Μιλάμε συχνά για τον θάνατο. Κάποιοι τον φοβούνται, κάποιοι τον διακωμωδούν, κάποιοι αναπτύσσουν τη δική τους φιλοσοφία γύρω από αυτόν. Συζητάμε για τη θνητότητά μας, βγάζουμε «ατάκες» του τύπου «ζήσε την κάθε σου στιγμή σαν να είναι η τελευταία», ακούμε ιστορίες για ανθρώπους – ακόμη και γνωστούς μας – που πέθαναν ξαφνικά, αλλά όσο κι αν ασχολούμαστε με τον θάνατο ως ιδέα, μία είναι η ξεκάθαρη αλήθεια: τίποτα και ποτέ δεν μας προετοιμάζει για το κενό που αφήνει πίσω του ο άνθρωπος που φεύγει.
Ακόμα κι όταν μιλάμε για έναν άνθρωπο που ίσως ήταν άρρωστος καιρό και ήταν αναμενόμενο ότι θα έφευγε αργά ή γρήγορα, ακόμα κι όταν οι άνθρωποι που τον αγαπούν λένε ότι θα είναι καλύτερα να λυτρωθεί από τον πόνο του, ποτέ δεν είμαστε αρκετά έτοιμοι να συνεχίσουμε τη ζωή μας χωρίς αυτόν τον άνθρωπο. Γιατί οι δικοί μας άνθρωποι, αυτοί που αγαπάμε και μας αγαπούν, παίζουν πολύ περισσότερους ρόλους στη ζωή μας από αυτούς που συνειδητοποιούμε καθημερινά.
Η έλλειψη του ανθρώπου που έχει φύγει από τη ζωή φαίνεται στην καθημερινότητα. Όταν δεν έχεις πια σε ποιον να πεις εκείνο το αστείο που μόνο αυτός θα καταλάβαινε, όταν ανοίγεις το ντουλάπι κι ο καφές είναι ακόμα εκεί και δεν μπορείς πια να μαλώσεις μαζί του που τον τελείωσε, όταν βλέπεις το αυτοκίνητό του στο δρόμο κι ετοιμάζεσαι να χαιρετήσεις τον οδηγό χαμογελώντας, αλλά ο οδηγός δεν είναι ο ίδιος, ούτε το αυτοκίνητο άλλωστε… Και δεν ξέρεις πώς να διαχειριστείς την καινούργια σου ζωή χωρίς εκείνον… Κι είναι παράξενα εξοργιστικό κι εξοργιστικά παράξενο που ο υπόλοιπος κόσμος συνεχίζει σαν να μη συνέβη τίποτα, συνεχίζει παρά το δικό του θάνατο. Είχες την εντύπωση πως μαζί με τη δική του καρδιά, θα σταματούσε να λειτουργεί κι ο κόσμος. Έκανες λάθος.
Πού πάει κάποιος μετά τον θάνατό του;
Είχες, επίσης, την εντύπωση ότι τις είχες λυμένες τις μεταφυσικές σου ανησυχίες. Κι όμως, μόλις έχασες έναν δικό σου άνθρωπο, μια απορία σε κατατρώει ολόκληρη: πού πήγε αυτός ο άνθρωπος; Το σώμα του είναι ακόμα εδώ, αλλά το πνεύμα του πού είναι; Πολλοί έχουν προσπαθήσει να λύσουν αυτή την απορία ανά τους αιώνες. Κάποιες θρησκείες μιλούν για τη ζωή μετά τον θάνατο, κάποια φιλοσοφικά ρεύματα έχουν προσπαθήσει να απαντήσουν σε αντίστοιχα ερωτήματα, επίσης, και μόνο η βιολογία παραμένει σκληρή και αδιάλλακτη: το πνεύμα ενός ανθρώπου πεθαίνει μαζί με το σώμα του.
Αρνούμενη να δεχτώ πως ζούμε σαν ηλεκτρικές συσκευές περιμένοντας τη στιγμή που θα κλείσει η παροχή του ρεύματος, η απορία αυτή εξακολουθούσε να με τυρρανάει κι έψαχνα εναγωνίως μία απάντηση στο ερώτημα: «πού πήγε ο άνθρωπος που φιλοξενούσε αυτό το σώμα;». Κι αν κάτι βρέθηκε να ησυχάσει κάπως την αναζήτηση αυτή μέσα μου, ήταν η συνειδητοποίηση ότι το πνεύμα του συνεχίζει να ζει μέσα από τους ανθρώπους που τον γνωρίσαμε, τον αγαπήσαμε και πήραμε κάτι από τις αντιλήψεις και τον τρόπο ζωής του.
Να σε προσέχεις για όσους αγαπάς
Παρά την όλη συζήτηση γύρω από τον θάνατο, οι άνθρωποι συνεχίζουμε να ζούμε λες κι είμαστε αθάνατοι. Αν έχεις μία ενόχληση, πήγαινε στον γιατρό. Όχι όταν θα βρεις χρόνο, ΤΩΡΑ. Όχι όταν θα τακτοποιήσεις τι υπόλοιπες εκκρεμότητες σου, ΤΩΡΑ. Κάνε γενικές εξετάσεις, ακτινογραφίες, υπερήχους, κάνε ό,τι χρειάζεται. Πρόσεχε τον εαυτό σου. Σταμάτα να λες «εγώ δεν παθαίνω τίποτα». Όταν το πάθεις, θα είναι αργά κι ο πόνος που θα βιώσουν όσοι αγαπάς είναι αφάνταστος. Μην σε προσέχεις για εσένα, αν δεν θες, Πρόσεχε, όμως, για όσους θα αφήσεις πίσω.
Μάθε να μιλάς, να μην κρατάς πράγματα μέσα σου. Αυτά που δεν λέμε μας αρρωσταίνουν σωματικά και μας στοιχειώνουν ψυχικά. Μας οδηγούν στο θάνατο αργά και σταθερά. Μίλα. Βρες ανθρώπους που να μπορείς να μοιραστείς μαζί τους τη χαρά, τον πόνο, το άγχος σου. Μίλα για όσα σε πονάνε, μην τα αφήνεις να σε τρώνε. Δεν είσαι άτρωτος και δεν μπορείς να τα σηκώσεις όλα μόνος σου. Κανείς δεν μπορεί. Μίλα. Αν κουράστηκες, αν δεν θέλεις να κάνεις κάτι, αν δεν περνάς καλά, πες το. Προσπάθησε να μην επιβαρύνεις την ψυχολογία σου.
Βγες φωτογραφίες με τους ανθρώπους που αγαπάς. Κάνε τους δώρα. Πέρνα όσες περισσότερες στιγμές μπορείς μαζί τους. Άφησε τους ενθύμια και πάρε τα δικά τους. Ποτέ δεν ξέρεις ποια θα είναι η τελευταία φορά που θα μιλήσεις με κάποιον. Δεν τον περιμένεις πάντα τον θάνατο.
Αυτά έμαθα από το χαμό του δικού μου ανθρώπου… Αλλά έμαθα πολλά κι από τη ζωή του. Αν έπρεπε οπωσδήποτε να τα συνοψίσω σε δύο προτάσεις, αυτές θα ήταν οι εξής: να μην ασχολείσαι με τις ζωές των άλλων και να κάνεις τη ζωή σου όπως τη θες, χωρίς να σε ενδιαφέρει τι λένε οι άλλοι.
Υ.Γ.: Το παρακάτω τραγούδι είναι το δικό μου αντίο σε έναν ωραίο άνθρωπο που έζησε στη δική του φυλακή κι έφυγε με την ίδια ελευθερία που ονειρευόταν να ζήσει, χωρίς να εξαρτάται από κανέναν, αλλά και χωρίς να δεσμεύει κανέναν…
