Στην αρχιτεκτονική ο διάλογος μεταξύ του παλιού και του νέου είναι αέναος. Είναι διαρκής και εξελισσόμενος. Το περιβάλλον συνδιαλλέγεται με τους χρήστες του και εν συνεχεία με τις κτιριακές δομές. Με την πάροδο του χρόνου παρατηρείται ένας εσωτερικός διάλογος στο δομημένο περιβάλλον, που προσδίδει δυναμική και χαρακτήρα στο σύνολο μιας αστικής περιοχής. Όταν υπάρχουν και ιδιαίτερες συνθήκες (πχ. πολεμική σύρραξη, φυσικές καταστροφές κ.λπ.) τότε οι αντιθέσεις είναι πιο έντονες ή εκλείπουν λόγω της ολικής ανοικοδόμησης και τότε είναι εμφανής η ανάγκη προσδιορισμού μιας νέας τοπικής αρχιτεκτονικής ταυτότητας.
Στα τρία παραδείγματα που ακολουθούν, το παλιό και το νέο στυλ αρχιτεκτονικής συνυπάρχουν στον αστικό ιστό.
Παράδειγμα 1: Η παλιά πόλη στο Άαρχους (Århus) της Δανίας
Το Άαρχους ιδρύθηκε τον 8ο μ.Χ. Αιώνα ως οχυρωμένος οικισμός των Βίκινγκς σε ένα φυσικό λιμάνι, στις βόρειες ακτές του φιόρδ. Η αρχιτεκτονική της πόλης είναι συγκερασμός πολλών διαφορετικών αρχιτεκτονικών ρυθμών από τον Μεσαίωνα μέχρι σήμερα. Η εκβιομηχάνιση που έλαβε χώρα τον 19ο και 20ο αιώνα έχει αφήσει ως αποτύπωμα πολλές βιομηχανικές δομές και μερικά από τα καλύτερα παραδείγματα αρχιτεκτονικής του Φανκτιοναλισμού.
Ο αρχικός οικισμός των Βίκινγκς αποτελείτο κυρίως από ξύλινες κατασκευές και μικρά καταλύματα, αλλά έχουν έρθει στο φως ελάχιστα αρχιτεκτονικά ευρήματα. Η κατασκευή με χρήση ξύλου είναι η συνηθέστερη μέθοδος κατασκευής μέχρι την Αναγέννηση. Έχουν σωθεί αρκετά κτήρια που χρονολογούνται από το 1500. Επίσης, υπάρχουν πολυάριθμα κτήρια μικτής κατασκευής που φέρουν επένδυση από τούβλα στην εξωτερική πλευρά δεδομένου ότι οι πρώτοι αντιπυρικοί κανόνες εφαρμόστηκαν κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. Το τούβλο κατέστη κυρίαρχο οικοδομικό υλικό κατά τον 19ο αιώνα. Το οπλισμένο σκυρόδεμα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 1920 και ευρέως πλέον χρησιμοποιήθηκε κατά τη δεκαετία του 1940.
Η παλιά πόλη (Den Gamle By) είναι ένα υπαίθριο μουσείο (open-air) και αποτελείται από ιστορικά κτήρια που έχουν συλλεχθεί από πολλά μέρη της χώρας. Τα κτήρια του παλιού στυλ αντιπροσωπεύουν την τοπική αρχιτεκτονική μεταξύ του 16ου και του τέλους του 19ου αιώνα. Η περιοχή αυτή βρίσκεται κοντά στη «νέα» πόλη του Άαρχους. Γενικά, πρόκειται για μια σύγχρονη πόλη που έχει αναπτυχθεί ως κέντρο γνώσης, έδρα πολλών θεσμών, επιχειρηματική κοινότητα και έχει καταστεί κέντρο ανάπτυξης της Δανίας. Επομένως είναι φυσικό να έχουν κατασκευαστεί νέα, μοντέρνα κτήρια. Παρουσιάζει ενδιαφέρον το ότι κοντά στα μοντέρνα κτήρια βρίσκεται ένα σύνολο κτηρίων παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Η αλήθεια είναι ότι αυτό το σύνολο μπορεί να διαδραματίσει το ρόλο του πυρήνα γύρω από τον οποίο αναπτύσσεται η νέα ζωή.
Σε αυτό το πλαίσιο είναι θετικό το ότι τα παλαιά κτήρια έχουν συγκεντρωθεί σε ένα συγκεκριμένο σημείο. Έτσι μπορούμε να παρατηρήσουμε την πρόοδο και την εξέλιξη στην αρχιτεκτονική, καθ’όλη τη διάρκεια του χρόνου, από το παρελθόν στο μέλλον. Αυτός ο πυρήνας αποτελεί την ιστορία, στην οποία στηριζόμαστε για να προχωρήσουμε στο μέλλον.
Το αρνητικό είναι το ότι δεν έχει κρατηθεί μια ενιαία αρχιτεκτονική ταυτότητα και τα νέα κτήρια φαίνονται αποκομμένα και ανεξάρτητα από το παρελθόν.
Συνοπτικά, οι ρυθμοί που συναντώνται στην πόλη είναι χαρακτηριστικοί του ρομαντισμού, της αναγέννησης, του Μπαρόκ, του κλασικισμού, του νεοκλασικισμού, του φανκτιοναλισμού και τα τελευταια σαράντα χρόνια αναπτύσσεται η μοντέρνα αρχιτεκτονική σε συνδυασμό με βιομηχανικά στοιχεία.
Παράδειγμα 2: Τρόντχαϊμ (Trondheim), Νορβηγία
Το Τρόντχαϊμ είναι η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Νορβηγίας, μετά το Όσλο και το Μπέργκεν και ιδρύθηκε το 997 μ.Χ. από τους Βίκινγκς αποτελώντας την πρώτη πρωτεύουσα της Νορβηγίας. Σήμερα, πρόκειται για μια σύγχρονη αστική πόλη που έχει αναπτυχθεί ως κέντρο επιστημών, έρευνας και επιχειρήσεων. Κατά τους τελευταίους αιώνες έχουν γίνει πολλές αλλαγές στο αστικό τοπίο, κυρίως λόγω των μεγάλων πυρκαγιών που έχει βιώσει η πόλη (1598, 1651, 1681, 1708, 1717, 1742, 1788, 1841, 1842). Δεδομένου ότι στο μεγαλύτερο μέρος της πόλης επικρατούσαν ξύλινες κατασκευές, είναι αυτονόητο ότι οι πυρκαγιές προκαλούσαν μεγάλες ζημιές.
Επίσης, κατά τη δεκαετία του 1990 ανακαινίστηκε πλήρως ένα τμήμα της πόλης, αυτό των δεξαμενών των ναυπηγείων της βιομηχανίας Trondhjems mekaniske Værksted που δεν λειτουργεί πλέον. Τα παλιά βιομηχανικά κτήρια κατεδαφίστηκαν- στο μεγαλύτερο μέρος του-ς για τη δημιουργία νέων οικιστικών συγκροτημάτων και του νέου εμπορικού κέντρου (Solsiden).
Αποτέλεσμα αυτών των γεγονότων είναι η συνεχής αναζήτηση ενός διακριτού αρχιτεκτονικού ρυθμού και αντίστοιχα μιας πολιτιστικής ταυτότητας. Για παράδειγμα, στην περιοχή του κέντρου Olavskvartalet συνυπάρχουν παλαιά και νέα κτίσματα. Υπάρχει μια οπτική ποικιλομορφία ανάμεσα στα ψηλά κτίρια από σκυρόδεμα και χάλυβα και στα πιο παραδοσιακά ιστορικά κτήρια.
Το θετικό είναι ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο διατηρείται ένα μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς και τα κτίσματα αυτά είναι ζωντανά τμήματα της πόλης που αφομοιώνονται στο διαρκώς εξελισσόμενο αστικό τοπίο.
Από την άλλη βέβαια θα μπορούσε να πει κανείς ότι αυτή η πρακτική είναι ασαφής και δεν συντελεί στη διατήρηση ενός διακριτού χαρακτήρα της πόλης. Μεσαιωνικά κτίσματα γοτθικής αρχιτεκτονικής, ξύλινα τυπικά παραδείγματα τοπικής αρχιτεκτονικής και μοντέρνα στοιχεία αποτελούν ένα mix-and-match χαρακτήρα της πόλης.
Παράδειγμα 3: Κασκάις (Cascais), Πορτογαλία
Το Κασκάις χρονολογείται από την ύστερη παλαιολιθική εποχή, σύμφωνα με αρχαιολογικές έρευνες. Κατά τη νεολιθική εποχή σχηματίστηκε ο πρώτος μόνιμος οικισμός, χρησιμοποιώντας κυρίως τις σπηλιές που βρίσκονται στην περιοχή. Ακολούθως υπήρξαν ρωμαϊκές επεμβάσεις στον χώρο, αλλά και οι μουσουλμάνοι άποικοι άφησαν το στίγμα τους. Ιδιαίτερη ανάπτυξη γνώρισε κατά τον 12ο αιώνα, ενώ κατά τον 13ο αιώνα υπολογίζεται ότι χτίστηκε το κάστρο του Κασκάις. Από τον 19ο αιώνα, η περιοχή αποτέλεσε τη θερινή κατοικία της πορτογαλικής βασιλικής οικογένειας και οι ευγενείς έχτισαν τις δικές τους μονοκατοικίες που εντάσσονται σε έναν μορφολογικό πλουραλισμό (Εκλεκτικισμό).
Σε γενικές γραμμές, η θέση της πόλης ήταν ιδιαίτερης σημασίας τόσο λόγω της εγγύτητάς της στη Λισσαβόνα όσο και κατά μήκος του ποταμού Tejo, γεγονός που την καθιστούσε στρατηγικό φυλάκιο για την υπεράσπιση της πρωτεύουσας.
Το Κασκάις θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα συνονθύλευμα (εν είδει patchwork) παλαιών και νέων κτιρίων από διαφορετικές εποχές. Είναι ένα μείγμα ιστορίας και πολιτισμού, δοσμένα με έναν κοσμοπολίτικο αέρα. Υπάρχουν πολλά ετερογενή στοιχεία που δύσκολα μπορούν να συνδυαστούν αρμονικά. Με τον τρόπο που συνυπάρχουν οι παλιές και νέες αρχές, δεν υπάρχει σαφής ταυτότητα και χαρακτήρας αυτού του τόπου.
Επίσης, τα νέα κτήρια απέχουν πολύ από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Κασκάις, με αποτέλεσμα να υπάρχουν χαλαροί δεσμοί μεταξύ παρελθόντος και παρόντος μέσω της αρχιτεκτονικής. Από την άλλη βέβαια το Κασκάις είναι ένα θέρετρο που προσελκύει τουρίστες από όλο τον κόσμο και η πόλη εντέλει λειτουργεί ως υπαίθριο μουσείο. Ένα μουσείο όπου μπορεί κάποιος να βιώσει πολλά διαφορετικά συναισθήματα και να δει ποικίλα παραδείγματα αρχιτεκτονικής σα να κάνει ένα ταξίδι στον χρόνο.
Υπάρχουν πλείστα παραδείγματα, τόσο εντός ευρωπαϊκού χώρου όσο και εκτός, στα οποία γίνεται εμφανής η πάροδος του χρόνου υπό την έννοια της αρχιτεκτονικής εξέλιξης των δομημένων μορφών. Το ζήτημα είναι κατά πόσο αυτές οι διαφοροποιήσεις έχουν την ελάχιστη συνοχή ή είναι αποκομμένες με αποτέλεσμα να χάνεται η ενότητα της χωρικής ταυτότητας. Σε κάθε περίπτωση υπάρχουν πολλοί παράμετροι που πρέπει να εξετάζονται κατά περίπτωση, αλλά πάντα θα πρέπει να αναγνωρίζουμε έστω και ένα σημείο αναφοράς ανά ιστορική περίοδο ώστε να βλέπουμε την εξέλιξη και τις αναφορές της διαφοροποίησης του αστικού χώρου.
Πηγές άρθρου
Cascais. Επίσημη ιστοσελίδα https://www.cascais.pt/. (τελευταία πρόσβαση 01/03/2020).
Den Gamble By. Επίσημη ιστοσελίδα https://www.dengamleby.dk/en/den-gamle-by/. (τελευταία πρόσβαση 01/03/2020).
Dewberry O. (2008). Land Development Handbook: Planning, Engineering, and Surveying (3rd edition). McGraw-Hill. New York.
Itzkowitz Laura (2018). Why Design Lovers Should Visit Aarhus, Denmark. Ανακτήθηκε από https://www.architecturaldigest.com/story/aarhus-denmark-design-travel-guide. (τελευταία πρόσβαση 01/03/2020).
Metrosport Team (2017). Ααρχους, μια παραμυθένια πόλη με σύγχρονο στυλ και ιστορία. Ανακτήθηκε από https://www.metrosport.gr/aarchous-mia-paramithenia-poli-me-sigchrono-stil-ke-istoria-pics-108376. (τελευταία πρόσβαση 01/03/2020).
Municipality of Cascais- Intercultural Profile (2017). Ανακτήθηκε από https://rm.coe.int/cascais-intercultural-profile/1680717a27. (τελευταία πρόσβαση 01/03/2020).
Trondheim. Επίσημη ιστοσελίδα https://www.trondheim.com/. (τελευταία πρόσβαση 01/03/2020).
Trondheim. Ανακτήθηκε από https://www.lonelyplanet.com/norway/northern-norway/trondheim. (τελευταία πρόσβαση 01/03/2020).
