες και στενό οδικό δίκτυο χωρίς κάποιο νησιώτικο στοιχείο, με γραφικά σοκάκια και νεοκλασικά κτίρια και σπίτια.
Τέλος, αυτό που προσωπικά μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση από την πρώτη μέρα που εγκαταστάθηκα στο νησί και δεν πρόκειται να ξεχάσω ποτέ, είναι η υπέροχη θέα που διαθέτει το νησί, απολαμβάνοντας το απέραντο γαλάζιο και τα παράλια της Τουρκίας, όπως το Αϊβαλί και τα Μοσχονήσια.
Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια, το πρόβλημα εισροής μεταναστών στη χώρα μας και κυρίως στο νησί της Λέσβου έχει προκαλέσει αρκετά προβλήματα. Το γεγονός αυτό κάνει αρκετούς να θυμηθούν τους πρόσφυγες του 1922 και, πιστέψτε με, οι δύο εικόνες δεν διαφέρουν και πολύ…
Πρόσφυγες 1922 Πρόσφυγες 2017Σύνταξη κειμένου: Λένα Μπίρμπα
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
