Πίνακες του Klimt σε ψηφιακή έκθεση. Στο κέντρο φαίνεται Το Φιλί, ένας από τους δημοφιλέστερους πίνακες του. Στο βάθος διακρίνεται η Ιουδήθ Ι, που παρέπεμπε περισσότερο σε Σαλώμη. Στα δεξιά φαίνονται Οι φίλες, αναφορά σε γυναικείο ζευγάρι. Πηγή: im2.7job.gr
Στην Αυστροουγγαρία κοντά στην όμορφη Βιέννη γεννιέται ένας ιδιαίτερος ζωγράφος ο Gustav Klimt (Γκούσταβ Κλιμτ, 1862). Ο πατέρας του, χαράκτης χρυσού, δημιούργησε μια πολυμελή οικογένεια που ζούσε φτωχικά αλλά κληροδότησε στα αγόρια του το καλλιτεχνικό του ταλέντο. Ο Klimt, όπως και ο αδελφός του Ernst, έλαβαν υποτροφία και φοίτησαν στην Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης. Ο Klimt ολοκλήρωσε την φοίτησή του ως αρχιτέκτονας ζωγράφος και, κατόπιν, μελέτησε διάφορες τεχνικές όπως εκείνη του ψηφιδωτού και της νωπογραφίας. Όταν ολοκλήρωσαν τις σπουδές τους τα δυο αδέλφια μαζί με τον συμφοιτητή τους Franz Matsch ίδρυσαν την Εταιρεία Καλλιτεχνών (1881). Το επαγγελματικό τους εγχείρημα στέφθηκε με επιτυχία και γρήγορα ήρθε η αναγνώριση και η αποδοχή από την βιεννέζικη κοινωνία.
Κανένα πεδίο της ανθρώπινης ζωής δεν είναι τόσο ασήμαντο πράγμα ώστε να μην προσφέρεται για καλλιτεχνική δημιουργία … Το ταπεινότερο πράγμα, αν εκτελεστεί τέλεια, χρησιμεύει για να ενισχύσει την ομορφιά επί της Γης. Η πρόοδος του πολιτισμού μπορεί να βασιστεί μόνο στον βαθμιαίο εμποτισμό του συνόλου της ζωής με καλλιτεχνικές επιδιώξεις. Klimt (Neret:59)
Το πολιτισμικό περιβάλλον της Βιέννης, εκείνη την περίοδο, ήταν ιδιαίτερα ανθηρό και σημαντικές προσωπικότητες όπως οι Φρόιντ, Βάγκνερ, Μάλερ έμεναν εκεί. Η μεγαλοαστική τάξη, που ζούσε στη γοητεία της Belle Epoque, κυριαρχεί απολαμβάνοντας τις τελευταίες ημέρες της ακμής της και διαμορφώνει την κουλτούρα της πόλης. Επηρεασμένος από την ατμόσφαιρα της πόλης του ο Klimt οραματίζεται και διαμορφώνει την τέχνη του. Αρχικά ακολουθεί τις αρχές του ακαδημαϊσμού.
Υπήρξε μεγάλος θαυμαστής του δασκάλου του, Hans Makart, γνωστό ζωγράφο του βιεννέζικου Ιστορικισμού. Ο Klimt ανέλαβε, μετά το θάνατό του, να ολοκληρώσει τις τοιχογραφίες του στο κλιμακοστάσιο του Μουσείου Ιστορίας της Τέχνης της Βιέννης και με την Εταιρεία Καλλιτεχνών δέχεται παραγγελίες για εσωτερικές τοιχογραφίες και οροφές δημόσιων κτηρίων στην Ringstrabe όπου ζωγράφισε, με μεγάλη αποδοχή, το Allegories & Emblems. Ο αυτοκράτορας, Franz Josef I, απένειμε στον Klimt το χρυσό μετάλλιο του Τάγματος της Τιμής (1888) για τις τοιχογραφίες και τη συνολική του προσφορά στην Τέχνη. Επίσης, έλαβε το Αυτοκρατορικό Βραβείο για το έργο του στην Burgtheater της Βιέννης. Πάρα την αναγνώριση του έργου του και ενώ έγινε επίτιμο μέλος των Πανεπιστημίων του Μονάχο και της Βιέννης,απέφυγαν τον διορισμό του ως καθηγητή στην Ακαδημία Καλών Τεχνών.
Μια σημαντική γνωριμία (1890) έμελλε να σημαδέψει το υπόλοιπο της ζωής του. Ο Klimt γνωρίζει την Emilie Flöge, η οποία ήταν ταλαντούχα σχεδιάστρια μόδας και επιχειρηματίας, που παρέμεινε σύντροφος του ως το τέλος της ζωής του. Ωστόσο, αυτό, δεν τον εμπόδισε να διατηρεί παράλληλες σχέσεις με άλλες γυναίκες και να αποκτήσει δεκατέσσερα παιδιά. O Klimt σχεδίαζε για τον οίκο μόδας της Emilie Flöge και στις δημιουργίες του περιελάμβανε τοπιογραφίες του.
Όταν ο πατέρας του και, κυρίως, ο αδελφός του Ernst πεθαίνουν (1892) ο Klimt κλονίζεται τόσο ώστε το καλλιτεχνικό του όραμα διαφοροποιείται. Λίγα χρόνια μετά επέρχεται η παρακμή και το τέλος της Εταιρείας Καλλιτεχνών.
Στο μεταξύ στη Βιέννη ξεσπά διαμάχη μεταξύ νεωτεριστών και παραδοσιακών καλλιτεχνών με αποτέλεσμα την οριστική ρήξη ανάμεσά τους. Ο Klimt, ο οποίος είχε όλα τα εχέγγυα να συνεχίσει τη λαμπρή του καριέρα στους κόλπους του συντηρητικού κατεστημένου, επιλέγει να συμπράξει με τους νεωτεριστές. Υπήρξε ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Απόσχισης (Sezession, 1897) και πρώτος πρόεδρός της. Σύμβολό τους ήταν η Αθηνά Παλλάδα, η θεά της σοφίας. Εκδώσανε περιοδικό το Ver Sacrum όπου ο Klimt έγραφε επί δύο χρόνια.
Η ομάδα της Απόσχισης δεν προώθησε κάποιο καλλιτεχνικό στιλ, ούτε έγραψε μανιφέστο, ενθάρρυνε τη συνύπαρξη όλων των καλλιτεχνικών εκφράσεων. Στόχος της ήταν να δοθεί στους νεωτεριστές καλλιτέχνες η δυνατότητα να εκθέσουν τη δουλειά τους και να φέρει έργα σπουδαίων ξένων δημιουργών στην Βιέννη. Σύμφωνα με τη διακήρυξη του Hermann Bahr, κατά την πρώτη έκθεση της ομάδας, το εγχείρημα τους αποτελούσε μια μάχη ενάντια στα «γεράκια» που τοποθετούσαν το εμπορικό τους συμφέρον πάνω την άνθιση της τέχνης. Η συμβολή του Klimt στην ομάδα ήταν πολύ σημαντική. Όταν αποχώρησε (1905) σταδιακά επήλθε η παρακμή της Απόσχισης.
Το νέο του ύφος, τόσο αιρετικό για την εποχή του, μπορεί να προκάλεσε τον εξοβελισμό του από τις κρατικές παραγγελίες, η φήμη του, όμως, εκτοξεύτηκε στα ύψη. Η ζήτηση των έργων του από πλούσιους διανοουμένους, στους οποίους ασκούσε ιδιαίτερη έλξη, αυξήθηκε. Ζητούσαν προσωπογραφίες των συζύγων τους ακόμη κι αν δεν έμοιαζαν αρκετά σε εκείνες και τις παρουσίαζε σαγηνευτικές και συνάμα υπεροπτικές.
Ο τρόπος που ο Klimt ζωγραφίζει υφίσταται μια αξιοσημείωτη αλλαγή (1908). Εγκαινιάζει ένα νέο στιλ ζωγραφικής μακρυά από τα πρότυπα της εποχής αντλώντας έμπνευση και στοιχεία από παντού. Επιλέγει θέματα μυθολογικά, βιβλικά, προσωπογραφίες, τοπιογραφίες καταφέρνοντας να τα βγάλει από την εποχή τους και την δική του και να τα εισάγει στη δική μας.
Ανήσυχη φύση, μέχρι το τέλος της ζωής του, οδηγήθηκε από τον Κλασικισμό και το Μπαρόκ στον Ιμπρεσιονισμό και το Συμβολισμό. Η επαφή του με το Φωβισμό, τον Εξπρεσιονισμό και το έργο του Τουλούζ-Λωτρέκ υπήρξαν έμπνευση, κατά την ύστερη περίοδο του Klimt, για την δημιουργία των μαγευτικών του καλειδοσκοπίων. Εντυπωσιάστηκε από την τέχνη της Ανατολής, την Ιαπωνική τέχνη και, κυρίως, τα χαρακτηριστικά της. Κατάφερε να συνδυάσει το Συμβολισμό με την Art Nouveau, υιοθέτησε στοιχεία από τα αρχαιοελληνικά αγγεία και τα αιγυπτιακά. Τα έργα του αποτέλεσαν το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο παλιό και το νέο. Ο ιδιαίτερος τρόπος ζωγραφικής του έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη της Art Nouveau και επηρέασε τους μοντερνιστές ζωγράφους. Έδωσε ένταση στις μορφές, κάλυψε μεγάλες επιφάνειες με φύλλα χρυσού, αξιοποίησε αφηρημένα μοτίβα, δημιούργησε συνθέσεις από φιγούρες και στολίδια και ασχολήθηκε απροκάλυπτα με θέματα όπως ο ερωτισμός, η ηθική, η υποκρισία. Ο αισθησιασμός αποτελεί τον τρόπο προσέγγισης της πραγματικότητας από τον Kimt.
Ο κόσμος του Klimt ήταν χρυσός και οι γυναίκες βρίσκονταν στο επίκεντρο αυτού του κόσμου. Η αρχετυπική μοιραία γυναίκα, εκφράζοντας περιφρόνηση και υπεροψία, κυριαρχεί είτε παίρνει την μορφή της αρχαίας Ελληνίδας θεάς Αθηνάς είτε της βιβλικής Ιουδήθ (Ι, ΙΙ). Με τη Γυμνή Αλήθεια του ξέφυγε από το κλασικό ιδεώδες που ήθελε εξιδανικευμένη την απεικόνιση του γυναικείου σώματος. Οι άντρες έχουν τον δευτερεύον, σχεδόν διακοσμητικό, ρόλο στους πίνακες του. Ποιός δε γνωρίζει «Το Φιλί», τον πίνακα της χρυσής του περιόδου που κοσμεί προσωπικούς, οικογενειακούς, επαγγελματικούς χώρους και τους ζεσταίνει με την αντανάκλαση του χρυσού και την τρυφερότητα του ζευγαριού που απεικονίζει; Είναι από τις λίγες φορές που ο άνδρας υπερτερεί σε έργο του και προκάλεσε τα κατηγορώ των φεμινιστριών.
Ο Klimt φύτεψε ένα απλό ηλιοτρόπιο στην ανθισμένη σύνθεση· ξεχωρίζει σαν ερωτευμένη νεράιδα, με την γκριζογάλανη φούστα της να ξεδιπλώνεται μέσα σ’ ένα φεγγοβόλο πάθος. Το πρόσωπο του ηλιοτρόπιου, σκοτεινό και μυστηριώδες μέσα στον λαμπερό χρυσό κύκλο του, έχει μια μυστικιστική, ουσιαστικά συμπαντική σημασία για τον καλλιτέχνη. Αναφέρει ο Ludwig Hevesi (Neret:53) για τον πίνακα του Κήπος με Ηλιοτρόπια.
Το έργο του Klimt αποτελεί συγκερασμό εικονιστικής και αφηρημένης ζωγραφικής. Ζωγράφιζε, συχνά, σε τετράγωνους μουσαμάδες, κυρίως τα τοπία του. Θεωρούσε ότι το συγκεκριμένο σχήμα παρουσιάζει μεγάλες δυνατότητες αφού μπορεί να προεκταθεί προς όλες τις κατευθύνσεις, προσφέρει μια αίσθηση γαλήνης και αποτελεί τμήμα της συμπαντικής ολότητας. Όσο σιωπηλός ήταν ο ίδιος τόσο φλύαρο είναι το έργο του. Το κενό δεν είχε θέση στις δημιουργίες του. Εκατόν πενήντα επτά χρόνια αργότερα τα έργα του συγκλονίζουν. Οι μορφές στους πίνακες του είναι γεμάτες από ζωή. Η ζωγραφική του αφήγηση έχει τόση αμεσότητα που θαρρείς πως τα πρόσωπα απευθύνονται στο θεατή. Ο λουλουδένιος κόσμος του έβγαινε από τον κήπο του και εισχωρούσε στους πίνακες του. Ωστόσο, ακόμη και όταν το θέμα του φαντάζει αθώο, όπως στην προσωπογραφία της Friza Riedler, ο λανθάνων σεξουαλισμός δημιουργεί μια ηδονοβλεπτική αίσθηση στη θέαση των έργων του.
Ανάμεσα στα έργα του ξεχωρίζουν οι δύο εξαιρετικές ζωφόροι που δημιούργησε, η Ζωφόρος του Μπετόβεν (1902), εμπνευσμένη από την 9η Συμφωνία του συνθέτη, και η Ζωφόρος Stoclet (1905-09) όπου αλληλεπιδρούν οι τέχνες μεταξύ τους, οι διακοσμητικές συνθέσεις και η αρχιτεκτονική με το χρώμα και την γεωμετρική αφαίρεση στο προσκήνιο. Η διαφοροποίηση στην οπτική του από την μια ζωφόρο στην άλλη είναι εμφανής. Στην πρώτη, οι εραστές αν και αγκαλιασμένοι μοιάζουν να αντιμάχονται ενώ στη δεύτερη έχει επέλθει η γαλήνη, η χαρά της ζωής και η ευτυχία μέσα από αντίστοιχα σύμβολα.
Ο Klimt έλαβε το πρώτο βραβείο στην παγκόσμια έκθεση της Ρώμης (1911) για τον πίνακα του Θάνατος και Ζωή. Πέθανε στη Βιέννη (6/2/1918), άρρωστος από επιδημία γρίπης, και το σώμα του αποτεφρώθηκε. Άφησε πίσω του μια μεγάλη καλλιτεχνική κληρονομιά και πολλούς ανολοκλήρωτους πίνακες.
Τίποτε, όμως, έχει τελειώσει. Μετά τον θάνατο του άρχισε μια ακόμη χρυσή, σύγχρονη περίοδος, για τον Klimt. Αρκετά από τα έργα του πουλήθηκαν στις υψηλότερες τιμές μεμονωμένων έργων τέχνης όλων των εποχών. Μερικά από αυτά είναι: Landhaus am Attersee που πουλήθηκε 20.128.000 δολάρια, Apple Tree I για 33 εκατομμύρια δολάρια, Birch Forest αγοράστηκε 40,3 εκατομμύρια δολάρια, Adele Bloch-Bauer II για 88 εκατομμύρια δολάρια. Εκείνο, όμως, που ξεπέρασε κάθε προηγούμενο ήταν ο πίνακας Γυναίκα από χρυσό (1907) που αγοράστηκε 135 εκατομμύρια δολάρια για τη Neue Galerie της Νέας Υόρκης. Πρόκειται για την προσωπογραφία της Adele Bloch-Bauer, συζύγου μεγιστάνα της εποχής, που έγινε διάσημη χάρη σ’ αυτό τον πίνακα ο οποίος έχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία. Η Adele Bloch-Bauer, λάτρης των τεχνών, δεχόταν στο σπίτι της την αφρόκρεμα των συγγραφέων, μουσικών, ζωγράφων της Βιέννης. Μετά το θάνατο της ο πίνακας ανήκε στην οικογένεια της Maria Victoria Bloch-Bauer, ανιψιά της Adele, η οποία ήταν εβραϊκής καταγωγής.
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Ναζί μαζί με τα υπόλοιπα περιουσιακά στοιχεία έκλεψαν και τον πίνακα. H Maria, παντρεμένη πια, με ο σύζυγός της, Altmann, καταφέρνουν να διαφύγουν, κατόπιν μεγάλων ταλαιπωριών, στις ΗΠΑ. Ο πίνακας από τους Ναζί πέρασε στο Αυστριακό κράτος και βρισκόταν στο μουσείο της Βιέννης. Όταν, σε μεγάλη ηλικία, η Maria Altmann,συνειδητοποίησε πως μπορούσε να διεκδικήσει το έργο, άρχισε ένα μακροχρόνιο δικαστικό αγώνα και τελικά δικαιώθηκε. Η Αυστρία αναγκάστηκε να της επιστρέψει τον πίνακα, 68 χρόνια αργότερα, τον οποίο πούλησε στο αστρονομικό ποσό που προαναφέρθηκε. Όταν, μετά τη δικαίωση της, η Maria Altmann ρωτήθηκε, από αυστριακό δημοσιογράφο, εάν θα μπορούσε να δανείσει τον πίνακα στην Αυστρία έδωσε την αποστομωτική απάντηση: «Σας τον δανείσαμε για 68 χρόνια. Αρκετά με τα δανεικά!»
Ο Klimt με το έργο του συνέβαλε στην αναγνώριση της αυστριακής τέχνης από την διεθνή κοινότητα και η Βιέννη δεν τον ξέχασε. Το 2012 τον τίμησε με πολλές εκθέσεις με αφορμή τα 150 χρόνια από την γέννησή του.
Βιβλιογραφία
Neret Gilles. (2004). Gustav Klim, 1862-1918. Γερμανία: Taschen/Γνώση.
Διαδίκτυο
Encyclopaedia Britannica. Gustav Klimt. Ανακτήθηκε από https://www.britannica.com/biography/Gustav-Klimt [Τελευταία πρόσβαση 10/2/19]
Gustav Klimt. Ανακτήθηκε από https://www.theartstory.org/artist-klimt-gustav.htm [Τελευταία πρόσβαση 10/2/19]
