Είναι καθολικά αποδεκτό, ότι το πλαίσιο μιας ιστορικής περιόδου δεν μπορούμε με σαφήνεια να το καθορίσουμε χρονολογικά, αλλά για ακαδημαϊκούς λόγους, καταχρηστικά του δίνουμε μια συγκεκριμένη διάρκεια. Αυτό οφείλεται σε δύο παράγοντες: αρχικά τα αίτια που οδηγούν στην κορύφωση ενός γεγονότος προϋπάρχουν από πιο πριν και δεύτερον, οι συνέπειες που φέρει αυτό το γεγονός, μπορούν να είναι είτε άμεσες, είτε να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίοδο των Νοεμβριανών του 1916. Κορύφωση των γεγονότων της περιόδου αυτή, είναι η αποβίβαση του αγγλογαλλικού στόλου στις 18 Νοεμβρίου του 1916-με επικεφαλής τον Γάλλο αντιναύαρχο Λουι Νταρτιζ ντε Φουρνε- στο Φάληρο, ενάντια στην ελληνική κυβέρνηση με επικεφαλή τον Κωνσταντίνο Α΄ και Πρωθυπουργό τον Σπυρίδωνα Λάμπρου. Αφορμή της αποβίβασης αυτής και της κορύφωσης των Νοεμβριανών, ήταν η άρνηση του ελληνικού βασιλείου να παραδώσει στους Συμμάχους, μεγάλης αξίας πολεμικό υλικό. Η μάχη της Αθήνας κράτησε μία μέρα. Πεδίο μάχης αποτέλεσαν: το στρατόπεδο Ρουφ, η γέφυρα Πουλοπούλου, η Ακρόπολη, το Ζάππειο, το Παγκράτι, οι αποθήκες όπλων στα Λιόσια και φυσικά έλαβε χώρα και ο βομβαρδισμός των βασιλικών ανακτόρων. Από τη μεριά της Αθήνας, την άμυνα και την αναχαίτιση του εχθρού αναλαμβάνει το ‘κίνημα των αποστράτων’, υπό τον Ιωάννη Μεταξά. Το ίδιο βράδυ ο Κωνσταντίνος με τους πρεσβευτές των Συμμάχων κηρύσσουν ανακωχή. Η μάχη αυτή στάθηκε η αφορμή για τα γεγονότα της επομένης, τα οποία και αυτά με τη σειρά τους συμβάλουν στα Νοεμβριανά.
Οχυρό Ρουπελ: η αφορμή για τα Νοεμβριανά και η υποψία για κρυφή συμφωνία
Στις 26 Μαΐου 1916, παραδίδεται άνευ όρων το οχυρό Ρουπελ, ύστερα από διαταγή του Υπουργείου Στρατιωτικών -στους συμμάχους των Γερμανών- στους Βούλγαρους. Αυτό όχι μόνο ψυχραίνει τις σχέσεις Ελλάδας και Ανταντ, αλλά δημιουργεί, στους τελευταίους, υποψίες κάποιας μυστικής συμφωνίας μεταξύ Κωνσταντίνου Α’ και Κεντρικού Άξονα. Η ‘μυστική συμφωνία’ οπωσδήποτε αποτελεί απειλή για τα γαλλικά στρατεύματα που βρίσκονται στη Θεσσαλονίκη, ήδη από τον Οκτώβριο του 1915. Ως αντίτιμο, οι Σύμμαχοι ζητάνε από το βασίλειο της Ελλάδας, πολεμικό υλικό ίσο με αυτό που χάθηκε από την παράδοση του οχυρού Ρουπελ https://maxmag.gr/agnosti-ellada/ochyro-roypel-enas-topos-iroismoy-kai-yperifaneias/. Το αίτημα διατυπώθηκε από τον Φουρνε και ενώ στην αρχή φάνηκε ο Κωνσταντίνος να είναι έτοιμος να δεχτεί την απαίτηση, τελικώς αρνείται -και τις δύο φορές- με αποτέλεσμα την παραπάνω απόβαση. Η παράδοση του οχυρού και η απειλή για τα γαλλικά στρατεύματα, προφανώς και αποτελούν την αφορμή καθώς τα αίτια βρίσκονται αλλού: οι Σύμμαχοι θέλουν την Ελλάδα με το μέρος τους λόγω της γεωστρατηγικής της σημασίας, έχουν ήδη ζητήσει από την Ελλάδα να εγκαταλείψει την ουδετερότητα από τις αρχές του 1915, με το ζήτημα ανεφοδιασμού της Ρωσίας και οι επικαλυμμένες από την ουδετερότητα φιλογερμανικές διαθέσεις του Κωνσταντίνου Α΄ τους εμποδίζει κάθε επίδοξο σχέδιο.
Το στρατιωτικό και πολιτικό πλαίσιο της περιόδου των Νοεμβριανών
Τα Νοεμβριανά βρίσκουν την χώρα διχασμένη καθώς από την μία μεριά είναι οι υποστηριχτές της βασιλικής αυλής και της ουδέτερης στάσης που πρέπει να κρατήσει η Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και από την άλλη μεριά είναι οι βενιζελικοί, οι οποίοι θεωρούν χρέος τους αφενός, να προστατέψουν τα εδάφη της Μακεδονίας από τους Βούλγαρους και συμμάχους των Γερμανών και από την άλλη, πιστεύουν ότι η χώρα δεν μπορεί να μείνει ουδέτερη και ότι αυτή η ουδετερότητα έχει να κάνει με τα προσωπικά συμφέροντα της βασιλικής οικογένειας και όχι με του κράτους. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μέσα στην γενική απαξιωτική στάση που κρατά ο βασιλιάς για τη Μακεδονία (εισβολή γερμανο-βουλγαρικών δυνάμεων στην Μακεδονία, παράδοση οχυρού Ρουπελ και παράδοση Δ’ Σώμα Στρατού), τον Αύγουστο του 1916 ιδρύει το Κίνημα Εθνικής Αμύνης και η χώρα ουσιαστικά και τυπικά βρίσκεται διχασμένη με δύο κυβερνήσεις: μία στην Αθήνα με τον βασιλιά Κωνσταντίνο και μία στη Θεσσαλονίκη υπό τον Ε. Βενιζέλο.
Οι μέρες μετά της μάχη της Αθήνας
Τα Νοεμβριανά, αποτελούν μία από τις μελανότερες σελίδες της ελληνικής ιστορίας, καθώς από την επομένη μέρα της μάχης, οι βασιλικοί προέβησαν σε άγριες επιθέσεις κατά των βενιζελικών: λεηλασίες σε σπίτια και μαγαζιά, κακοποίηση πολιτών, απόπειρες δολοφονιών, καταστροφή εγκαταστάσεων φιλοβενιζελικών εφημερίδων, με αποκορύφωμα το ανάθεμα του Βενιζέλου στο Πεδίον του Άρεως. Από την άλλη μεριά η Ανταντ κηρύσσει ναυτικό αποκλεισμό για τις «αθλιότητες του καθεστώτος των Αθηνών» σε Αθήνα και άλλες πόλεις της Νοτίου Ελλάδας, επιβαρύνοντας τις ήδη άσχημες συνθήκες (δεν υπάρχουν τρόφιμα, οικονομική καταστροφή εμπόρων κ.α.). Από την Θεσσαλονίκη ο Βενιζέλος με την «Τριανδρία», μέσω ειδικού διαγγέλματος κηρύσσει στις 25 Νοεμβρίου έκπτωτο τον βασιλιά. Με τους Συμμάχους να πιέζουν την κατάσταση μέσω του αποκλεισμού των λιμανιών στις 15 Ιουνίου του 1917 ο Κωνσταντίνος ο Α’ παραιτείται. Έπειτα, οι Έλληνες ενώνονται υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, η Ελλάδα εισέρχεται στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, επιπλέον αποκτά αριθμητικό πλεονέκτημα από την Ανταντ και απομακρύνει από την Μακεδονία τις γερμανο-βουλγαρικές δυνάμεις. Τέλος, αξιοσημείωτη, ωστόσο, είναι η διαπίστωση ότι καθ’ όλη τη διάρκεια υπόβοσκε η ταξική αντιπαράθεση, καθώς κύριος όγκος των βασιλικών αποτελούταν από την ελιτ της αθηναϊκής κοινωνίας, ενώ οι βενιζελικοί προέρχονταν από λαϊκότερα στρώματα, τα Νοεμβριανά από ζήτημα εξωτερικής πολιτικής κατέληξαν με μια πιο προσεκτική ματιά να αποτελούν θέμα εσωτερικής αντιπαράθεσης μεταξύ των τάξεων του ελληνικού βασιλείου.
