Ανά τον κόσμο, οι θρησκευτικές πρακτικές είναι πάρα πολλές και διαφέρουν σημαντικά από τόπο σε τόπο, από χρόνο σε χρόνο και από λαό σε λαό. Η έννοια του σαμανισμού είναι επίσης πολυποίκιλη και άξια αναφοράς. Ο σαμανισμός είναι μία θρησκευτική πρακτική που περιστρέφεται γύρω από τον σαμάνο, ένα άτομο που πιστεύεται ότι κατέχει διάφορες δυνάμεις μέσα από την επικοινωνία του με το θείο. Αν και οι πεποιθήσεις γύρω από τις δυνάμεις του σαμάνου διαφέρουν από πολιτισμό σε πολιτισμό, είναι γενικά αποδεκτό από τους υποστηρικτές του σαμανισμού, ότι ο σαμάνος έχει την ικανότητα να θεραπεύει ασθένειες, να επικοινωνεί με μία άλλη διάσταση και συχνά να συνοδεύει τις ψυχές των νεκρών στο ταξίδι τους προς τον κόσμο των νεκρών.
Η ετυμολογία της λέξης σαμανισμός προέρχεται από τη λέξη šaman της τουνγκουσικής γλώσσας της Σιβηρίας. Εντούτοις, κάποιοι υποστηρίζουν ότι η λέξη αυτή προέρχεται από την κινεζική ša-men, που με τη σειρά της ανάγεται στη λέξη samaṇa της γλώσσας πάλι, παρόμοια με τον σανσκριτικό όρο çramaṇa, όρος που χρησιμοποιείτο για τους βουδιστές μοναχούς. Πιθανότατα, σημαίνει “αυτός που γνωρίζει”, μιας και το ρήμα ša- σημαίνει “γνωρίζω”. Όπως προδίδει και η προέλευση της ετυμολογίας της λέξης, οι πρακτικές του σαμανισμού γνωρίζουν απήχηση ιδίως σε πληθυσμιακές ομάδες που κατοικούν στη Σιβηρία, όπως οι Τσούκτσι, οι Μάνσι, οι Σαχά, οι Κοριάκοι κλπ. Οι ρίζες του σαμανισμού μπορούν να ανιχνευθούν στις στέπες της Σιβηρίας, εντούτοις ως πρακτική εντοπίζεται και μεταξύ άλλων πολιτισμών, όπως οι Εσκιμώοι του Καναδά, οι Αβορίγινες της Αυστραλίας και οι Ινδιάνοι των πεδιάδων των ΗΠΑ.
Σαμάνοι της Μογγολίας
Οι πρώιμες απτές εκδηλώσεις του ανθρώπινου θρησκευτικού αισθήματος έχουν εντοπιστεί σε προϊστορικά σπήλαια στην Ευρασία. Είναι πιθανό πως ακόμα και ο άνθρωπος του Νεάντερταλ πίστευε σε έναν κόσμο στον οποίο τα ανθρώπινα πνεύματα κατοικούσαν σε βράχους, σε δέντρα και σε ζώα. Φαίνεται πως η θρησκεία, η τέχνη και η μαγεία αρχικά συνδέονταν μεταξύ τους. Ο σαμανισμός διαχρονικά απαντάει σε μεγάλο γεωγραφικό εύρος, με κοιτίδα του τη Σιβηρία. Όψεις σαμανισμού απαντώνται και στις αμερικανικές ηπείρους, στην Αυστραλία, την Κίνα, το Θιβέτ και την Ιαπωνία. Στη Σιβηρία, πάρα πολλοί αυτόχθονες λαοί ακολουθούσαν τις σαμανιστικές πρακτικές, ορισμένες μάλιστα έχουν επιβιώσει ακόμη και σήμερα.
Ο σαμανισμός ως έννοια συχνά έρχεται σε συνάρτηση με τον ανιμισμό, μία θρησκευτική αντίληψη, η οποία περιστρέφεται γύρω από τη νοοτροπία της ύπαρξης πνευματικών οντοτήτων που εμψυχώνουν κάθε μορφή του φυσικού κόσμου. Ο ανιμισμός θεωρείται ως η αρχαιότερη λατρευτική πρακτική και τα χαρακτηριστικά της απαντώνται συνήθως σε γηγενείς πληθυσμούς που διαχρονικά βασίζονταν πάνω σε ένα τροφοσυλλεκτικό σύστημα. Ο “κλασικός” σαμανισμός προέρχεται λοιπόν από την κεντρική Ασία και τις σιβηρικές στέπες και διακρίνεται από τελετές με ειδικές φορεσιές, αντικείμενα και πρωτόκολλα. Οι κοινότητες που αποδέχονται τον σαμανισμό, αποδέχονται και την ύπαρξη ενός ατόμου που μπορεί να συνδιαλέγεται με τον κόσμο των νεκρών και που μπορεί να θεραπεύει ασθένειες, συμβουλευόμενο ανώτερες πνευματικές δυνάμεις.
Ο σαμάνος μπορεί να είναι και άντρας και γυναίκα και η προσωπικότητα του συχνά διακρίνεται από γρήγορη αντίληψη γενικά σε συνδυασμό πολλές φορές με ασταθή ιδιοσυγκρασία. Η σωματική αρτιότητα δεν είναι κάτι που απασχολεί τον σαμάνο ή τους πιστούς. Ένας σαμάνος μπορεί να είναι κουτσός ή παράλυτος, να του λείπουν δόντια, να είναι τυφλός ή να έχει λ.χ. παραπάνω δάχτυλα ή να μην έχει σωστά αναπτυγμένα άκρα. Είναι γενικά πιστευτό πως οι σαμάνοι καθοδηγούνται από ένα πνεύμα ή ένα σύνολο πνευμάτων και συχνά επιλέγονται από μία ανώτερη δύναμη για να υπηρετήσουν αυτό το καθήκον, ήδη από νεαρή ηλικία. Ο υποψήφιος σαμάνος μπορεί αρχικά να αντισταθεί για χρόνια στο κάλεσμα, όμως σταδιακά η δύναμη των πνευμάτων κερδίζει.
Η περίοπτη θέση που βρίσκεται ο σαμάνος, τον διαχωρίζει βέβαια από τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας. Από τη στιγμή που έχει την ικανότητα να καλεί πνεύματα, έχει και εκτελεστική εξουσία στη φυλή του. Μάλιστα, επειδή υπάρχει η αντίληψη πως οι ενέργειές του μπορούν να φέρουν και δυστυχία στην κοινωνία, αρκετοί τον φοβούνται. Ο σαμάνος δε μπορεί να συμμετέχει στο κυνήγι ή στο ψάρεμα ούτε σε άλλες δουλειές και η φυλή του τον στηρίζει οικονομικά. Αρκετοί σαμάνοι χρησιμοποιούν τη θέση τους για να ωφεληθούν. Στους Evenk, (γηγενής λαός της Σιβηρίας με σαμανιστικές πρακτικές) οι φτωχές οικογένειες πλήρωναν ετήσια τον σαμάνο με ένα ζώο και οι πλουσιότερες με δύο, τρία ή και τέσσερα ζώα ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του. Συχνά, ο σαμάνος έπαιρνε και την καλύτερη μερίδα από το ψάρεμα. Ακόμα και γούνες χαρίζονταν στους σαμάνους.
Στον κόσμο του σαμάνου υπάρχουν σύμμαχα πνεύματα που επιτελούν πολλές λειτουργίες. Τα πνεύματα – βοηθοί εμφανίζονται στους σαμάνους στα όνειρα, στα οράματα ή αυθόρμητα μετά τη μύηση. Υπάρχουν πνεύματα που είναι κάτω από τον ουσιαστικό έλεγχο του σαμάνου και υπάρχουν και πνεύματα που θεωρούνται περισσότερο φύλακες ή βοηθοί. Οι σαμάνοι της Σιβηρίας έχουν γενικά οικεία ζώα όπως αρκούδες, λύκους ή πουλιά ως σύμμαχους. Οι Σαχά θεωρούν τους ταύρους, τους αετούς και τις αρκούδες ως τους ισχυρότερους συμμάχους τους. Το τραγούδι είναι ένα κλειδί στη ζωή του σαμανισμού. Μέσα από ψαλμωδίες και ύμνους, ο σαμάνος εκφράζει την υπεροχή και τη δύναμή του. Κάποιοι ιθαγενείς της Αυστραλίας πιστεύουν πως οι θεοί τους κατοικούν μέσα σε βρυχηθμούς ταύρων που μπορούν να ελίσσονται στον αέρα και να ενισχύσουν τη δύναμη της εκάστοτε φυλής.
Οι ιθαγενείς Λιάμπα – Αράντα της κεντρικής Αυστραλίας έχουν ένα τραγούδι, το οποίο περιγράφει την κατασκευή φωλιών από έντομα, κάτω από τις ρίζες δέντρων. Αυτά τα μυρμήγκια τα παρουσιάζουν ως αρχέγονα πνεύματα και όταν απαγγέλλεται αυτό το τραγούδι από τον σαμάνο της φυλής, οι υπόλοιποι σέρνουν πάνω στα σώματά τους κλαδιά από τα δέντρα που χρησιμοποιούν τα μυρμήγκια για να μπορέσουν τα πνεύματα των μυρμηγκιών να περάσουν μέσα τους. Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν τον σημαντικό ρόλο του τραγουδιού ως μέσου επικοινωνίας με τα πνεύματα στον σαμανιστικό κόσμο.
Τα φυτά έπαιζαν επίσης πρωταγωνιστικό ρόλο στην πρόσληψη του σαμανισμού. Κάποια φυτά δημιουργούν ψευδαισθήσεις και οράματα και οι σαμάνοι πίστευαν έτσι ότι τους ανοίγονται διάπλατα οι πόρτες του ουρανού. Γενικά, τα παραισθησιογόνα φυτά που είναι σε αφθονία στο Μεξικό, την Κεντρική και Νότια Αμερική έχουν ευρύτατη χρήση στους σαμανιστικούς πολιτισμούς της γεωγραφικής αυτής περιοχής σε αντίθεση με την Ασία όπου εκλείπουν τέτοια φυτά από τη χλωρίδα της περιοχής. Φυτά όπως κόκα, ταμπάκο, κάκτοι, λουλούδια με έντονα χρώματα κ.λπ πρόσφεραν στους σαμάνους την έκσταση που ήθελαν για να επικοινωνήσουν με τον άλλο κόσμο.
Για να είμαστε πιο σαφείς όσον αφορά το γεωγραφικό εύρος του σαμανισμού, πρέπει να κάνουμε λόγο για το ότι ο σαμανισμός εντοπίζεται και σε τουρκικούς λαούς της Κεντρικής Ασίας, εκτός από τα φινοουγγρικά φύλα της Σιβηρίας, σε διάφορους βουδιστικούς λαούς της Μογγολίας, στους Μπουριάτες και σε κυργιζικά φύλα. Στην Κίνα και την Ιαπωνία μπορούν επίσης να ανιχνευθούν λαοί με σαμανιστικές πρακτικές. Οι Εσκιμώοι της Αρκτικής επίσης αποτελούν ξεκάθαρα παραδείγματα σαμανισμού διαχρονικά, όπως και διάφορες ινδιάνικες φυλές στις πεδιάδες του Καναδά και των ΗΠΑ. Στη νοτιοανατολική Ασία και την Ωκεανία εντοπίζονται ακόμα περισσότερες αποχρώσεις αυτού του αρχέγονου και γοητευτικού συνάμα, θρησκευτικού φαινομένου.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:
Drury N. (1997): “Σαμανισμός: Βασικές Αρχές” – Αθήνα, εκδ. Ι. Φλώρος
Shamanism – Worldview: αντλήθηκε από brittanica.com
What Is Shamanism?: αντλήθηκε από shamanism.com
Shamanism – an overview: αντλήθηκε από sciencedirect.com
