Στη δημοφιλή σειρά εποχής «Vikings» του History Channel, ξεχωριστή θέση στην κοινωνία των Δανών κατέχει η Lagertha, η πρώτη σύζυγος του θρυλικού βασιλιά των Βίκινγκ, Ragnar Lothbrok. Από αγρότισσα στην αρχή της σειράς έχει φτάσει να κερδίσει με δύναμη και στρατηγική τον τίτλο της Βασίλισσας μαζί με τις αντιπαλότητες και τις δυσκολίες που συνεπάγεται ένας τέτοιος ρόλος.
Στο πλευρό της έχει πολλές γυναίκες πολεμίστριες (αποκαλούνται shieldmaidens στα αγγλικά), οι οποίες κατέχουν ιδιαίτερα σημαντική θέση στο στρατό των Βίκινγκ. Η παρουσία γυναικών στο στρατό δεν είναι, όμως, η μοναδική διαφορά που είχαν οι γυναίκες Βίκινγκ με γυναίκες άλλων κοινωνιών (κυρίως στον Ευρωπαϊκό χώρο) των Μεσαιωνικών χρόνων.
Αν και το αρσενικό φύλο υπερίσχυε και στην κοινωνία των Βίκινγκ, οι γυναίκες τους είχαν δικαιώματα και ελευθερίες που μια Βρετανίδα ή Γαλλίδα του Μεσαίωνα ούτε να διανοηθεί δε μπορούσε. Μεγάλο ρόλο έπαιζε η θρησκεία, μιας και ο Χριστιανισμός (τον οποίο δεν ασπάζονταν οι Βίκινγκ για πολλά χρόνια και μετά την εισβολή τους στην Αγγλία) είχε θέσει αρκετούς κανόνες στη ζωή των γυναικών που ζούσαν σε κοινωνίες με κυρίαρχο το χριστιανικό στοιχείο.
Ποιες ήταν όμως οι κυριότερες διαφορές μεταξύ των γυναικών Βίκινγκ και γυναικών άλλων κοινωνιών στο Μεσαίωνα;
Διαζύγιο
Ένα στοιχείο που τονίζουν συναφείς έρευνες είναι η δυνατότητα των γυναικών Βίκινγκ να ζητήσουν διαζύγιο εάν το επιθυμούσαν. Μάλιστα, αναφέρεται πως σε περιπτώσεις άσκησης βίας στη γυναίκα, εγκατάλειψής της ή πτώχευσης του συζύγου, η κίνησή της να ζητήσει διαζύγιο ήταν απόλυτα δικαιολογημένη και σεβαστή από την κοινωνία. Βέβαια, δεν ήταν όλα τόσο ρόδινα μιας και ενώ η γυναικεία μοιχεία τιμωρούνταν σκληρά, οι άντρες ήταν ελεύθεροι να έχουν ερωμένες (οι οποίες όμως ήταν υπό τον έλεγχο της επίσημης συζύγου!).
Στην τηλεοπτική σειρά “Vikings” του History Channel, βλέπουμε την Lagertha να εγκαταλείπει τον Ragnar με την έλευση της Aslaug και ουσιαστικά να χωρίζουν. Βέβαια, το συγκεκριμένο σημείο μπορεί να θεωρηθεί υπερβολικό, μιας και όπως είπαμε η μοιχεία δεν ήταν επιλήψιμη για τους άντρες, αρκεί να μην εγκατέλειπαν τη σύζυγο για την ερωμένη. Η Lagertha, όμως, παρουσιάζεται με πιο σύγχρονα «χρώματα» στη συγκεκριμένη περίπτωση και χωρίζει τον Ragnar για μοιχεία χωρίς να θεωρείται «παράλογο» και αδικαιολόγητο αυτό που κάνει.
Κατοχή εξουσίας και πλούτου
Η κατοχή εξουσίας και πλούτου ήταν κατά βάση αντρική υπόθεση και στην κοινωνία των Βίκινγκ. Ωστόσο, οι γυναίκες είχαν το δικαίωμα να κατέχουν και αυτές αξιόλογη θέση στην κοινωνία καθώς και περιουσία. Ειδικότερα, σε περίπτωση χηρείας, η σύζυγος μπορούσε να χειριστεί η ίδια ένα μέρος της περιουσίας του αποθανόντος συζύγου, ενώ σε άλλες κοινωνίες της εποχής ήταν συνηθισμένο η περιουσία να πηγαίνει απευθείας σε άρρενες απογόνους και σε περίπτωση που εκείνοι ήταν πολύ μικροί ή δεν υπήρχαν, τότε αυτή πήγαινε στον πρώτο πιο στενό οικογενειακό αρσενικό συγγενή (ξάδερφος, θείος, ανιψιός κλπ).
Παρά την ελευθερία τους σε αυτό το κομμάτι της κοινωνικής ζωής, οι γυναίκες Βίκινγκ δεν είχαν το δικαίωμα να γίνουν δικαστές, να ληφθούν υπόψη ως μάρτυρες και να ψηφίσουν σε δικαστήριο.
Διαχείριση οικογενειακής εστίας
Σε σύνδεση με το προηγούμενο κομμάτι που αφορά την περιουσία, οι γυναίκες είχαν λόγο στη διαχείριση της οικογενειακής εστίας και όταν μάλιστα ο σύζυγός τους έφευγε (σε εκστρατεία, επιδρομή κλπ) οι αποφάσεις για τη διαχείριση της οικίας ήταν αποκλειστικά δικές τους. Σε περιπτώσεις που ο σύζυγος δεν επέστρεφε στο σπίτι, τότε η δικαιοδοσία πήγαινε αυτομάτως στη γυναίκα και κανένας αρσενικός συγγενής δεν μπορούσε να διεκδικήσει (πέρα από τους γιους της οικογένειας φυσικά, που όμως είχαν μεγάλο σεβασμό για τις μητέρες τους).
Ήταν πολύ συνηθισμένο μάλιστα οι γυναίκες να κρατάνε τα κλειδιά του σπιτιού, δείγμα της θέσης τους στο ζήτημα της εστίας. Το κλειδί της φωτογραφίας αυτής «βρέθηκε σε μια φάρμα ονόματι Heggum και πιθανότατα ανήκε σε μια ιδιαίτερα ισχυρή γυναίκα και σύζυγο, η οποία μόλις παντρεύτηκε απέκτησε αυτά τα κλειδιά που άνοιγαν τις πόρτες του οίκου και σεντούκια με αντικείμενα αξίας» (πηγή: ThorNews-Key Symbols of the Viking Women’s Independence).
Ανάρμοστη συμπεριφορά προς γυναίκες
Η παρενόχληση γυναικών αποτελεί ένα θέμα ταμπού στις σύγχρονες κοινωνίες και πολύ συχνά δεν αντιμετωπίζεται με τη δέουσα σημασία. Κατά τον Μεσαίωνα η χαμηλή κοινωνική θέση των γυναικών δεν τους έδινε τη δυνατότητα να βρουν το δίκιο τους σε περίπτωση που τύγχαναν θύματα ανάρμοστης και ασεβούς συμπεριφοράς (συνήθως σεξουαλικού χαρακτήρα).
Αντίθετα, η κοινωνία των Βίκινγκ έδειχνε μεγάλο σεβασμό στις γυναίκες στο θέμα αυτό και η παρενόχληση γυναικών συνιστούσε μια ιδιαίτερα επιλήψιμη πράξη, με αυστηρή τιμωρία (συνήθως σε μορφή αυτοδικίας από μέλη της οικογένειάς της και όχι από δικαστήριο).
Τέλεση θρησκευτικών μυστηρίων
Η θρησκεία των Βίκινγκ είχε παγανιστικό και πολυθεϊστικό χαρακτήρα. Αν και οι πιο σημαντικοί θεοί των Βίκινγκ ήταν άντρες, το θηλυκό στοιχείο ήταν ισχυρό. Θεότητες όπως η Φρέγια, θεά της γονιμότητας, η Φρίγκα, προστάτιδα της οικογενειακής εστίας και του θεσμού του γάμου, και οι Βαλκυρίες, φτερωτές θεότητες που συνόδευαν τους νεκρούς Βίκινγκ πολεμιστές στην Βαλχάλα, είχαν ιδιαίτερη σημασία για τη ζωή του λαού των Βίκινγκ.
Πέρα από τις θηλυκές θεότητες, όμως, οι γυναίκες Βίκινγκ είχαν θέση και στα ιερά μυστήρια της θρησκείας τους ως ιέρειες αλλά και μάντεις. Στη δημοφιλή σειρά Vikings μπορεί ο μάντης να μην έχει διασαφηνισμένο φύλο (αν και ορισμένα στοιχεία παραπέμπουν στο ότι πρόκειται για άντρα παρά για γυναίκα) αλλά αρκετά μυστήρια στη σειρά (γάμοι) έχουν τελεστεί από γυναίκα η οποία ήταν μυημένη και ιέρεια.
Συμμετοχή σε εκστρατείες και επιδρομές
Το κομμάτι της συμμετοχής γυναικών στον πόλεμο και τις επιδρομές των Βίκινγκ το άφησα για το τέλος. Είναι αυτό που μας έρχεται σχεδόν αμέσως στο μυαλό όταν αναφέρονται γυναίκες Βίκινγκ, αν και για αρκετά χρόνια αμφισβητούνταν το (πλέον ιστορικό) γεγονός πως γυναίκες Βίκινγκ έπαιρναν ενεργά μέρος σε εκστρατείες και επιδρομές του λαού τους πλάι στους άντρες.
Η σειρά Vikings μας δίνει μια ιδιαίτερα ισχυρή γυναικεία παρουσία, την shieldmaiden Lagertha, η οποία έχει ουσιαστικά συνθέσει έναν ολόκληρο στρατό γυναικών στρατιωτών. Ίσως ο αριθμός που μας παρουσιάζει η σειρά να είναι πιο μεγάλος σε σχέση με την πραγματικότητα αλλά η ουσία παραμένει πως οι γυναίκες Βίκινγκ ήταν όντως διαφορετικές από τις γυναίκες του υπόλοιπου κόσμου κατά τον Μεσαίωνα (ιδιαίτερα στον Ευρωπαϊκό χώρο), διαθέτοντας περισσότερες ελευθερίες και παίρνοντας μέρος σε μάχες.
Στο διαδίκτυο το θέμα πραγματεύονται ποικίλες πηγές, ελληνικές και ξένες, οι οποίες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για όσους επιθυμούν πραγματικά να μάθουν περισσότερα για τις γυναίκες αυτές, τον λαό τους, τον τότε κόσμο αλλά και τον τωρινό, θέτοντάς τον σε σύγκριση με το τότε.
