.
Η κόκκινη επανάσταση
Εν συνεχεία του προηγούμενου μέρους, θα αναφερθούμε σε ακόμη μια από τις πιο σημαντικές ιστορικά επαναστάσεις. Μια επανάσταση που χρειάζεται εκτενή και αναλυτική μελέτη των γεγονότων. Η επανάσταση αυτή που δεν σημάδεψε μόνο την εσωτερική πολιτική και κοινωνική ζωή της Ρωσίας. Αλλά στιγμάτισε την πορεία ολόκληρης της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορικής σκηνής μέχρι και σήμερα.
Η Ρωσική επανάσταση αποτελεί ουσιαστικά το συνονθύλευμα από δύο κρίσιμες επαναστάσεις για την εσωτερική συνοχή της χώρας. Την Φεβρουαριανή και την Οκτωβριανή. Τα αίτια των δύο επαναστάσεων είναι εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους γεγονός που αποτρέπει τη συγχώνευση τους. Τα γεγονότα του Φεβρουαρίου διαδραματίστηκαν στην Πέτρογκραντ, δηλαδή τη σημερινή Αγία Πετρούπολη. Επίκεντρο η ανατροπή του Τσάρου Νικόλαου Β’ από την εξουσία καθώς και η δημιουργία προσωρινής κυβερνήσεως. Αντίθετα η επανάσταση του Οκτωβρίου ξεκίνησε με επικεφαλής τον Βλαντίμιρ Λένιν σε συνεργασία το κόμμα των Μπολσεβίκων με απώτερο σκοπό την μετατροπή του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος και την εγκαθίδρυση του κομμουνισμού στη Ρωσία.
Κατά το πέρασμά της, τα αυτοκρατορικά ανάκτορα κατελήφθησαν από το επαναστατημένο πλήθος, σφραγίζοντας με αυτό τον τρόπο το τέλος της τσαρικής διακυβέρνησης που διήρκεσε αιώνες και παράλληλα θέτοντας σιγά, σιγά μέσω των κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών που διαδραματίστηκαν στην διάρκεια της τα θεμέλια για την δημιουργία της Σοβιετικής Ένωσης. Πέντε χρόνια μετά το τέλος της επανάστασης τα δεδομένα μεταβάλλονται ριζικά. Και τίποτα δεν παραμένει ίδιο.
Ας δούμε όμως σε αυτό το σημείο αναλυτικότερα τα γεγονότα. Πως ξύπνησε η επανάσταση; Ποια είναι τα βαθύτερα αίτια; Και ποια τα αποτελέσματά της στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή της Ρωσίας;
Επανάσταση προ των πυλών
Το επαναστατικό υπόβαθρο ξεκινάει ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα. Η Ρωσία σαν μια χώρα βγαλμένη από άλλη εποχή βρίσκεται προσκολλημένη σε ένα απολυταρχικό καθεστώς βασιζόμενη κυρίως στην αγροτική οικονομία. Παρόλο που στην υπόλοιπη Ευρώπη η κοινωνική αφύπνιση των μαζών για την διεκδίκηση των ανθρωπίνων και εργατικών δικαιωμάτων έχει ξεκινήσει (δεδομένης και της Γαλλικής επανάστασης που αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα κοινωνικής και πολιτικής ανέλιξης) τα ρωσικά κοινωνικά πρότυπα δεν δείχνουν πρόθυμα ή καλύτερα έτοιμα να ακολουθήσουν. Το μεγαλύτερο μέρος των κοινωνικών τάξεων αποτελείται από τους εργάτες και τους δουλοπάροικους, οι οποίοι είναι πλήρως εξαρτώμενοι από το κράτος και τους γαιοκτήμονες. Η τσαρική αυτοκρατορική κυριαρχία συνεχίζει να δρα ελέγχοντας τον λαό και παρεμποδίζοντας με κάθε τρόπο οποιαδήποτε προσπάθεια εκδημοκρατισμού.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας πρώτης προσπάθειας εκδημοκρατισμού της ρωσικής κοινωνίας εισάγοντας μεταρρυθμίσεις με βάση των ευρωπαϊκών προτύπων, αποτελούν οι Δεκεμβριστές. Φιλελεύθεροι αριστοκράτες και αξιωματούχοι εξεγέρθηκαν θέλοντας να εισάγουν ένα δημοκρατικό συνταγματικό καθεστώς σεβόμενο τις ανάγκες των πολιτών. Η επαναστατική τους ενέργεια εκδηλώθηκε στις 14 Δεκεμβρίου του 1825 και ενώ σημείωσε επιτυχία στο ξεκίνημά της, ο νέος αυτοκράτορας, Νικόλαος Α’ (1825-1855) δεν επέτρεψε την αμφισβήτηση της τσαρικής εξουσία, προβαίνοντας σε φυλακίσεις των επαναστατών, εξορίζοντας ορισμένους στη Σιβηρία και απαγχονίζοντας πέντε πρωτεργάτες του επαναστατικού κινήματος.
Οι πρώτες σοβαρές ενδείξεις επαναστατικής οργάνωσης προβάλλουν στα τέλη της δεκαετίας του 1860 από τους κύκλους νεαρών διανοούμενων της ρωσικής αυτοκρατορίας όπου επαναστατικές ομάδες αρχίζουν να συναθροίζονται συνθέτοντας το «κίνημα των λαϊκών» με βασικό τους στόχο η ενεργοποίηση των μαζών σε ένα πρώτο στάδιο μέσω της εξέγερσης των αγροτών ώστε να αρχίσει η προετοιμασία μιας αγροτικής επανάστασης που σταδιακά θα κλιμακώνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα. Αυτό συνιστούσε μια προσπάθεια σύνδεσης της υπαίθρου με τους εργάτες βιομηχανικής παραγωγής των μεγάλων πόλεων. Η δραστηριότητα των ομάδων μέχρι και τα μέσα του 1874 σημείωνε μεγάλη επιτυχία, με την ανταπόκριση του κόσμου να αυξάνεται όλο και περισσότερο. Όμως η ελλιπής οργάνωση και η απουσία συνωμοτικών χαρακτηριστικών οδήγησε στην διάλυση του κινήματος από τους κρατικούς μηχανισμούς και τις Τσαρικές ένοπλες δυνάμεις.
Ο αγώνας δεν τελείωσε
Οι απόπειρες της εργατικής τάξης συνεχίστηκαν μετά από δύο χρόνια. Το 1879 ιδρύθηκε η εταιρεία «Η Θέληση του Λαού» υπό συνθήκες άκρας μυστικότητας απορροφώντας σημαντικά μέλη της οργάνωσης «Γης και Λευτεριάς» στο πυρήνα της. Πλέον οι επαναστάτες αποσκοπούσαν στην εναρμόνιση κρίσιμων κοινωνικών ομάδων στο εσωτερικό των διεργασιών τους όπως φοιτητές και αξιωματικούς, με κίνητρο την ατομική τρομοκρατική δράση, δημιουργώντας μ’ αυτόν τον τρόπο πιέσεις στην κυβέρνηση προκειμένου να αναγκαστεί να προβεί στην συνταγματική νομιμοποίηση φιλελεύθερων πολιτικών. Η έκρυθμη κατάσταση κορυφώθηκε στις 1 Μαρτίου του 1881 μετά τη δολοφονία του τσάρου Αλέξανδρου Β’ από την τρομοκρατική οργάνωση «Λαϊκή Βούληση», οδηγώντας το κράτος σε ακραίες κινήσεις εξουδετέρωσης των κινημάτων με κάθε διαθέσιμο όργανο του. Οι εμπλεκόμενοι εκτελέστηκαν ενώ η οργάνωση μέχρι το 1883 είχε περάσει σε στάδιο παρακμής έχοντας χάσει τα βασικότερα στελέχη της.
Ο Πλεχάνοφ όμως ίδρυσε την ίδια χρονιά το κίνημα «Απελευθέρωση της Εργατιάς» στην Ελβετία, σηματοδοτώντας τη μεταστροφή του λαϊκού αγώνα προς το μαρξισμό. Ενώ το 1900 κάνει τη πρώτη της εμφάνιση η πιο σημαντική μορφή της επανάστασης, ο Βλαντίμιρ Λένιν ο οποίος ίδρυσε δική του εφημερίδα ώστε να δίνει οδηγίες για την ορθή και συντονισμένη δράση των επαναστατημένων μαζών.
Ουσιαστικά μετά και την επίσημη κατάργηση της δουλείας το Φεβρουάριο του 1861, όπου αναγνωρίστηκαν βασικά δικαιώματα των δουλοπάροικων που για αιώνες είχαν απαγορευτεί από φεουδαρχική δομή άρχισε να πλάθεται μια νέα ”αίσθηση προοπτικής” για το κοινωνικό γίγνεσθαι. Από το 1880 λοιπόν και έπειτα η Ρωσία βρίσκεται ήδη ως «νεογνό» στα σκέλια του καπιταλιστικού και βιομηχανικού συστήματος ακολουθώντας με τη σειρά της τις επιταγές της δυτικής πραγματικότητας.
Με μια άνιση χρηματοοικονομική διανομή του πλούτου, αστική τάξη και διανοούμενοι αντεπιτίθενται στην άρχουσα τάξη όντας απειλούμενοι απ’ αυτή, παρατηρώντας πως η βιομηχανοποίηση της Ρωσίας δε διέφερε και πολύ από τον φεουδαλισμό.
Η δοκιμαστική επανάσταση του 1905
Τον Ιανουάριο του 1905 τέθηκε η ”δοκιμή” της μεγάλης επανάστασης του 1917. Με τα εργοστάσια της Αγίας Πετρούπολης κηρύττουν γενική απεργία, ενώ την Κυριακή 9 Ιανουαρίου χιλιάδες διαδηλωτές με εικόνες και πορτρέτα του τσάρου συγκεντρώθηκαν στην πλατεία των χειμερινών ανακτόρων της Αγίας Πετρούπολης διεκδικούν την υλοποίηση των αιτημάτων τους. Ο τσάρος από την άλλη πλευρά αρνήθηκε να επεξεργαστεί τα αιτήματά του πλήθους, διατάσσοντας μάλιστα τη φρουρά του να σταματήσει άμεσα την διαδήλωση. Το αποτέλεσμα ήταν η χιονισμένη πλατεία να βαφτεί κατακόκκινη από το αίμα των άοπλων διαδηλωτών. Οι ένοπλες όμως επιθέσεις και συγκρούσεις καθώς και απεργίες συνεχίστηκαν από τον Ιούνιο έως και το Δεκέμβριο του ίδιου έτους. Προετοιμάζοντας το έδαφος της μεγάλης εξέγερσης.
Η επανάσταση του Φεβρουαρίου
Στα τέλη Φεβρουαρίου του 1917 η εργατική επανάσταση που εκδηλώθηκε αρχικά με ένα σύνολο απεργιών και διαδηλώσεων στην Αγία Πετρούπολη, εξελίχθηκε σε ένα καλά οργανωμένο επαναστατικό κίνημα. Ο τσάρος Νικόλαος Β’ παραιτήθηκε από την εξουσία στις 15 Μαρτίου έπειτα από τις πιέσεις του προέδρου της τέταρτης Δούμας Ροντζιάνκο σε συνεργασία με τα μέλη της εκτελεστικής επιτροπής του Σοβιέτ. Το μοναρχικό και φεουδαρχικό καθεστώς της απολυταρχίας καταρρέει δημιουργώντας νέες συνθήκες εδραίωσης των φιλελεύθερων πολιτικών που μανιωδώς επεδίωκε η ρωσική κοινωνία.
Ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος όμως και η εμπλοκή της Ρωσίας σε αυτόν, την απομακρύνουν ολοένα και περισσότερο από το όνειρο του φιλελεύθερου εκδημοκρατισμού. Ο πρίγκιπας Λβοφ έχοντας αναλάβει καθήκοντα πρωθυπουργού αδυνατεί να πείσει τον εξαθλιωμένο λαό για τις μεταπολεμικές φιλελεύθερες πολιτικές που επρόκειτο να εφαρμόσει. Μέσα στη δίνη του πολέμου και της πείνας η αστική φιλελεύθερη δημοκρατία φαινόταν τόσο ξεπερασμένη όσο επί τσαρισμού η συνταγματική μοναρχία.
Τα μέσα Μαρτίου αποτελούν μια κομβική περίοδο καταιγιστικών εξελίξεων. Με την προσωρινή κυβέρνηση να παραχωρεί γενική αμνηστία, τη Φινλανδία να αναγνωρίζεται ως αυτόνομο κράτος, η αυτοκρατορική οικογένεια φυλακίζεται, καταργείται η θανατική ποινή ενώ καθιερώνεται το οκτάωρο ωράριο εργασίας και το σημαντικότερο, το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις γυναίκες. Ο Λένιν επιστρέφει την πιο κρίσιμη στιγμή στη Ρωσία αποτρέποντας το πλήθος στο να ακολουθήσει τις καπιταλιστικές ”τάσεις” της κυβέρνηση, τονίζοντας την αναγκαιότητα της παύσης του ιμπεριαλιστικού πολέμου και εμψυχώνοντας των αγώνα της κοινωνικής επανάστασης.
Φτάνοντας στον Ιούλιο, η κυβέρνηση Λβοφ παραιτείται από τα καθήκοντά της με τον νέο πρωθυπουργό Κέρενσκι να προκηρύσσει τις εκλογές του Νοεμβρίου. Με το ενδιάμεσο αποτυχημένο πραξικόπημα του Κορνίλοφ το μέτωπο της βίας εντείνεται. Οργανωμένοι αγρότες επιτίθενται κατά των γαιοκτημόνων ενώ στα σοβιέτ κυριαρχούσαν πλέον οι μπολσεβίκοι. Στις 25 Σεπτεμβρίου ο Τρότσκι εκλέχτηκε πρόεδρος του σοβιέτ της Αγίας Πετρούπολης. Στις 7 Οκτωβρίου ο Λένιν έφτασε κρυφά στην Αγία Πετρούπολη αποφασισμένος να αναλάβει τα ηνία της ένοπλης εξέγερσης.
Μετά τη συνεδρίαση της 10ης Οκτωβρίου η πρόταση του Λένιν για ένοπλη εξέγερση γίνεται αποδεκτή από την επιτροπή του Μπολσεβικικού κόμματος. Η φωτιά της σοσιαλιστικής επανάστασης ήταν έτοιμη πια να κάψει τις σελίδες της ρωσικής ιστορίας.
Η Οκτωβριανή επανάσταση
Η μεγάλη επανάσταση έχοντας αποκτήσει πλέον ολοκληρωμένη υπόσταση, ξεσπά στις 24 Οκτωβρίου. Η κυβέρνηση κάνει την πρώτη της κίνηση απαγορεύοντας την κυκλοφορία του κεντρικού οργάνου των μπολσεβίκων «Ραμπότσι Πουτ» και επιστρατεύοντας θωρακισμένα αυτοκίνητα στο τυπογραφείο και στα γραφεία σύνταξης της εφημερίδας. Κόκκινοι φρουροί και στρατιώτες μάχονται εναντίον των αυτοκινήτων, τα οποία αντικρούουν επιτυχώς καταφέρνοντας τελικά η εφημερίδα να τυπώσει προκήρυξη για την ανατροπή της κυβερνήσεως. Η νύχτα προβλέπονταν μεγάλη, με το το υπουργικό συμβούλιο να συνεδριάζει στα χειμερινά ανάκτορα και την κόκκινη φρουρά της Αγίας Πετρούπολης να καταλαμβάνει το κεντρικό τηλεγραφείο, τις γέφυρες, τους σιδηροδρομικούς σταθμούς και την Κρατική Τράπεζα.
Το πρωί της επόμενης μέρας τα ανάκτορα που αποτελούσαν έδρα της αστικής κυβέρνησης, βρίσκονται πολιορκημένα και λεηλατημένα. Από τα πυρά του καταδρομικού “Αουρόρα” (Αυγή). Η κυβέρνηση ως φυσικό επακόλουθο έπεσε ενώ πλήθος υπουργών συνελήφθησαν. Η επικράτηση της ρωσικής επανάστασης ήταν τετελεσμένη.
Στο δεύτερο συνέδριο των σοβιέτ της Ρωσίας που διεξήχθη στις 25 Οκτωβρίου αποφασίστηκε η μεταβίβαση της εξουσίας στους σοβιετικούς με την έκδοση δύο ιστορικών διαταγμάτων για την Ειρήνη και για τη Γη, όπου το δικαίωμα των γαιοκτημόνων στην ιδιοκτησία της γη καταργούνταν αυτομάτως χωρίς τη καταβολή κάποιας χρηματικής αποζημίωσης. Έπειτα το σχηματισμό Συμβουλίου των Επιτρόπων του Λαού με πρόεδρο τον Λένιν έχοντας στο πλευρό του, τους Ρίκοφ, Μιλιούτιν, Τρότσκι, Λουνατσάρσκι και Στάλιν στις 2 Νοεμβρίου η σοβιετική κυβέρνηση δημοσίευσε τη διακήρυξη των δικαιωμάτων των λαών της Ρωσίας.
Τι και αν η επανάσταση επικράτησε και στη Μόσχα. Μετά την πρώτη προσπάθεια κατευνασμού η αντίδραση άρχισε ξανά να φουντώνει ενώπιον της νέας κατάστασης. Κυρίως λόγω της υποστήριξης ξένων εμπόλεμων δυνάμεων που δυσαρεστήθηκαν με την κατάργηση των προνομίων τους στη ρωσική οικονομία όπως και με την εκμετάλλευση των μειονεκτημάτων της συνθήκης που αναγκάστηκε να συνάψει το 1918 η Ρωσία με τους Γερμανούς.
Ως αποτέλεσμα το νέο σοβιετικό κράτος είχε να αντιμετωπίσει πάμπολλες ανοιχτές πληγές που χρειάζονταν αρκετός χρόνος για να κλείσουν. Χρόνος που ήταν αδύνατον να βρεθεί μέσα στο κλίμα των εσωτερικών ανακατατάξεων και στην αδυναμία της νέας νοοτροπίας να εναρμονιστεί με το αναγεννημένο καθεστώς.
Η λύτρωση του εμφυλίου
Η τελευταία αυτοκρατορική οικογένεια Ρομανόφ εκτελείται στις 17 Ιουλίου του 1918. Κάθε εναπομείναν στοιχείο του τσαρισμού εξαλείφεται. Η διαμάχη όμως ανάμεσα στους Μπολσεβίκους (Κόκκινος Στρατός) και τους υπέρμαχους του καπιταλισμού και της μοναρχίας (Λευκός Στρατός) με τους υπερμάχους του σοσιαλισμού (Πράσινοι στρατοί) συνεχίζεται, δημιουργώντας ένα έθνος διχασμένο και σπασμένο σε κομμάτια αντίθετα μεταξύ τους. Οι αντιθετικές αυτές συγκρούσεις οδήγησαν το 1918 στον Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο.
Ο Εμφύλιος Πόλεμος κράτησε έως και το 1922. Τμήματα της Αυτοκρατορίας όπως η Φινλανδία, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία και η Πολωνία καθιερώθηκαν ως αυτόνομα κράτη πράττοντας τους δικούς τους εμφύλιους πολέμους ανεξαρτησίας. Οι υπόλοιπες χώρες που αποτελούσαν τη Ρωσική επικράτεια, ενώθηκαν λίγο αργότερα δημιουργώντας τη Σοβιετική Ένωση.
Ο σχηματισμός του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης δεν αποτέλεσε έκπληξη. Αντίθετα εθεωρείτο ως μια φυσική και αναπόφευκτη εξέλιξη των υπαρχόντων συνθηκών. Αρχηγός αυτού ο Ιωσήφ Στάλιν. Όταν ο Λένιν αρρώστησε βαριά, ο ίδιος πρότεινε την αντικατάσταση του από τον Στάλιν. Μετά το θάνατο του Λένιν το 1924, ο Τρότσκι διαγράφηκε από το Κομμουνιστικό Κόμμα καθώς διαφώνησε στον τρόπο άσκησης της πολιτικής που εφάρμοζε ο Στάλιν. Η εξορία του από την Σοβιετική Ένωση δεν άργησε να ακολουθήσει. Ώσπου τελικά δολοφονήθηκε στο Μεξικό σαν ”προδότης” του κόμματος από μυστικό πράκτορα των Σοβιετικών.
Η αυθαιρεσία που χαρακτήριζε το κομμουνιστικό κόμμα σε συνδυασμό με μια σειρά αποτυχημένων πολιτικών πρακτικών που ακολουθήθηκαν οδήγησαν στην πτώση της Σοβιετικής Ένωσης στις 31 Δεκεμβρίου του 1991. Με την κόκκινη σημαία της Σοβιετικής Ένωσης να ”δύει” από το Κρεμλίνο και στη θέση να τοποθετείται η σημερινή σημαία της Ρωσίας.
Συμπεράσματα
Συνεπώς, η Ρωσική επανάσταση δίδαξε ιστορικά με έναν άμεσο και ιδιαίτερα αιματηρό τρόπο πως η νίκη μιας προλεταριακής Επανάστασης είναι εφικτή. Και πως το όραμα για την εδραίωση μιας δημοκρατικής και ισότιμα κατανεμημένης κοινωνίας μπορεί να πραγματοποιηθεί. Με αγώνα, προσπάθεια, επιμονή σε υψηλά ιδανικά και προσωπικές αξίες. Αυτό που μένει τώρα είναι να παρατηρήσουμε μέσα από το πέρασμα του χρόνου, αν τελικά οι σοσιαλιστικές ιδέες του Λένιν μπορούν να ανταγωνιστούν και κατ’ επέκταση να υπερισχύσουν τις προκλήσεις του σύγχρονου φιλελευθερισμού.
