Η ελιά είναι γνωστή από τους αρχαιότατους χρόνους, και πιθανότατα κατάγεται από το χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση, πατρίδα της ελιάς είναι η Αθήνα και την πρώτη ελιά την φύτεψε η Αθηνά στην Ακρόπολη. Οι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που καλλιέργησε την ελιά στον ευρωπαϊκό μεσογειακό χώρο. Την μετέφεραν είτε Έλληνες άποικοι είτε Φοίνικες έμποροι. Όπως αναφέρει ο Πλίνιος, κατά το 580 π.Χ, ούτε το Λάτιο, ούτε η Ισπανία, ούτε η Τύνιδα γνώριζαν την ελιά και την καλλιέργειά της.
Το είδος Ελιά
Είναι δέντρο αειθαλές, έχει φύλλα αντίθετα, λογχοειδή, δερματώδη, σκουροπράσινα στην άνω επιφάνεια και αργυρόχρωμα στην κάτω. Τα άνθη της είναι λευκωπά, μονοπέταλα και πολύ μικρά, σχηματίζουν ταξιανθία βότρυος και εμφανίζονται προς το τέλος Μαΐου, ενώ ο καρπός ωριμάζει και συλλέγεται κατά τα τέλη του φθινοπώρου και αρχές του χειμώνα. Ο κορμός της ελιάς είναι οζώδης και καλύπτεται από τεφρόφαιο φλοιό.
Είναι δέντρο αειθαλές, έχει φύλλα αντίθετα, λογχοειδή, δερματώδη, σκουροπράσινα στην άνω επιφάνεια και αργυρόχρωμα στην κάτω. Τα άνθη της είναι λευκωπά, μονοπέταλα και πολύ μικρά, σχηματίζουν ταξιανθία βότρυος και εμφανίζονται προς το τέλος Μαΐου, ενώ ο καρπός ωριμάζει και συλλέγεται κατά τα τέλη του φθινοπώρου και αρχές του χειμώνα. Ο κορμός της ελιάς είναι οζώδης και καλύπτεται από τεφρόφαιο φλοιό.
Τα εύκρατα κλίματα χωρίς ακραίες θερμοκρασίες και υγρασία ευδοκιμούν το δέντρο της ελιάς, για αυτό άλλωστε και είναι ευρύτατα διαδεδομένη στην μεσογειακή ζώνη. Ευδοκιμεί σε πολλές περιοχές του κόσμου, αρκεί η θερμοκρασία να μη κατέρχεται πολύ και για μεγάλα χρονικά διαστήματα κάτω από το μηδέν. Γι’ αυτό και ιδιαίτερα κατάλληλες περιοχές για την καλλιέργειά της είναι οι παραθαλάσσιες. Τα δένδρα φυτεύονται σε ευθείες σειρές ή σε ρομβοειδείς διατάξεις. Ανάλογα με την ποικιλία και την ποιότητα του εδάφους η απόσταση μεταξύ των σειρών κυμαίνεται από 7 έως 20 μέτρα. Η περιοχή στην οποία καλλιεργούνται ελαιόδενδρα ονομάζεται «ελαιώνας».
Η ελιά στην διατροφή – ιατρική
Ο καρπός της ελιάς είναι πολύ βασικός για τη Μεσογειακή διατροφή, τόσο ως εδώδιμος όσο και επειδή από αυτόν παράγεται το ελαιόλαδο. Ο καρπός της ελιάς είναι θαυμάσια πηγή μονοακόρεστων λιπαρών οξέων. Η ελιά παρέχει φυτικές ίνες και μέταλλα στον οργανισμό και είναι πηγή της βιταμίνης Ε, που είναι φυσικό αντιοξειδωτικό. Θεωρείται επίσης ότι η βιταμίνη Ε, επιβραδύνει τις αλλοιώσεις των κυτταρικών μεμβρανών και καταπολεμά την οστεοπόρωση. Η ποικιλία Στρογγυλολιά ή Γαλανό χρησιμοποιείται για την παραγωγή εξαιρετικά παρθένου ελαιολάδου, το οποίο έχει πιστοποιηθεί ως ΠΟΠ με την ένδειξη «Γαλανό Μεταγγιτσίου Χαλκιδικής». Παράγεται από 90% ελαιοκάρπου της ποικιλίας Στρογγυλολιά και 10% από την ποικιλία Χονδροελιά Χαλκιδικής, η οποία επίσης είναι γηγενής ποικιλία. Έχει πράσινο-κίτρινο χρώμα και το χαρακτηριστικό φρουτώδες άρωμα της ελιάς. Έχει υψηλή περιεκτικότητα σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα. Σημαντικό ρόλο στην υψηλή διατροφική του αξία παίζει η τοποθεσία της περιοχής καλλιέργειας, η πρώιμη συγκομιδή και ο τρόπος εξαγωγής του ελαιολάδου με τη μέθοδο της ψυχρής έκθλιψης.
Η ελιά στην μυθολογία
Η ελιά αποτελεί ιερό δέντρο από τα αρχαία χρόνια και βρίσκεται υπό την προστασία της θεάς Αθηνάς. Όπως μας θυμίζει ο αρχαίος μύθος, στον αγώνα μεταξύ των θεών για την ανάδειξη του προστάτη των Αθηνών, που έγινε στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, νικήτρια βγήκε η Αθηνά δωρίζοντας στους Αθηναίους την πρώτη ελιά του κόσμου, που φύτρωσε εκεί όπου χτύπησε το δόρυ της. Το δέντρο αυτό ήταν χρήσιμο για τη διατροφή, το φωτισμό, τη θέρμανση, την υγεία και τον καλλωπισμό των Αθηναίων. Από τότε τα ελαιόδεντρα γύρω από την Αθήνα έγιναν ιερά. Αλίμονο σ’ όποιον τολμούσε να τις πειράξει, αφού η τιμωρία ήταν ο εξοστρακισμός ή θάνατος.
Σύμβολο στον αθλητισμό
Πηγές αναφέρουν ότι οι έξι πρώτες Ολυμπιάδες είχαν ως έπαθλο ένα μήλο. Μετά καθιερώθηκε ως έπαθλο των Ολυμπίων ο κότινος, το στεφάνι από κλαδί της ιερής αγριελιάς που είχε βλαστήσει έξω από τον οπισθόδομο του ναού του Δία στην Ολυμπία. Στα Παναθήναια σημαντικό ρόλο έπαιζε η ελιά του Ερεχθείου, αλλά και τα στέφανα που φτιάχνονταν με τα κλαδιά της. Στην ιερή πομπή στους δρόμους της Αθήνας συμμετείχαν οι θαλλοφόροι, γέροντες ωραίοι και ευθυτενείς, που κρατούσαν στα χέρια τους κλάδους ελαίας. Οι Αθηναίοι, που θεωρούσαν τους εαυτούς τους πολιτισμένους, κρατούσαν κλαδιά ελιάς, ενώ οι χειραφετημένοι δούλοι και οι βάρβαροι κρατούν κλαδιά βελανιδιάς, αφού η βελανιδιά σηματοδοτεί τον πρωτόγονο πολιτισμό, την τραχύτητα και τη βιαιότητα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες ονομάστηκαν στεφανίτες ή ιεροί αφού τα έπαθλα είναι απλά στέφανα, σε αντίθεση με τα Παναθήναια που ήταν χρηματίτες, όπου το έπαθλο του στεφανιού ελιάς συνοδευόταν από βαρύτιμα υλικά έπαθλα.
Το απολίθωμα στην Μεσόγειο
Ένα απο τα αρχαιότερα απολιθώματα Ελιάς στην Μεσόγειο είναι η αποδείξη πως ακόμη και πριν 60.000 χρόνια επικρατούσε εύκρατο κλίμα. Στα τοιχώματα της καλντέρας του νησιού της Σαντορίνης παγιδεύτηκαν τεκμήρια χλωρίδας πριν απο 60.000 χρόνια για να μας δώσουν μια εικόνα της χλωρίδας της εποχής. Ανάμεσα στις μεγαλύτερες ανακαλύψεις ήταν τα απολιθώματα ελιάς που δίνουν τροφή για σκέψη αλλά και ερωτήματα. Πως εμφανίστηκε και πότε εξαπλώθηκε η ελιά στην ελλάδα;
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο
- Vitamin E and Bone Structural Changes: An Evidence-Based Review, ανακτήθηκε από www.ncbi.nlm.nih.gov, τελευταία επίσκεψη 25/20/2022
- Σταμπουλίδης, Ν. Αθήνα 2003, «Αγώνων Έπαθλα», Εκδόσεις Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
- Ψιλάκης, Ν. 2003, «Ελαίας Στέφανος: Τα στεφάνια των Ολυμπιονικών. Συμβολικό και ηθικό υπόβαθρο. Η ελιά και τα στεφάνια της στον πολιτισμό των Ελλήνων». Εκδόσεις ΚΑΡΜΑΜΩΡ
- Δημοσίευση στο Facebook απο Αθηνολόγιο, 26 Νοεμβρίου 2021
