Οι «Πύργοι» της Θεσσαλονίκης

Αν περπατήσει κανείς κατά μήκος της λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας, στα ανατολικά του κέντρου της Θεσσαλονίκης, θα αντικρίσει κτίρια που όμοιά τους συναντώνται σε περιοχές της Βόρειας Ευρώπης, όπως στη Γαλλία, το Βέλγιο ή την Ιταλία. Οι «πύργοι» της Θεσσαλονίκης, όπως εύλογα χαρακτηρίζονται ακόμη και σήμερα, με τις διακοσμημένες προσόψεις τους -επηρεασμένες από το κίνημα της Αρτ Νουβό και της Αρτ Ντεκό- αποτελούν καθρέφτη της παλιάς Θεσσαλονίκης, μιας πόλης που ένωνε την ανατολίτικη παράδοση με την Ευρωπαϊκή κουλτούρα.

Πολλοί ιδιόκτητες, ένας στόχος

Η μακρά, και σε κάποιες περιπτώσεις περίπλοκη, ιστορία των οικιών της Βασιλίσσης Όλγας ξεκινάει στα τέλη του 19^ου αιώνα, με την κατασκευή δημόσιων κτιρίων, καθώς η εγκαινίαση του ιππήλατου τραμ (1892) κατέστησε ευκολότερη τη μετακίνηση των πολιτών στις περιοχές που βρισκόταν εκτός του κέντρου. Τα πρώτα κτίσματα προορίζονται για την στέγαση σχολείων και νοσοκομείων, ενώ, εξαιτίας του εύκρατου κλίματος της περιοχής, όλο και περισσότεροι κάτοικοι μετακινούνται στα ανατολικά. Η αύξηση, ωστόσο, στην ανοικοδόμηση παρατηρείται μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1917, καθώς οι ένοικοι των πληγέντων γειτονιών του κέντρου προχωρούν στη πώληση των τίτλων ιδιοκτησίας τους με σκοπό την αγορά οικοπέδων, εκτός του πυκνοκατοικημένου κεντρικού άξονα, ο οποίος θεωρείται επικίνδυνος μετά τη μεγάλη φωτιά.

Φυσικά, στην περιοχή προϋπήρχαν αρχοντικά, όπως, η εκλεκτιστικού ρεύματος, Βίλα Καπαντζή (1885), στην οποία σήμερα στεγάζει το Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης. Με το πέρασμα του χρόνου, τα νέα αρχοντικά αρχίζουν να ενσωματώνουν στις προσόψεις τους περισσότερο πολύπλοκα διακοσμητικά στοιχεία, παραπέμποντας σε ευρωπαϊκά κινήματα, όπως η Αρτ Νουβό. Αυτός ο εξευρωπαϊσμός, με τη στροφή σε δυτικά αρχιτεκτονικά πρότυπα, εξηγείται αν ληφθεί υπόψη, πως οι ιδιοκτήτες των σπιτιών (κατά βάσει χριστιανοί, εβραίοι και μουσουλμάνοι έμποροι και βιομήχανοι)  είχαν λάβει γαλλική μόρφωση (φοίτηση στα γαλλικά σχολεία της πόλης) έχοντας, ταυτοχρόνως, επαφή με τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες μέσω επαγγελματικών ταξιδιών ή ταξιδιών αναψυχής. Έτσι, παρά τις πολιτισμικές διαφορές των ιδιοκτητών, ο στόχος για τη μεταφορά των Ευρωπαϊκών προτύπων στη Θεσσαλονίκη, φαίνεται πως αποτέλεσε κοινή βάση για την ανοικοδόμηση των οικιών της περιοχής των Εξοχών.

Τα κτήρια

Σήμερα σώζονται μόνο τριάντα κατοικίες, οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέες. Ανάμεσα σε αυτές είναι η Κάζα Μπιάνκα (της οικογένειας Φερνάντεζ), η οικία Α. Μιχαηλίδη, η οικία Μ. Σαλέμ, η οικία Σιάγα και η οικία Ναζιφέ (στη λεωφόρο Στρατού). Τα περισσότερα από τα κτίρια είναι σχέδια ξένων αρχιτεκτόνων, όπως του Βιταλιάνο Ποζέλι (Βίλα Αλλατίνη και Γενί Τζαμί), Πιέρο Αριγκόνι (Βίλα Καπανζτή και Βίλα Μπιάνκα) και του Frederic Charnot ( Βίλα Οσμάν Αλί Μπέη). Ωστόσο, δεν μπορεί να παραληφθεί το έργο του Έλληνα αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη στη Βίλα Μορντώχ και στη Βίλα Χαφίζ Μπέη (σημερινή Σχολή Τυφλών).

Advertisements

Βίλα Χαφίζ Μπέη

Κατασκευασμένη το 1879 με σχέδια του Έλληνα αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη, η Βίλα Χαφιζ Μπέη, όπως υποδηλώνει και το όνομά της, χτίστηκε ως κατοικία του Χαφιζ Μπέη, ενώ το 1884 περιέρχεται στην ιδιοκτησία της Αχμέ Χανούμ και του Σελήμ Μπέη. Όμως, το κτίριο θα αλλάξει πολλές φορές ενοίκους καταλήγοντας, το 1910, στην ιδιοκτησία της Τράπεζας της Ανατολής εξαιτίας των χρεών του, τότε ιδιοκτήτη της, Χασάν-Ταχσίν. Αργότερα, και μέχρι τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ένοικος της οικίας φαίνεται να είναι ο Οµέρ Βέης Πριστίνα. Με τη λήξη του πολέμου, αλλάζει πάλι χέρια, ώσπου να καταλήξει, το 1961, ως δωρεά στη Σχολή Τυφλών ( το 1/3 του κτιρίου εξακολουθούσε να κατέχει η Τράπεζα της Ανατολής).

Αρχιτεκτονικά, όπως πολλές από τις οικίες της περιοχής των Εξοχών, τα ανοίγματα στο κτίριο φαίνεται να ακολουθούν τον άξονα Βορρά- Νότου, δημιουργώντας μία αίσθηση ισομετρίας στην πολεοδομικό σχεδιασμό της περιοχής. Μολονότι το κτίριο έχει αρκετά επιβλητικό διάκοσμο, ο οποίος έχει προσαρμοστεί στα κλασικιστικά πρότυπα (με κάποιες λεπτομέρειες μπαρόκ και ροκοκό μοτίβων) το αέτωμα, στο κέντρο του κτιρίου, δεν ολοκληρώνεται, καθώς απουσιάζει το σημείο γέννησής του. Αυτή η απουσία αετώματος προσδίδει μία περισσότερο ανάλαφρη αίσθηση στη γενικότερη «βαριά» εικόνα του κτιρίου.

Βίλα Καπανζτή

Η ιστορική Βίλα Καπανζτή είναι, όσο κανένα άλλο κτίριο της Θεσσαλονίκης, συνδεδεμένη με τα ιστορικο-πολιτικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στις αρχές του 20^ου αιώνα, διότι φιλοξένησε την Προσωρινή Κυβέρνηση Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη, γνωστή και ως Τριανδρία, ενώ λίγα χρόνια αργότερα, εκεί υπεγράφη η Ελληνοσερβική συνθήκη συμμαχίας, το 1913. Ιδιοκτήτης της οικίας ήταν ο σεφαραδίτικης καταγωγής έμπορος, βιομήχανος και τραπεζίτης Μεχμέτ Καπαντζή.

Το κτίριο, το οποίο στην όψη του θυμίζει πύργο, ακολουθεί το διαδεδομένο στην πόλη ρεύμα του Εκλεκτικισμού, καθώς παρουσιάζει ιδιαίτερη πολυπλοκότητα στους εξωτερικούς του όγκους αλλά και στη διαμόρφωση της, έντονης σε κλίση, στέγης του.  Πολλά, επιπλέον, είναι τα στοιχεία του κτιρίου που θυμίζουν το κίνημα των Arts and Crafts που διαμορφώθηκε στην Αγγλία και εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη, στις αρχές του 1880. Εντούτοις, το στοιχείο, που κάνει το κτίριο να ξεχωρίζει και να βρίσκει παράλληλα στην δυτική αρχιτεκτονική, είναι ο πύργος (ο οποίος επικοινωνεί εσωτερικά με την οικία) που βρίσκεται στη δεξιά γωνία του. Όσον αφορά το εσωτερικό του κτιρίου, ο ζωγραφικός διάκοσμος που υπήρχε στις οροφές του πρώτου και του δεύτερου ορόφου έχει, δυστυχώς σε μεγάλο βαθμό, χαθεί.

Βίλα Μπιάνκα

Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αρχιτεκτονικού εκλεκτισμού αποτελεί η Βίλα Μπιανκα (σήμερα στεγάζει τη Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης), όπου οι διεθνείς ιδέες περί αρχιτεκτονικής και Αρτ Νουβό συμπλέκονται με τοπικά στοιχεία, δημιουργώντας ένα αισθητικά άρτιο αποτέλεσμα. Κτισμένη για τον Ιταλοεβραίο βιομήχανο και εμπορικό αντιπρόσωπο Ντίνο Φερνάντεζ Ντίαζ, η έπαυλη  αποτελείται από ημιυπόγειο, υπερυψωμένο ισόγειο και δύο ορόφους (στον δεύτερο όροφο βρίσκεται η σοφίτα). Κατά την διαμονή της οικογένειας Ντιάζ, και αργότερα του ζεύγους Αλιμπέρτη, ο κάθε όροφος είχε και διαφορετική χρήση, με τα κυρίως υπνοδωμάτια να βρίσκονται στον πρώτο όροφο του κτιρίου. Αυτό που δημιουργεί εντύπωση στον επισκέπτη δεν είναι τίποτε άλλο από τη μεγάλη μαρμάρινη σκάλα, μπαρόκ προτρύπων, και τα μεγάλα σχεδόν κυκλικά παράθυρα που βρίσκονται στην πρόσοψη του κτηρίου, παρέχοντας σε αυτό άπλετο φυσικό φως και θέα προς τους κήπους της οικίας.

Πηγές Άρθρου

Καζαντίδου Ν. Ο Χάρτης της πόλης: Σχολή Τυφλών. Ανακτήθηκε από https://parallaximag.gr/thessaloniki/o-chartis-tis-polis-scholi-tiflon. (τελευταία πρόσβαση 20/12/2019).