Σήμερα, στην επιστήμη της ιστορικής γλωσσολογίας γνωρίζουμε πως υπάρχει μία πολύ μεγάλη ευρασιατική γλωσσική οικογένεια, η ινδοευρωπαϊκή. Η μεγάλη αυτή οικογένεια χωρίζεται σε πολλές υπό – οικογένειες που βοηθάνε στην καλύτερη ταξινόμηση των γλωσσών. Όλες οι ινδοευρωπαϊκές γλώσσες ανήκουν σε υπό – οικογένειες με εξαίρεση την ελληνική, την αλβανική και την αρμενική γλώσσα που είναι ανάδελφες, δηλαδή δεν έχουν καμία στενή συγγένεια με τις άλλες γλώσσες της οικογένειας. Γρήγορα, διαπιστώθηκε ότι οι γλώσσες αυτές προέρχονται από μία κοινή “πηγή”, μία πρώτη γλώσσα που αποκαλείται συμβατικά ινδοευρωπαϊκή και εύλογα έχουμε σήμερα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τη μιλούσε ο λαός των Ινδοευρωπαίων. Όμως από πού προήλθε αυτός ο λαός; Ποια είναι η κοιτίδα του;
Αυτό το ερώτημα έχει εν πολλοίς απασχολήσει γλωσσολόγους, αρχαιολόγους και ανθρωπολόγους. Ο όρος Ινδοευρωπαίοι είναι κατασκευή του 19ου αιώνα, όταν και για πρώτη φορά παρατηρήθηκαν οι έντονες ομοιότητες ανάμεσα στα αρχαία ελληνικά, τα λατινικά και τα σανσκριτικά, από τον Sir William Jones. Η συνεργασία της ιστορικής και συγκριτικής γλωσσολογίας με την αρχαιολογία αποτέλεσε ευρύ φάσμα από τα τέλη του αιώνα στην προσπάθεια εντοπισμού της αρχικής κοιτίδας των Ινδοευρωπαίων. Η συζήτηση του θέματος της κοιτίδας προσεγγίζεται με βάση υλικό που προέρχεται από πολλές επιστήμες αρχαιογνωστικού περιεχομένου, όπως η ιστορική γλωσσολογία, η αρχαιολογία ή ή γλωσσική παλαιοντολογία.
Κατά καιρούς, έχει παρατηρηθεί πως η σύγκριση των ονομάτων κάποιων ζώων, φυτών ή καιρικών φαινομένων μας βοηθάει να εξάγουμε βάσιμα συμπεράσματα για την αρχική κοιτίδα των Ινδοευρωπαίων. Η πιο πιθανή εκτίμηση είναι πως οι περιοχές που κατοικούσαν οι Ινδοευρωπαίοι είχαν ένα ήπιο βόρειο κλίμα, στο οποίο κατοικούσαν ζώα όπως λύκοι, αρκούδες, αλεπούδες, κάστορες και ενυδρίδες. Όσον αφορά τη χλωρίδα, αυτή μάλλον αποτελούνταν από δέντρα που συναντώνται σήμερα σε βόρεια ευρωπαϊκή κλίμακα, π.χ. έλατα, βελανιδιές, οξιές, φτελιές. Πιθανόν να εξέτρεφαν και κάποια ζώα όπως βοοειδή, άλογα, αιγοπρόβατα. Το άλογο ειδικά, είναι πιθανό να χρησιμοποιούνταν για ίππευση.
Η γεωργία μάλλον δεν ήταν πολύ εξελιγμένη, καθώς στη γλώσσα των Ινδοευρωπαίων έχουν ανιχνευθεί μόνο λέξεις για το κριθάρι, το κεχρί κ.ά. Δύο αρκετά γνωστά στοιχεία που έχουν χρησιμοποιηθεί από την επιστημονική κοινότητα για την ανίχνευση του φυσικού περιβάλλοντος είναι δύο: το επιχείρημα της φηγού (βελανιδιάς) και του σολομού. Το επιχείρημα της βελανιδιάς έγκειται στο γεγονός πως υπάρχει σε αρκετές ινδοευρωπαϊκές γλώσσες λέξη γι’ αυτό το δέντρο με κοινή ρίζα, π.χ. στα αρχαία ελληνικά συναντάται ως φηγός, στα λατινικά ως fāgus, στη γοτθική γλώσσα ως bōka, στην αρχαία αγγλική ως bōc, στην αλβανική ως bungë κ.ο.κ. Με βάση αυτούς τους τύπους, αποκαταστάθηκε η αρχαία ινδοευρωπαϊκή λέξη για το δέντρο αυτό ως *bhāĝos. Η σλαβική διαθέτει δύο σειρές λέξεων από αυτή τη ρίζα, αμφισβητούμενης όμως ετυμολογίας.
Το πρόβλημα με αυτό το δέντρο έγκειται στον γεωγραφικό του περιορισμό στα δυτικά μιας νοητής γραμμής που ενώνει το Κένιγκσμπεργκ στη Βαλτική και την Οδησσό στη Μαύρη Θάλασσα. Ανατολικά αυτής της γραμμής δεν υπάρχει η λέξη αυτή στις αντίστοιχες γλώσσες, κάτι που οδήγησε στο συμπέρασμα ότι μάλλον η κοιτίδα τους πρέπει να είναι δυτικά της γραμμής, κάτι που αποκλείει τις ανατολικές περιοχές όπου όμως ομιλούνται ινδοευρωπαϊκές γλώσσες. Το επιχείρημα αυτό σταδιακά εξασθένησε και εγκαταλείφθηκε ως μη επαρκές για τον εντοπισμό της κοιτίδας.
Το επιχείρημα του σολομού κινείται στο ίδιο μήκος κύματος και βάζει στο προσκήνιο ως ινδοευρωπαϊκή κοιτίδα, περιοχές της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης δίπλα στη Βαλτική. Ωστόσο, πολύ σύντομα υπήρξαν αμφιβολίες σχετικά με την επάρκεια αυτής της θέσης, διότι η αποκατεστημένη ινδοευρωπαϊκή λέξη για τον σολομό, φαίνεται πως δεν αναφερόταν στον σολομό αλλά σε ένα είδος πέστροφας. Άλλοι μελετητές διεύρυναν τον όρο αυτό και για άλλα ψάρια συγγενικά του σολομού, τα οποία εντοπίζονται στην περιοχή του Πόντου και της Κασπίας Θάλασσας. Έτσι και το επιχείρημα του σολομού μάλλον δεν είναι και πολύ βοηθητικό για τον εντοπισμό της κοιτίδας, λόγω του ότι αποκλείει ζώνες στις οποίες ομιλούνται ινδοευρωπαϊκές γλώσσες.
Η αρχαιολογία φαίνεται πως έχει παίξει κι αυτή με τη σειρά της ρόλο στην προσπάθεια εντοπισμού της αρχικής κοιτίδας των Ινδοευρωπαίων. Τουλάχιστον εκατό θεωρίες έχουν αναπτυχθεί από την αρχαιολογική επιστήμη σχετικά με την κοιτίδα του λαού αυτού, καμία όμως δεν είναι εντελώς αρχαιολογική. Η βασική οπτική είναι πως αν συνδεθούν τα γλωσσικά με τα αρχαιολογικά δεδομένα, θα είναι πιο εύκολο να συναχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα. Κατά την υποτιθέμενη χρονική περίοδο ύπαρξης των Ινδοευρωπαίων, στην ευρύτερη περιοχή της νότιας Ρωσίας και του Καυκάσου, ήκμασαν διάφοροι πολιτισμοί όπως ο πολιτισμός Σρέντνι Στογκ. Πολλά αρχαιολογικά ευρήματα σχετιζόμενα με τον πολιτισμό αυτό ταιριάζουν με τα αντίστοιχα των Ινδοευρωπαίων.
Όπως φαίνεται, το ζήτημα σχετικά με την κοιτίδα των Ινδοευρωπαίων είναι αρκετά σύνθετο και πολύπλευρο. Φαίνεται πάντως πως ήταν ένας λαός κατά βάση κτηνοτροφικός, με στοιχειώδεις γνώσεις της γεωργίας, προσαρμοσμένος στις στέπες, όπου κατά πάσα πιθανότητα ζούσε. Οι Ινδοευρωπαίοι θεωρούνται πρόγονοι πολλών σημερινών εθνών, μεταξύ αυτών και του ελληνικού. Πολλοί μελετητές έχουν ταυτίσει την έλευση ινδοευρωπαϊκών φύλων στον ελλαδικό χώρο με τη λεγόμενη Κάθοδο των Δωριέων. Η γλώσσα όμως αποτελεί τον μεγαλύτερο μάρτυρα του ινδοευρωπαϊκού υποστρώματος πολλών λαών και αυτό φανερώνεται μέσα από μία σειρά λέξεων που έχουν να κάνουν και με τη συγγένεια, π.χ. η αρχαία ελληνική λέξη πατήρ, συναντάται στα λατινικά ως pater, στα σανσκριτικά ως pitár-, στα γοτθικά ως fadar και στα αγγλικά ως father. Με μία πρώτη ματιά, οι ομοιότητες είναι έκδηλες.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Γιαννάκης, Γ. (2011). Ιστορική γλωσσολογία και φιλολογία. Θεσσαλονίκη: ΙΝΣ.
Γιαννάκης, Γ. (2005). Οι Ινδοευρωπαίοι. Πρώτο μέρος: Γλώσσα & Πολιτισμός. Θεσσαλονίκη: ΙΝΣ.
Η ινδοευρωπαϊκή φυλή, η κάθοδος των Δωριέων και η φοινικική προέλευση του ελληνικού αλφαβήτου – Ο ορισμός της πολιτισμικής σύγχυσης. Ανακτήθηκε από https://ellas2.wordpress.com/2012/12/17/%CE%B7-%CE%B9%CE%BD%CE%B4%CE%BF%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%89%CF%80%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AE-%CF%86%CF%85%CE%BB%CE%AE-%CE%B7-%CE%BA%CE%AC%CE%B8%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CF%82-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B4%CF%89%CF%81/ (Τελευταία πρόσβαση 15/01/2021).
Ινδοευρωπαίοι: Η φυλή φάντασμα! Ανακτήθηκε από https://ellas2.wordpress.com/2012/09/24/%ce%b9%ce%bd%ce%b4%ce%bf%ce%b5%cf%85%cf%81%cf%89%cf%80%ce%b1%ce%af%ce%bf%ce%b9-%ce%b7-%cf%86%cf%85%ce%bb%ce%ae-%cf%86%ce%ac%ce%bd%cf%84%ce%b1%cf%83%ce%bc%ce%b1/ (Τελευταία πρόσβαση 15/01/2021).
